Ayşe TÜRKER ÇAYLAK

ÇANAKKALE'DEN ION-IMPOST SÜTUN BAŞLIKLARI

Çanakkale Boğazı anahtar durumundaki coğrafi konumu nedeniyle Karadeniz ve Akdeniz arasındaki ilişkilerde büyük önem taşır. Ancak bu önemine karşın Bizans dönemine ait arkeolojik verileri sınırlıdır. Bu durum bölgenin anlaşılmasında ve Bizans coğrafyasındaki ilişkilerin belirlenmesinde önemli bir sorun oluşturur. Bölgedeki Bizans dönemi yerleşimlerinin tespit edilmesi, bu yerleşimlerin niteliklerinin belirlenmesi ve yoğunluklarının anlaşılması amacıyla yüzey araştırmaları yürütmekteyiz. Yüzey araştırmaları sırasında tespit ettiğimiz buluntuların önemli bir grubunu mimari plastikler oluşturur. Mimari plastikler arasında liturjik işleve sahip eserlerin yanı sıra taşıyıcı sistemde kullanılmış sütun başlıklarının da çok sayıda örneği tespit edilmiştir. Bu çalışmanın konusunu sütun başlıkları arasında sayısal bakımdan yoğun gruplardan birini oluşturan ion-impost tipindeki sütun başlıklarının değerlendirmesi oluşturmaktadır. Bu çalışma ile bölgede günümüze ulaşamayan yapıların niteliğinin anlaşılması ve yerleşimlerin lokalizasyon sorunlarının çözümüne katkı sağlanması hedeflenmektedir. Değerlendirilen eserler ise hem Çanakkale'deki yüzey araştırmalarımız hem de Çanakkale Arkeoloji Müzesi'nde yürüttüğümüz belgeleme çalışmalarında tespit ettiğimiz ion-impost tipindeki sütun başlıklarıdır. Çalışma alanımızda ion-impost tipteki sütun başlıklarının kırkbir örneği bulunur. Başlıklardan yedisi, ion volüleri ve/veya impost kabaca biçimlendirilmiş olarak, tamamlanmadan bırakılmıştır. Bunlardan dördünde ion volütlerinin helezonları işlenmemiş; ekinus, pulvinus ve impost bölümleri bezenmeden bırakılmıştır. Başlıklardan birinde impostun ön ve arka yüzünde bezeme bulunduğu halde ion volütlü alt bölüm tamamlanmamıştır. Bir başlıkta ise başlığın ön yüzünde ion volütleri, ekinus ve impost bezemeleri tamamlanmış olduğu halde pulvinuslar ve arka yüzdeki volütlerin helezonları ile ekinus işlenmemiştir.Çalışma alanımızda belgelediğimiz ion-impost sütun başlıkları iki temel biçim özelliği gösterir. İlkinde ion volütlerinin bulunduğu bölüm yüksektir ve volütler impostun sınırlarını aşacak biçimde yanlara doğru çıkıntı oluşturur. Bu tipteki tek örnek Bozcaada Kalesi içerisinde sergilenen başlıktır ve 5. yüzyıl başına tarihlenen örnekler ile paralellik gösterir. İkinci tipte ion volütlerinin bulunduğu bölüm daha dardır ve impostun genişliğini aşmaz. Bu gruptaki örnekler ion volütlerinin işlenişine göre üç grupta değerlendirilebilir. Bunlardan ilkinde; ion volütlerinin helezonları yatağından dışa doğru çıkıntı yapar. Bu grubun sekiz örneği vardır. Bu tipteki başlıkların benzerleri form özelliğine göre 5. yüzyıl son çeyreğine tarihlenir. İkinci gruptaki örneklerde volütler üçüncü gruptakilere göre daha belirgin ve yüksek olduğu halde üçüncü grupta volütler daha şematik işlenmiştir ve volütlerin boyu kısalmıştır. İkinci grupta değerlendirilebilecek on bir başlık bulunur. Bu başlıklar 5. yüzyıl sonu ve 6. yüzyıl ilk yarısı örnekleri ile benzerlik gösterir. Üçüncü grupta on beş başlık bulunur. Bu gruptaki başlıklar ise biçim özellikleri ve benzer örneklerine göre 6. yüzyıl ikinci yarısına tarihlendirilebilir. İncelediğimiz başlıklar bir örnek dışında mermerden üretilmiştir. Kullanılan mermer türleri ise gri damarlı beyaz ve beyaz mermerdir. Başlıkların buluntu konumları Çanakkale Boğazı'nın her iki yakasındaki yerleşim alanlarına işaret eder.

Ionic-Impost Column Capitals from Çanakkale

The Hellespont area, due to its key geographical location dominates in production, consumption as well as trading contacts between the Black Sea and the Mediterranean in the Byzantine period. Despite this importance of its, its archaeological data are rather limited. This creates a serious problem in the research on the Byzantine period. We conduct archaeological surveys in order to determine the Byzantine settlements on the valleys reaching the Hellespont and in order to understand the settlement patterns. An important group of the findings we obtained from these project studies are architectural sculptures. Numerous specimens of column capitals used in the structures were detected besides the pieces belonging to liturgical use among the architectural plastic items. The subject of this study is the evaluation of ionic impost type of column capitals comprising one of the groups with a large number of items among the column capitals. With this study, it is aimed to understand the quality of buildings which no more exist in the region and to contribute to the localization problems of the settlements. The works evaluated here are the ionic impost type of column capitals we detected both in our surveys in Çanakkale and in our documentation studies in the Çanakkale Archaeology Museum. Forty-one specimens of the Ionic impost type of column capitals are found in our study area. Of the capitals, seven were left uncompleted, with their Ionic volutes and/or impost being roughly shaped. In four of them, the spirals of Ionic volutes were not engraved and the echinus, pulvinus and impost sections were left undecorated. In one of the capitals, the lower section with Ionic volutes was not completed, even though the front and rear faces of the impost contained decorations. In a capital, however, the pulvini, the spirals of the volutes on the rear face and the echinus were not engraved, although the Ionic volutes, the echinus and the impost decorations on the front face of the capital were completed. Of the capitals, seven have survived, with half or ¼ of them being preserved. The Ionic impost column capitals we documented in our study area, display two basic characteristics of form. In the first one, the section containing the Ionic volutes is high and the volutes protrude towards the sides in a way that they go beyond the borders of the impost. The only specimen of this type is the capital which is exhibited inside the Bozcaada Castle and it is parallel with the specimens dated to the early 5th century. In the second type, the section containing the Ionic volutes is narrower and does not exceed the width of the impost. The specimens in this group can be evaluated in three groups according to the engraving of the Ionic volutes. In the first one, the spirals of Ionic volutes protrude from their beds. This group has eight specimens. Analogues of this type of capitals are dated to the last quarter of the 5th century according to their characteristic of form. Even though the volutes in the specimens of the second group are more evident and higher than those of the third group, the volutes were more schematically engraved and shortened in the third group. There are eleven capitals which might be evaluated in the second group. These capitals resemble the specimens of the late 5th century and the first half of the 6th century. There are 15 capitals in the third group. The capitals in this group can be dated to the second half of the 6th century according to their characteristics of form and analogues. Apart from one piece, the capitals we examined were made of marble. The types of marble used are gray veined white marble and white marble. The findspots of capitals indicate the settlement areas on both sides of the Hellespont. This demonstrates that the areas on the coasts of the Hellespont were intensively settled in the early Byzantine period.

PDF

___

Alpaslan-Doğan 2008 Alpaslan-Doğan, S., "La sculptura byzantine en Lycie et sa place dans l'évolution de l'art byzantin", C. Pennas ve C. Vanderheyde (ed.), La Sculpture byzantine VIIe-XIIe siécle, BCH Supplément 49, 123-138.
Alten 1913 Alten, W. von, Geschichte des altchristlichen Kapitells, München.
Asgari 1994 Asgari, N., "Prokonnesos-1992 Çalışmaları", AST XI, 483-504.
Bammer 1999 Bammer, A., "Die kirche im Artemision von Ephesos", Efeso paleocristiana e bizantina-frühchristliches und byzantinisches Ephesos (ed. R. Pillinger - O. Kresten - F. Krinzinger - E. Russo), Archäologische Forschungen 3, Wien.
Barsanti - Guiglia 2010 Barsanti, C. - A. Guiglia, "Late Roman and Early Byzantine Capitals", The Sculptures of the Ayasofya Müzesi in Istanbul (ed. C. Barsanti - A. Guiglia), 79-99, Istanbul.
Betsch 1977 Betsch, W.E., The History, Production, and Distribution of Late Antique Capital in Constantinople (University of Pennsylvania Ph.D.), Pennsylvania.
Deichmann 1956 Deichmann F.W. "Studien zur Architektur Konstantinopels", Deutsche Beiträge zur Altertumswissenschaft 4, Baden
Deichmann 1974 Deichmann, F.W., Ravenna, Hauptstadt des Spätantiken Abendlandes, II-1, Wiesbaden.
Dimitrov 1967 Dimitrov, D., "Impostes et chapiteaux impostes ioniques de la haute époque byzantine du musée archéologique de Varna", Bulletin de l'Institut Archéologique Bulgare 30, 41-57.
Farioli 1969 Farioli, O.R., "Corpus" della scultura paleocristiana bizantina ed altomedioevale di Ravenna, III (La scultura archittetonica), Roma.
Ferrero 1983 Ferrero, D.B., "San Giovanni di Efeso", XXX Corso di Cultura sull'arte ravennate e bizantina seminario giustinianeo, Ravenna, 93-113.
Fıratlı 1961 Fıratlı, N., "Bizans Çağına Ait Üç Mezarlık Buluntusu", İstanbul Arkeoloji Müzeleri Yıllığı 10, 37-41.
Fıratlı 1990 Fıratlı, N., La sculpture byzantine figurée au musée archéologique d'Istanbul, Paris.
George 1912 George, W.S., The Church of Saint Eirene at Constantinople, London.
Hansen 1971 Hansen, E.V., The Attalids of Pergamon (Study in Classical Phiology), London.
Herrmann - Tykot - Hoeck 2009 Herrmann, J. - R.H. Tykot - A. van den Hoek, "Parian Marble in Early Christian Times", Marbres et autres roches de la Méditerranée antique: études interdisciplinary Studies on Mediterranean Ancient Marble and Stones (ed. P. Jockey), Paris, 723-737.
Kautzsch 1936 Kautzsch, R., Kapitellstudien, Beiträge zu einer Geschichte des spä- tantiken Kapitells im Osten vom vierten bis ins siebente Jahrhundert, Berlin.
Krautheimer 1965 Krautheimer, R., Early Christian and Byzantine Architecture, London.
Laurent 1899 Laurent, J., "Delphes Chrétien", BCH, 206-279.
Mathews 1976 Mathews, F., The Byzantine Churches of İstanbul, A Photographic Survey, Pensylvania.
Millingen 1912 Millingen, A., Byzantine Churches in Constantinople, Oxford.
Miltner 1958 Miltner, F., Ephesos, Stadt der Artemis und des Johannes, Vienna.
Orlandos 1929 Orlandos, A.C., "Une Basilique paleochrétienne en Locride", Byzantion 5,207-228.
Ötüken 1996 Ötüken, Y., Forschungen im Nordwestlichen Kleinasien Antike und Byzantinische Denkmäler in der provinz Bursa, IstMittBeiheft 41, Tübingen.
Parman 2002 Parman, E., Ortaçağda Bizans Döneminde Frigya (Phrygia) ve Bölge Müzelerindeki Bizans Taş Eserleri, Eskişehir.
Peschlow - Peschlow-Bindokat - Wörrle 2002
Peschlow, U. - A. Peschlow-Bindokat - M. Wörrle, "Die Sammlung Turan Beler in Kumbaba bei Şile (II) Antike und byzantinische Denkmaäler von der bithynischen Schwarzmeerküste", IstMitt 52, 429-522.
Peschlow 2007 Peschlow, U., "Byzantine Architectural Sculpture", Kalenderhane in Istanbul, The Excavations, 295-342, Mainz,
Russo 1999 Russo, E., "La scultura a Efeso in età paleocristiana e bizantina. Primi lineamenti", Efeso paleocristiana e bizantina-frühchristliches und byzantinisches Ephesos (ed. R. Pillinger - O. Kresten - F. Krinzinger - E. Russo), Archäologische Forschungen 3, Wien, 26-53.
Russo 2008 Russo, E., "The Ionic Impost Capitals of the Church of St. John in Ephesus", AST 25-1, 221-234.
Scranton 1957 Scranton, R.L., Corinth XVI, Medieval Architecture in the Central Area of Corinth, Princeton-New Jersey.
Sodini 1977 Sodini, J.P., "Remarques sur la sculpture architecturale d'Attique, de Béotie et du Péleponnése à l'époque paléochrétienne", BCH 101-1, 423-450.
Sotiriou 1929 Sotiriou, G.A., "???????????????????????????????????????", ArcEph, 161-248.
Strzygowski 1899 Strzygowski, J., "Die Akropols in altbyzantinischer Zeit", AthMitt 14, 271-296.
Tezcan 1989 Tezcan, H., Topkapı Sarayı ve Çevresinin Bizans Dönemi Arkeolojisi, İstanbul.
Vemi 1989 Vemi, V. Les Chapiteaux Ioniques à imposte de Grèce à l'époque paléochrétienne, BCH Supplément XVII, Paris.
von Alten 1913 Alten, W. von, Geschichte des altchristlichen Kapitells, München.
Yegül 1974 Yegül, F.K., "Early Byzantine Capitals from Sardis. A Study on the Ionic Impost Type, DOP 28, 265-274.
Zelle 1992 Zelle, M., "Ionische Kämpferkapitelle aus dem stadtgebiet von Assos" Asia Minor Studien 5, Ausgrabungen in Assos 1990,
183-196.
Zolt 1994 Zolt, T., Kapitellplastik Konstantinopels vom 4. bis 6. Jahrhundert n. Chr., AsiaMS 14, Bonn.