KELENDERİS’TE BULUNAN BİR GRUP ROMA DÖNEMİ TİCARİ AMPHORASI VE DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ

Bu çalışmanın amacı Batı ve Doğu Akdeniz Dünyası arasındaki ticaretin tarihi ile ilgili ticari amphoraların birçok çeşidinin gün yüzüne çıkarıldığı Orta Dağlık Kilikya kıyılarının en eski yerleşimlerinden Kelenderis'te yapılan kazılarda ortaya çıkarılan Roma Dönemi'ne ait materyalin bir grubunu oluşturan taşıma vazolarını tartışmaktır. Kelenderis Aşağı Şehir Sondajı, Liman Hamamı ve Batı Nekropolü'ndeki bir mezarda 5 farklı tipe ait ticari amphora tespit edilmiştir. Malzemenin büyük çoğunluğu Aşağı Şehir Sondajında ele geçmiştir. Bu vazoların en erken örneği kabaca M.S. 1. yüzyıla tarihlenen Geç Helenistik - Erken Roma tipindeki Rodos Amphorası'dır. Diğer ticari amphora örnekleri ise Orta ve Geç Roma Dönemi'ne aittir. "Pinched Handle" yada Zemer 41 adıyla bilinen amphoralar oldukça geniş bir bölgede kullanım görmüş olup M.S. 2. yy'da üretilmeye başlamış ve M.S. 4. yy'ın sonuna kadar kullanılmıştır. Bu tipi takiben, Kelenderis'te çok büyük miktarda M.S. 5. ve 7. yüzyıllar arasında Doğu Akdeniz'de yaygın olarak kullanım görmüş olan LR 1 tipine rastlanır. Üçüncü tip M.S. 6. ve 7. yüzyılda tipik Sinop üretimi olduğuna inanılan "Havuç Formlu" amphoralardır. Son tip olan Keay Tip 52 ise Kelenderis'te şimdiye kadar bulunan ticari amphoralar arasında en az örneğe sahip olan gruptur. Burada belirtilen tiplere bağlı olarak, Kelenderis'te ticari hareketlenmenin Erken Roma İmparatorluk Dönemi'nde başlayarak M.S. 7. yüzyıla kadar artarak devam etmiş ve böylelikle Kelenderis Doğu Akdeniz coğrafyasındaki en önemli liman kentlerinden birisi olmuştur. Bu durum, aynı zamanda, son yıllardaki kazıların gösterdiği gibi, kentin imarıyla (Bauprogramm) ilgili verilerle de ortaya konmuş olup Kelenderis'in Romalılaşma süreciyle de bağlantılıdır

A Group of Roman Transport Amphorae from Kelenderis and Some Thoughts on Them

A Group of Roman Transport Amphorae from Kelenderis and Some Thoughts on ThemKelenderis is one of the oldest settlements on the coast of Central Rough Cilicia, where various types of transport amphorae have been unearthed. Concerning its long history of commerce between the Eastern and Western Mediterranean World the aim of this paper is primarily to introduce and discuss a group of transport vases from the Roman Period. Five different types were recognized, found in various parts of the ancient settlement area, especially in the Lower City Trench, in the excavation of the Harbor Bath and in a tomb in the West Necropolis. The earliest example of these vases is a Rhodian Amphora of later Hellenistic and Early Roman type which may be dated roughly to the 1st century A.D. The rest of the transport vases are from the Middle and Later Roman Period. The so called “Pinched Handle” Amphora or Zemer 41 is a widespread container which may have been started to be produced in the second century A.D. and was in use up to the end of the fourth century A.D. A great amount of the forms found in Kelenderis is the type of LR 1 which is common in the Eastern Mediterranean between the 5th to the 7th century A.D. The third type is the ‘Carrot-shaped’ amphorae, which is believed to be a typical production of Sinope in the 6th and 7th centuries A.D. And lastly the type of the Keay Type 52 which is the weakest group of transport amphorae found in Kelenderis till now. Related to these types mentioned, it may be proposed that commercial activities in Kelenderis started in the beginning of the Early Roman Imperial Period and went on increasingly up to the 7th century A.D. Kelenderis seems to be one of the important harbor towns in the Eastern Mediterranean. This situation may be also connected with the Romanization of the town, which was revealed by the Bauprogramm in the town, as the excavations in recent years have shown

___

Alkaç 2012 Alkaç, E., “Korykos (Kilikya) Yüzey Araştırmalarında Bulunan LR1 Amphoraları”, Olba XX, 323-344,

Alpözen – Berkaya – Özdaş 1975 Alpözen, O. – B. Berkaya – A.H. Özdaş, Commercial Amphoras of the Bodrum Museum of Underwater Archaeology, Ankara.

Arthur 1989 Arthur, P., “Some Observations on the Economy of Bruttium under the Later Roman Empire”, JRA, Vol.2, 133-142.

Autret vd. 2010 Autret, C. – R. Yağcı – N. Rauh, “Soli/Pompeiopolis’te LR 1 Amphora Fırını Alanı”, ANMED Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri, 2010-8, 203-207. Bass – Doorninck 1982

Bass, G.F. – F.H. Jr. Van Doorninck, A Seventh Century Shipwreck, Yassıada, Vol. I, Texas.

Ballet – Picon 1987 Ballet, P. – M. Picon, “Recherches préliminares sur les origines, de la céramique des Kellia”, CCE, 1, 17-48.

Bonifay – Pieri 1995 Bonifay, M. – D. Pieri, “Amphores du Ve au VIIe s.a Marseille: nouvelles données sur la typologie et le contenu”, JRA, Vol.8, 94-120.

Burragato vd. 2007 Burragato, F. – M. Nezza – A.F. Ferrazzoli – M. Ricci, “Late Roman 1 Amphora Types Produced at Elaiussa Sebaste”, LRCW 2, (eds. M. Bonifay – J. C. Treglia), BAR International Series 1662 (I), 689-700.

Desbat – Picon 1986 Desbat, A. - Picon, M., Les importations d’amphores de Méditerranéé orientale a Lyon (Fin de ler siecle avant J.-C. et I er Siécle Apres”, BCH Suppl. XIII, Recherches sur les amphores grecques, Paris, 637-648.

Demestica 2003 Demestica, S., “Amphora Productions on Cyprus during the Late Roman Period”, VIIe Congrés International sur la Céramique Médiévale en Méditerranée, Thessaloniki, 11-16 October 1999, 469-476.

Doğer 1991 Doğer, E., Antik Çağda Amphoralar, İzmir.

Doğer vd. 1994 Doğer, E. vd., Hisarönü-Çubucak Kazıları (Ön Rapor), (ed. H. Malay), Arkeoloji Dergisi III, İzmir, 185-193.

Doğer – Şenol 1996 Doğer, E. – A.K. Şenol, “Rhodos Peraiası’nda İki Yeni Amphora Atölyesi”, (ed. H. Malay), Arkeoloji Dergisi IV, İzmir, 59-73.

Egloff 1977 Egloff, M., La potterie copte. Quatre siecles d’artisanat et d’échanges en basse- Égypte, Kellia III, Cenevre, 108-119.

Empereur – Picon 1989 Empereur, J.Y. – M. Picon, “Les régions de production d’amphores impériales en Méditerranée orientale”, Amphores romaines et histoire économique: dix ans de recherche. Actes du colleque de Sienne (22-24 Mai 1986), Roma, 223-248.

Equini Schneider 2008 Equini Schneider, E., “Elaiussa Sebaste – Report of 2006 Excavation Season”, XXIX. Kazı Sonuçları Toplantısı II, 299-310.

Equini Schneider 2009 Equini Schneider, E., “Elaiussa Sebaste - The 2007 Excavation and Conservation Season”, XXX. Kazı Sonuçları Toplantısı IV, 177-190.

Equini Schneider - Borgia 2011 Equini Schneider, E. – E. Borgia, “Elaiussa Sebaste: 2008-2009 Excavation and Conservation Works”, XXXII. Kazı Sonuçları Toplantısı III, 313-327.

Evrin vd. 2004 Evrin, V. vd., “Yılanlı Ada Erkut Arcak Batığı”, Sualtı Bilim ve Teknoloji Toplantısı – SBT2004, 159-163.

Ferrazzoli 2003 Ferrazzoli, A.F., “Tipologia Dei Reperti Ceramici e Aspetti delle Produzioni e della Circolazione Dei Materiali”, in Elaiussa Sebaste II. Vol.1, un porto tra Oriente e Occidente, (Ed. E. Equini Schneider), Roma, 649-707.

Ferrazzoli – Ricci 2007 Ferrazzoli, A.F. – M. Ricci, “Eleiussa Sebaste: Produzioni e consumi di una cittá della Cilicia tra V e VII secolo”, LRCW 2, (eds. M. Bonifay – J.C. Treglia), BAR International Series 1662(I), 671-688.

Ferrazzoli – Ricci 2009 Ferrazzoli, A.F. – M. Ricci, “Cilician Ceramic Production from Roman to Byzantine Age. New Data from Elaiussa Sebaste”, Olba XVII, 33-44.

Garlan - Kassab Tezgör 1996 Garlan, Y. – Kassab Tezgör, D., “Prospection D’Ateliers D’Amphores et de Ceramiques de Sinope”, Anatolia Antiqua IV, 325-334.

Goldman 1950 Goldman, H., Excavations at Gözlük Kule, Tarsus I, The Hellenistic and Roman Periods, Princeton.

Hayes 1977 Hayes, J.W., “Early Roman Wares from the House of Dionysos, Paphos”, RCRF Acta 17/18, 96-108.

Hayes 2003 Hayes, J.W., “Hellenistic and Roman Pottery Deposits from the ‘Saranda Kolones’ Castle Site at Paphos”, The Annual of the British School at Athen, Vo. 98, 447-516.

Jackson 2007 Jackson, M.P.C., “Pottery from Level One”, in Excavations at Kilisetepe 1994- 98, From Bronze Age to Byzantine in Western Cilicia, Vol. 1 (eds. N. Postgate – D. Thomas), 387-427.

Jacobsen 2004 Jacobsen, K.W., “Regional Distribution of Transport Amphorae in Cyprus in the Late Roman Period”, Transport Amphorae and Trade in the Eastern Meditteranean, (eds. J. Eiring – J. Lund), Monographs of the Danish Institute at Athens, Vol 5, Denmark, 143-148.

Keay 1984 Keay, S.J., Late Roman Amphorae in the Western Mediterranean, A Typology and Economic Study: The Catalan Evidence, BAR Suppl. International Series 196 (i), Oxford.

Kassab Tezgör 1996a Kassab Tezgör, D. – İ. Tatlıcan, “Demirci-Sinop Anfora Atölyelerinin Kazısı” KST XVIII-II, 277-291.

Kassab Tezgör 1996b Kassab Tezgör, D., “Fouılles Des Ateliers D’Amphores A Demirci Pres de Sinope en 1994 et 1995”, Anatolia Antiqua IV, 335-354.

Kassab Tezgör – Tatlıcan 1997

Kassab Tezgör, D. – İ. Tatlıcan, “Sinop-Demirci Anfora Atölyeleinin 1995 Kazısı”, KST XVIII-II, 353-365.

Kassab Tezgör – Lemaitre – Pieri 2003

Kassab Tezgör, D. – S. Lemaitre – D. Pieri, “La Collection D’Amphores D’İsmail Karakan A Sinop”, Anatolia Antiqua XI, 169-200.

Kassab Tezgör 2010 Kassab Tezgör, D., “Le Reseau Commercial des Amphores Sinopeennes Entre Les II-III s. Et le VI s. de Notre Ere” Patabs I, Production and Trade of Amphorae in the Black Sea, Varia Anatolica XXI, (eds. D.Kassab Tezgör – N. Inaishvili), Paris, 167-173.

Lang 1976 Lang, M., The Athenian Agora, Vol. 21, Princeton.

Lund 1993 Lund, J., “The Land of the Paphan Aphrodite”, Vol.2, Studies in the Mediterranean Archaeology, Vol. CIV.2, 118-138.

Newett – Jackson 2007 Newett, L. – M.P.C. Jackson, “Hellenistic Ceramics and Lamps”, in Excavations at Kilisetepe 1994-98, From Bronze Age to Byzantine in Western Cilicia, Vol. 1, British Institue Monograph No.30; 379-430.

Pacetti 1995 Pacetti, F., “Appunti su alcuni tipi di anfore orientali della prima etá Bizantini centri di produzione, contenuti, cronologia e distribuzione”, Agricoltura e Commerce Nell’Italia Antica Atlente Tematico di Topografia Anitca, Sup. I, 273-294.

Peacock 1974 Peacock, D.P.S., “Roman Amphorae: Typology, Fabric and Origins”, MCMFEC, Actes du coloque de Rome, 266-278. Peacock – Williams 1986 Peacock, D.P.S. – D.F. Williams, Amphorae and The Roman Economy, London.

Pena 2007 Pena, J.T., Roman Pottery in the Archaeological Record, Cambridge.

Pieri 1998 Pieri, D., “Les importations d’amphores orienales en Gaule méridionale durant l’antiquité tardive et leh aut-moyen age (IVe -VII siécles après J.-C.)”, SFECAG, Actes du Congres d’lstres, 97-105.

Pieri 2005 Pieri, D., Le Commerce du vin Oriental, A l’epoque Byzantine (Ve-VIIe siécles”, Le temoignage des amphores en Gaule, Institue Francais du proche-orient, Beyrouth. Plinius Plinius, Naturalis Historia XIV, 81.

Rauh 1999 Rauh, N.K, “Dağlık Kilikia Yüzey Araştırma Projesi: 1997 Sezonu Raporu”, XVI. AST-I, Ankara, 339-348.

Rauh 2004 Rauh, N.K., “Pirated Knock-offs: Cilician Imitations of Internationally Traded Amphoras”, TATEM, Monographs of the Danish Institute at Athens, Vol. 5, 329-336.

Rauh - Slane 2004 Rauh, N.K. – K.W. Slane, “Possible Amphora Kiln Sites in W. Rough Cilicia”, Journal of Roman Archaeology 13, 319-330.

Reynolds 2010 Reynolds, P., “Trade Networks of The East, 3rd to 7th Centuries: The view from Beiurt (Lebanon) and Butrint (Albania) (Fine Wares, Amphorae and Kitchen Wares)”, LRCW3, Vol.II, (ed. Simonetta Menchelli, et al.), BAR International Series 2185 (II), Oxford, 89-114.

Ricci 2007 Ricci, M., “Elaiussa Sebaste: Context, Production & Commerce”, Çanak, Late Antique and Medieval Pottery and Tiles in Mediterranean Archaeological Contexts, (eds. B. BöhlendorfArslan – A.O. Uysal – J. Witte-Or), Proceedings of the First International Symposium a Late Antiqua, Byzantine, Seljuk and Otoman Pottery and Tiles Archaeological Contexts, (Çanakkale 1-3 June 2005), Byzas 7, 169-180.

Riley 1979 Riley, J.A., “The Coarse Pottery from Berenice”, in Excavations at Sidi Khrebish Benghazi (Berenice), Vol II, Suplements to Libya Antiqua 5, 2. (ed. J.A. Lloyd), Tripoli, 91-467.

Riley 1980 Riley, J.A., “New Light on Relations Between the Eastern Mediterranean and Carthage in the Vandal and Byzantine Periods: The Evidence from University of Michigan Excavations”, Actes colloque sur la ceramique Carthage, 111-122.

Robinson 1959 Robinson, H.S., The Athenian Agora V, Pottery of the Roman Period, Princeton. Sibella 2002 Sibella, P., “The George McGhee Amphora Collection at Alanya Museum, Turkey”, The Ina Quarterly, Vol. 20, Suppl. 1, 3-20.

Şenol 1996 Şenol, A.K., “Geç Rhodos Amphoralarının Batı Anadolu’daki Dağılım ve Üretim Problemleri”, Sualtı Bilim ve Teknolojileri Toplantısı, İstanbul, 165-172.

Şenol 2000 Şenol, A.K., İskenderiye Kazılarında Ele Geçen Amphoralar Işığında Kentin Roma Dönemi Şarap, Zeytinyağı, Salamura Balık ve Sos Ticareti, (Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir.

Şenol – Kerem 2000 Şenol, A.K. – F. Kerem, “İçel Müzesi’nde Bulunan Bir Grup Amphora”, Olba III, 81-114.

Şenol 2003 Şenol, A.K., Marmaris Müzesi Ticari Amphoraları, Ankara.

Şenol 2004 Şenol, A.K., “Kıbrıs’da Amphora Üretimi”, İdol, Sayı: 23, 10-14.

Şenol 2008 Şenol, A.K., “Cilician Commercial Relations with Egypt due to the New Evidence of Amphora Finds”, Olba XIV, 109-131.

Şenol 2009 Şenol, A.K., “AETAM’da Bulunan Amphoraların Tipolojisi”, Taşucu Arslan Eyce Amphora Müzesi, (ed. A.K. Şenol), 100-174.

Tatlıcan – Kassab Tezgör – Özdaş 1999

Tatlıcan, İ. – D. Kassab Tezgör – H. Özdaş, “Sinop’ta Sualtı Çalışmaları”, IX. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, Ankara, 335-342.

Tekocak 2006 Tekocak, M., Kelenderis Roma Çağı Seramiği, (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya.

Tekocak 2007 Tekocak, M., “Kelenderis Aşağı Şehir Sondajında Bulunan Kıbrıs Kırmızı Astarlı (Geç Roma D) Kapları”, İdol, Sayı: 33, 18-27.

Tekocak 2008 Tekocak, M., “Kelenderis Liman Hamamı”, Olba XVI, 133-161.

Tekocak 2009 Tekocak, M., “African and Cypriot Red Slip Wares from Kelenderis”, Proceedings of The XII Symposium on Mediterranean Archaeology-SOMA 2008 (ed. H. Öniz) (Famagusta, North Cyprus, 5-8 March 2008), BAR İnternational Series, Oxford, 132-142.

Tekocak 2010 Tekocak, M., “The Cooking Wares from Kelenderis”, LRCW3, Vol.II, (ed. S. Menchelli, et al.), BAR International Series 2185 (II), Oxford, 827-837.

Tekocak 2012 Tekocak, M., “Kelenderis Batı Nekropolünden Bir Mezarın Buluntuları Üzerine Değerlendirmeler”, S.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 27, 305-315.

Vnukov 2012 Vnukov, S.Y., “Sinopaen Amphorae of the Roman Period”, Ancient Civilizations from Scythia to Siberia 16, 361-370.

Williams 1989 Williams, C., Anemurium, The Roman and Early Byzantine Pottery, Subsidia Mediaevalia 16, Wetteren, Belgium.

Zemer 1977 Zemer, A., Storage Jars in Ancient Sea Trade, Haifa.

Zoroğlu 1986 Zoroğlu, L., “Kelenderis Mezar Buluntuları”, Anadolu Araştırmaları X, İstanbul, 455-465.

Zoroğlu 1988 Zoroğlu, L., “Kelenderis 1986 Yılı Çalışmaları”, AST V-I, 409-422.

Zoroğlu 1989 Zoroğlu, L., “Kelenderis 1987 Yılı Kazısı”, KST X-I, 135-155.

Zoroğlu 1991 Zoroğlu, L., “Kelenderis 1989 Yılı Kazısı”, KST XII-II, 301-322.

Zoroğlu 1992 Zoroğlu, L., “Kelenderis 1990 Yılı Kazısı”,KST XIII-I, 241-254.

Zoroğlu 1994a Zoroğlu, L., Kelenderis I, Kaynaklar Kalıntılar Buluntular, Ankara.

Zoroğlu 1994b Zoroğlu, L., “Kelenderis’in İlk Çağ Tarihi Hakkında Notlar”, TTKY. 9, 437-448.

Zoroğlu 1994c Zoroğlu, L., “Bir Mozaik Üzerinde Antik Kelenderis Kenti Betimlemesi”, 1993 Yılı Anadolu Medeniyetleri Müzesi Seri Konferansları Kitabı, Ankara, 31-45.

Zoroğlu 1995 Zoroğlu, L., “Kelenderis 1992 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları”, KST XV-II, 189-209.

Zoroğlu 1996 Zoroğlu, L., “1994 Yılı Kelenderis Kazı ve Onarım Çalışmaları”, KST XVII-II, 263-276.

Zoroğlu 1998 Zoroğlu, L., “1996 Yılı Kelenderis Kazısı Raporu”, KST XIXII, 483-491.

Zoroğlu 1999 Zoroğlu, L., “Kelenderis Mozaiği”, Çağlar Boyunca Anadolu’da Yerleşim ve Konut Uluslararası Sempozyumu, 513-524.

Zoroğlu – Arslan 1999 Zoroğlu, L. – N. Arslan, “Kelenderis 1997 Yılı Kazı Çalışmaları”, KST XX-II, 457-462.

Zoroğlu 2000a Zoroğlu, L., “Kelenderis Nekropolü”, Olba III, 115-133.

Zoroğlu 2000b Zoroğlu, L., “1998 Yılı Kelenderis Kazı Çalışmaları”, KST XXI-II, 323-336.

Zoroğlu vd. 2009 Zoroğlu, L. – M. Dillon – D. Yakınlar – N. Rauh, “Anamur Arkeoloji Müzesi’ndeki Amfora Araştırmaları Raporu”, AST 26-2, 33-50.