Nermin YAZICI, Günçe GÜNDUĞDU

44043

Okuma Sürecini Yönlendiren Söylemsel Unsurlar: Dilsel Kestirim Kategorileri

Okuma, yazılı olarak üretilmiş bir metnin okur tarafından dilsel kodlarının çözümlenmesiyle eşgüdümlü ilerleyen etkileşimsel bir süreçtir. Yazılı söylemde metin üreticisi, çeşitli iletişimsel amaçlarla metindeki bilgilerin bütüncül bir çerçevesini sunmak üzere kendi söylemine yönelik belli söylemsel düzenlemeler gerçekleştirir. Yazarın kendi söylemine dönük düzenlemeleri, metin üreticisi ile okur etkileşimini desteklemekle beraber, yazarın iletişimsel niyetinin belirginleştirilmesiyle okura bütüncül bir çerçeve sunarak, bir metni hatırlama ve anlama sürecini de etkilemektedir. Anadili eğitiminin temel amaçlarından biri olan okuma ve yazma becerilerinin geliştirilmesinde bu tür söylemsel düzenlemelerin öğretimi, öğrencilerin okuma sürecinde metinleri yorumlamaları ve okurla etkileşim kuran iyi metinler üretebilmeleri bakımından önemlidir. Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda (2019) okuma ve yazma öğrenme alanlarında da kazanım olarak yer almaktadır. Bu perspektifle, bu çalışmada ortaokul Türkçe 5. ve 8. sınıf ders kitaplarında yer alan bilgilendirici metinlerde yer alan ve okuru yönlendiren söylemsel düzenlemelerin Tadros’un (1998) önerdiği Kestirim Kategorileri (Numaralandırma, İleri Etiketleme, Aktarım, Özetleme, Varsayma, Soru) çerçevesinde betimlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, çalışmada öncelikle Tadros’un sınıflaması araştırmacılar tarafından seçilen metinlerdeki örnekler üzerinden tanıtılmış, sonrasında mevcut sınıflama Türkçe ders kitaplarındaki bilgilendirici metinlerdeki söylemsel düzenlemelerin analiz edilmesinde kullanılmıştır. Çalışma sonucunda her iki düzeydeki metinlerde de çeşitli kestirim ifadelerine rastlandığı; 5. sınıf Türkçe ders kitabında en yüksek sıklığın Aktarım kategorisinde, 8. sınıf Türkçe ders kitabında ise Soru kategorisinde gözlemlendiği belirlenmiştir. Mevcut bulgular değerlendirildiğinde, söylemsel düzenlemelerin anadili eğitiminin temel araçlarından biri olarak ders kitaplarındaki temsiliyeti, öğrencilerin okuma stratejisi geliştirme, biçimsel şema bilgilerini destekleme, metin türüne özgü dilsel düzenlemeleri fark etme ve metin alıcısıyla etkileşimde olan metinler üretebilmeleri bakımından önemli olduğu düşünülmektedir.
Anahtar Kelimeler:

Üstsöylem, kestirim, okuma becerisi, Türkçe eğitimi., Üstsöylem, kestirim, okuma becerisi, Türkçe eğitimi.

Discursive Elements Directing the Reading Process: Prediction Categories

Reading is an interactive process that proceeds in coordination with the analysis of the linguistic codes of a written text by the reader. In written discourse, the text producer makes certain discursive arrangements for his own discourse in order to present a holistic framework of the information in the text for various communicative purposes. The author's own discourse arrangements not only support the interaction between the text producer and the reader, but also affect the process of remembering and comprehence a text by presenting a holistic framework to the reader by clarifying the author's communicative intention. Teaching such discursive arrangements in the development of reading and writing skills, which is one of the main purposes of mother tongue education, is important in terms of students' interpretation of texts in the reading process and producing good texts that interact with the reader. Reading and writing are also included in the Turkish Language Curriculum (2019) as an achievement. With this perspective, in this study, the discursive arrangements in the informative texts in the secondary school Turkish 5th and 8th grade textbooks and directing the reader are evaluated within the framework of the Prediction Categories (Enumeration, Advanced Labeling, Reporting, Recapitulation, Hypotheticality, Question) proposed by Tadros (1998). For this purpose, firstly, Tadros' classification was introduced through the examples in the texts selected by the researchers, and then the current classification was used to analyze the discursive arrangements in the informative texts in the Turkish textbooks. As a result of the study, it was found that various prediction expressions were found in the texts at both levels; It was determined that the highest frequency was observed in the Reporting category in the 5th grade Turkish textbook, and in the Question category in the 8th grade Turkish textbook. When the current findings are evaluated, it is thought that the representation of discursive arrangements in textbooks as one of the main tools of mother tongue education is important in terms of developing reading strategies, supporting schema knowledge, recognizing the linguistic arrangements specific to the text genre and producing texts that interact with the text receiver.
Keywords:

Metadiscourse, prediction, reading skills, Turkish language education., Metadiscourse, prediction, reading skills, Turkish language education.,

PDF

___

  • Aksan, D. (2017). Anlambilim: Anlambilim konuları ve Türkçenin anlambilimi. Bilgi Yayınevi.
  • Bahar, M. A. (2017). 4MAT öğretim düzenine göre gerçekleştirilen üstbilişsel okuma eğitiminin üstbilişsel okuma stratejisini kullanma ve olgusal bilgilendirici metinleri anlama düzeyine etkisi [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. Yükseköğretim Ulusal Tez Merkezi.
  • Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388.
  • Baran Çapraz, Ş. & Diren, E. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 5. sınıf ders kitabı. Anıttepe Yayıncılık.
  • Başoğul, D. A, Dilizdüzgün, Ş., Edizer, Z. Ç., & Karagöz, M. (2019). Türkçe öğretiminde metin türüne uygun okuma eğitimi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 165-185.
  • Bhatia, V. K. (1993). Analysing genre: Language use in professional settings. Routledge.
  • Bhatia, V. K. (2004). Worlds of written discourse: A genre-based view. A&C Black.
  • Bruning, H. R., Schraw J. G. & Norby, M. M. (2014). Bilişsel psikoloji ve öğretim. Z. N. Ersözlü & R. Ülker (Ed.). Nobel Yayıncılık.
  • Cheng, X., & Steffensen, M. S. (1996). Metadiscourse: A technique for improving student writing. Research in the Teaching of English, 30(2), 149-181.
  • Crismore, A. (1984). The rhetoric of textbooks: Metadiscourse. J. Curriculum Studies, 16(3), 279-296.
  • Crismore, A. (1989). Talking with readers: Metadiscourse as rhetorical act. Peter Lang.
  • Coulthard, M. (1994). On analysing and evaluating written text. M. Coulthard (Ed.) Advances in written text analysis (pp. 1-11). Routledge.
  • Çelik, J. (1998). Dil öğreniminde okuma anlama stratejileri. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 9, 107-115.
  • Dilidüzgün, Ş. (2017). Metindilbilim ve Türkçe öğretimi: Uygulamalı bir yaklaşım. Anı Yayıncılık.
  • Francis, G. (1994). Labelling discourse: an aspect of nominal-group lexical cohesion. M. Coulthard (Ed.) Advances in written text analysis (pp. 83-101). Routledge.
  • Eselioğlu, H., Set, S. & Yücel, A. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 8. ders kitabı. Millî Eğitim Bakanlığı.
  • Esmer, E. (2018). Türkçeyi yabancı dil olarak öğrenen öğrenciler tarafından üretilen ikna metinlerinde üstsöylem belirleyicileri. Journal of Language Education and Research, 4(3), 216-228.
  • Gil, G. (1992). Tadros, A. A 1985. Prediction in text. Birmingham: ELR. A Journal of English Language, Literatures in English and Cultural Studies, 27, 185-186.
  • Göksel, A. & Kerslake, C. (2005). Turkish: A comprehensive grammar. Routledge Books.
  • Grabe, W., & Stoller, L. F. (2001). Reading for academic purposes: Guidelines for the ESL/EFL teacher. M. Celce-Murcia (Ed.). Teaching English as a second or foreign language (pp. 187-203). National Geographic Learning.
  • Grabe, W., & Stoller, F. L. (2002). Teaching and researching reading. Pearson Education.
  • Halliday, M., & Matthiessen, C. (2014). An introduction to functional grammar. Routledge.
  • Hyland, K. (2005). Metadiscourse: Exploring interaction in writing. Continuum Discourse.
  • Jiang, X., & Grabe, W. (2007). Graphic organizers in reading instruction: Research findings and issues. Reading in a Foreign Language, 19(1), 34-55.
  • Kaygısız, Ç. (2018). Okuma eğitiminde metin yapısı farkındalığı: Bilgilendirici metin örneği. Turkish Studies, 13(4), 823-840.
  • Keçik, İ., & Uzun, L. (2004). Türkçe sözlü ve yazılı anlatım. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
  • Keiko, M. H. (2001). The use of textual patterns in reading. Journal of School of Foreign Language, 33, 19-41.
  • Kıran, Z., & Eziler Kıran, A. (2018). Dilbilime giriş. Seçkin Yayıncılık.
  • Kintsch, W., & Yarbrough, J. C. (1982). Role of rhetorical structure in text comprehension. Journal of Educational Psychology, 74(6), 828.
  • Lorch Jr, R. F., & Lorch, E. P. (1995). Effects of organizational signals on text-processing strategies. Journal of Educational Psychology, 87(4), 537.
  • MEB. (2019). Türkçe dersi öğretim programı (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, ve 8. sınıflar). Millî Eğitim Bakanlığı.
  • Merriam, S. B. (2015). Nitel araştırma: Desen ve uygulama için bir rehber. Nobel Yayıncılık.
  • Meyer, B. J. (1975). The organization of prose and its effects on memory. North-Holland Publishing Company.
  • Meyer, B. J., & Rice, G. E. (1982). The interaction of reader strategies and the organization of text. Text- Interdisciplinary Journal for the Study of Discourse, 2(1-3), 155-192.
  • Nuttall, C. (1982). Teaching reading skills in a foreign language. Macmillan Heinemann.
  • Oktar, L., & Yağcıoğlu, S. (1993). Metnin retorik yapısının okuma anlama becerisi üzerindeki etkileri. VII. Dilbilim Kurultayı Bildirileri, 171-179, 13-14 Mayıs 1993, Ankara.
  • Özmen, C. (2019). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde metin değiştirim teknikleriyle öykülerin yeniden kurgulanması [Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi].
  • Purcell-Gates, V. & Duke, K. N. (2004). Text in the teaching and learning of reading. J. V. Hoffman & D. L. Schallert (Eds.). The text in elementary classrooms (pp. 3-20). Lawrance Erlbaum Associates.
  • Sinclair, J. (2004) Planes of discourse. J. Sinclair & R. Carter (Eds.) Trust the text: Language, corpus and discourse (pp. 51-66). Routledge.
  • Steffensen, M., Cheng, X., 1996. Metadiscourse and text pragmatics: how students write after learning about metadiscourse. L. Bouton (Ed.), Pragmatics and language learning (pp. 153-170). University of Illinuis.
  • Swales, J. M. (2011). Aspects of article introductions. University of Michigan Press.
  • Şen, E. (2021). Üstsöylem: Tanım, modeller, çözümlemeler çerçevesinde bir değerlendirme. Kültür Araştırmaları Dergisi, 8, 275-299.
  • Tadros, A. (1985). Prediction in text. The University of Birmingham.
  • Tadros, A. (1994). Predictive categories in expository text. M. Coulthard (Ed.) Advances in written text analysis (pp. 69-82). Routledge.
  • Thompson, G. (2001). Interaction in academic writing: Learning to argue with the reader. Applied Linguistics, 22(1), 58-78.
  • Tomlinson, B. (2020). Uygulamalı dilbilim ve materyal geliştirme. N. Yazıcı (Çev. Ed.). Nobel Akademi Yayıncılık.
  • Tracey, D. H., & Morrow, L. M. (2017). Okumaya genel bir bakış: Kuram ve modellere giriş. H. Ülper (Çev. Ed.). Pegem Akademi Yayıncılık.
  • Uzun, L. (2002). Dilbilim alanında Türkçe yazılan araştırma yazıları. L. Uzun & E. Huber (Ed.). Türkçede bilgi yapısı ve bilimsel metinler (ss. 203-224). Die Blaue Eule.
  • Uzun, L. (2001). Bilimsel metne özgü önbiçimlenişler ve bilimsel metin yazma edimi. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 12(2), 197-204.
  • Ülper, H. (2011). Öğrenci açısından okumaya güdüleyici etmenler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(2), 941-960.
  • Vande Kopple, W. J. (1985). Some exploratory discourse on metadiscourse. College Composition and Communication, 36, 82–93.
  • Winter, E. O. (1977). A clause-relational approach to English texts: a study of some predictive lexical items in written discourse. Instructional, 6(1), 1–92.
  • Yapıcı, F. (2021). Metatekst. Z. B. Özer, F. Yapıcı & Ş. Aktay (Ed.). Metindilbilim (Tarih – kuram – uygulama). (ss. 131-141). Doğu Kitabevi.
  • Zeyrek, D. (1992). Gazete haber başlıklarını inceleme denemesi. Dilbilim Araştırmaları, 59-69.
Okuma Yazma Eğitimi Araştırmaları-Cover
  • Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
  • Başlangıç: 2013
  • Yayıncı: Yusuf UYAR
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Okuma Sürecini Yönlendiren Söylemsel Unsurlar: Dilsel Kestirim Kategorileri

Nermin YAZICI, Günçe GÜNDUĞDU

Zihin Kuramı: İlkokul Düzeyinde Okuma Becerisini Oluşturan Bilişsel Bileşenleri Değerlendirme

Kasım YILDIRIM, Seçkin GÖK, Kahraman KILIÇ

İlkokul Öğrencilerinin Çocuk Kitaplarını Sevme ve Sevmeme Nedenleri Üzerine Boylamsal Bir Araştırma

Hülya KARTAL, Reis BEŞER