Fetihten önce İstanbul ancak ölü bir şehirdi. Fâtih Mehmed onu, tekrar siyâsî ve iktisadî bir imparatorluk merkezi yapmak için büyük bir enerjiyle çalıştı; bunun netîcesinde, şehrin yeniden inşaasında olduğu kadar hızla iskân edilmesinde de hayli mesafe katetti. Çok sayıda kaynaktan elde ettiği güçlü delillere dayanan A. M. Schneidere, İstanbul'un, 1204'te Latinler tarafından işgalinden sonra nasıl uzun bir gerileme dönemine girdiğini, işgal süresince nasıl bir köy durumuna geldiğini, bağların ve tarlaların şehir surları içindeki geniş bir sahaya nasıl yayıldığını gösterir. Osmanlılar tarafından zaptından önce şehrin nüfusu, azamî 50.000 olarak tahmin edilmekteydi. 1454'te Patrik yapılan Scholarios,İstanbul'u o zaman «büyük bir kısmı boş, yoksullukla perişan olmuş harabe bir şehir» olarak tasvir eder.