Hititlerde Uyku ve Uykusuzluk Üzerine Bir İnceleme

Uyku evrensel bir ihtiyaç olmasına rağmen her kültürde farklı etkilere ve algılara sahiptir. Hitit kültüründe uyku ile ilgili bulgular, onlara özgü gelenekleri, inanışları, korkuları ortaya koymaktadır. Hititler uykuyu, farklı çağrışımlarla ilişkilendirerek tanrısal bir olgu, içsel bir güç olarak tanımlamışlardır. Hititçe çivi yazılı belgelerde uyku günlük bir ihtiyaç olmasının yanı sıra olumlu, olumsuz veya nötr çağrışımlarla önemli rol oynamıştır. Hitit toplumunda uyku için yeterli fırsat ve imkân olmasına rağmen uykuya dalmakta ve sürdürmekte zorluk yaşayan insanlar bulunmaktadır. Kalitesiz ve dinlendirici olmayan uyku, insanların fiziksel, psikolojik ve sosyal performanslarını olumsuz etkilemiştir. Uyku yoksunluğu, yorgunluk, halsizlik, huzursuzluk, öfke, depresyon, tükenmişlik gibi duygulara sebep olmuştur. Uyku ise arınma, rahatlama, iyileşme, güç-kuvvet, enerji, huzur ve mutluluk vermiştir. Bu noktada Hititler uykuyu tanrının bir lütfu, uykusuzluğu ise tanrının bir gazabı olarak yorumlamışlardır. Bu çalışmada Hitit metinlerinde geçen uyku ve uykusuzluk terimleri incelenerek, uyku yerleri, uyku zamanı ve uyku hijyeninin uyku kalitesine etkisi anlatılacaktır. Hititçe çivi yazılı belgelerde uykunun kalitesini yansıtan hafif uyku, tatlı uyku, kutsal uyku, ağır uyku ve uykusuzluk gibi sınıflandırmalar belirtilecektir. Hitit krallarının uyku esnasında, baskı, saldırı ve güvenlik açıklarına karşı aldığı tedbirler konusunda da bilgi verilecektir. İdari ve dini görev amacıyla gece uykusuz kalan görevlilerin, sorumlulukları ve icraatları da aktarılacaktır. Hititlerde uyku ve uykusuzluk emik bir bakış açısıyla incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Hititler, Uyumak, Dinlenmek, Gecelemek, Uykusuzluk

A Review on Sleep and Insomnia in the Hittites

Although sleep is a universal need, it has different effects and perceptions in each culture. The findings on sleep in Hittite culture reveal their unique traditions, beliefs and fears. The Hittites defined sleep as a divine phenomenon and an inner power by associating it with different connotations. In Hittite cuneiform documents, sleep played an important role with positive, negative or neutral connotations as well as being a daily need. Although there were sufficient opportunities and facilities for sleep in Hittite society, there were people who had difficulty falling and maintaining sleep. Poor quality and non-restful sleep negatively affected people's physical, psychological and social performance. Sleep deprivation has led to feelings of fatigue, weakness, restlessness, anger, depression and burnout. Sleep, on the other hand, brought purification, relaxation, healing, strength, energy, peace and happiness. At this point, the Hittites interpreted sleep as a blessing from God and insomnia as the wrath of God. In this study, the terms sleep and insomnia in Hittite texts will be analyzed and the effects of sleeping places, sleeping time and sleep hygiene on sleep quality will be explained. Classifications reflecting the quality of sleep in Hittite cuneiform documents such as light sleep, sweet sleep, sacred sleep, heavy sleep and insomnia will be mentioned. Information will also be given on the measures taken by Hittite kings against oppression, attacks and security vulnerabilities during sleep. The responsibilities and actions of officials who stayed awake at night for administrative and religious duties will also be presented. Sleep and insomnia in the Hittites will be analyzed from an emic perspective.

Keywords:

Hittites, sleeping, resting, overnight, insomnia,

PDF

___

ALP, S., 1983. Beiträge zur Erforschung des hethitischen Tempels. Kultanlagen im Lichte der Keilschrifttexte. Neue Deutungen, Ankara.
ALP, S., 2001. Hitit Çağında Anadolu: Çivi yazılı ve Hiyeroglif Yazılı Kaynaklar, Tübitak Yayınları, Ankara.
ARCHI, A., 2007-2008. “The Soul Has to Leave the Land of the Living”, JANER 7, ss.169-195.
ARIKAN, Y., 2003. “Hitit Çivi Yazılı Belgelerinde šuḫḫa- "(Düz) Dam, Çatı" Ve Onun Dinsel ve Sosyal Hayattaki Yeri”, Archivum Anatolicum- Anadolu Arşivleri 6/1 ss.11-57.
BAWANYPECK, D., 2005. Die Rituale der Auguren. Texte der Hethiter 25. Heidelberg, Carl Winter.
BECKMAN G.M 2015. “Bathing the Goddess (CTH 714)”, Marbeh Ḥokmah Studies in the Bible and the Ancient Near East in Loving Memory of Victor Avigdor Hurowitz, Ed. Yona, S. ; Greenstein, E. L. ; Gruber, M. I. ; Machinist, P. , Paul S. M., Winona Lake, Indiana Eisenbrauns: 43-65.
BECKMAN G.M., 1983. Hittite Birth Rituals. Second Revised Edition, (StBoT 29) Wiesbaden .
BECKMAN, G., 2007. “A Hittite Ritual for Depression”, Hethitologische Beiträge Silvin Košak zum 65. Geburtstag, ss.69-81.
BECKMAN, G., 2010. “On Hittite Dreams”, Luwian and Hittite Studies Presented to J. David Hawkins on the Occasion of His 70th Birthday, ss.26-31.
BECKMAN, G.M., 1996. Hittite Diplomatic Texts, SBL Writings from the Ancient World 7, Atlanta.
BLACK, J.- G.- A., Posgate, N., 2000. A Concise Dictionary of Akkadian, Wiesbaden.
BLACK, J.-, G., 2004. The Literature of Ancient Sumer, Oxford University Press.
BOZGUN, Ş., 2017. “CTH 89: Çiviyazılı Belgelerde Hitit Sınır Kenti Tiliura (I)”, Archivum Anatolicum- Anadolu Arşivleri, 11/1 ss.29-74.
BOZGUN, Ş., 2019. III.Hattušili Devrinde Nerik ve Hakmiš Memleketleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
BRYCE, T., 2005. The Kingdom of the Hittites, Oxford.
BURGIN, J.,2016. Aspects of Religious Administration in the Hittite Late New Kingdom, A Dissertation Submitted To The Faculty Of The Division Of The Humanities in Candidacy Fort He Degree Of Doctor Of Philosophy.
BYRD, A. M., 2011. “Deriving Dreams from the Divine: Hittite tesḫa-/zasḫ(a)i-”, HS 124, ss.96-105.
CHARLES, D. J. 2013. Antioxidant Properties of Spices, Herbs and Other Sources. New York: Springer Science & Business Media
CHRISTIANSEN B., 2006. Die Ritualtradition der Ambazzi. Eine philologische Bearbeitung und entstehungsgeschichtliche Analyse der Ritualtexte CTH 391, CTH 429 und CTH 463, (StBoT 48) Wiesbaden.
ÇİLİNGİR -CESUR, S., 2020.“The Timing of Ritual Performance in Hittite Texts: The “Morning” Rites”, in: ADALYA 23 ss. 87-109.
DEVELİOĞLU, F., 2010. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Kitabevi, Ankara.
DİNÇOL, M. A., 1982. “Hititler”, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, Görsel Yayınlar Ansiklopedisi, Ankara, 18-120.
EDZARD, D. O., 1997. Gudea and His Dynasty. The Royal Inscriptions of Mesopotamia. Early Periods 3, 1, Toronto, Buffalo, London: University of Toronto Press.
ERTEM, H., 1987. Boğazköy Metinlerine Göre Hititler Devri Florası, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
FARBER, W., 1989. Schalf, Kindchen, Schalf ! Mesopotamische Baby-Beschwörungen und Rituale, Winona Lake.
FREYDANK, H., 1985. Keilschrifturkunden aus Boghazköi 55 Hethitische Rituale und Festbeschreibungen, Berlin, ss. 474-486.
FRIEDRICH, J., 1925.Aus dem hethitischen Schrifttum. Übersetzungen von Keilschrifttexten aus dem Archiv von Boghazköi 1. Historische Texte, Staatsverträge, königliche Erlasse, Briefe, Gesetze, wirtschaftliche Texte 2. Religiöse Texte, (AltOr 24-25) Leipzig .
FRIEDRICH, J., 1952-1954. Hethitisches Wörterbuch. Kurzgefasste kritische Sammlung der Deutungen hethitischer Wörter. 1.-4. Lieferung, Heidelberg.
GENÇ, S. - DİKMEN, N., 2017. Yeni Uyku Bozuklukları Sınıflaması (ICSD-3): ICSD-3 ile Uykuda Solunum Bozuklukları Sınıflamasındaki Değişikler, Mustafa Kemal Üniversitesi Tıp Dergisi, Hatay.
GEORGE, A.R., 2003. The Babylonian Gilgamesh Epic: Introduction, Critical Edition and Cuneiform Texts. 2 vols, Oxford: Oxford University Press.
GERHARDS, S., 2021. Konzepte von Müdigkeit und Schlaf im alten Ägypten Studien zur Altägyptischen Kultur (SAK), Beihefte 23.
GÖKÇAY, A. - ARDA, B., 2013. Tıp Tarihi Açısından Uyku ve Uyku Araştırmaları, Lokman Hekim Journal 3(1), ss. 70-78.
GUINAN, A., 2011. Schlaf. Reallexikon der Assyriologie und vorderasiatischen Archaologie (RIA) XII, Berlin, ss.195-202.
GÜÇERDEM, B., 2007. Hitit Ritüelleri Üzerine, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
GÜTERBOCK, H.G.,1951. “The Song of Ullikummi. Revised Text of the Hittite Version of a Hurrian Myth”, JCS 5 ss.135-161.
HAASE, R., 1994. “Bemerkungen zu einigen Paragraphen der hethitischen Gesetze (§§ 197/98, 95; 35, 37)”, Hethitica 12 ss. 7-13.
HAAS, V., 1994. Geschichte der Hethitischen Religion. HdO I/15, Leiden-New York.
HOFFNER, H.A., 1997. The Laws of the Hittites. A Critical Edition, Leiden - New York - Köln.
HOFFNER, H. A., 2010. “Sexuality Among the Hittites”, Relalexikon der Assyriologie 12, Berlin, Gruyter, ss. 426-432
HOFFNER, H.A. − MELCHERT, H.C., 2008. A Grammar of the Hittite Language. Part 1: Reference Grammar; Part 2: Tutorial, Winona Lake, Indiana.
HOFFNER, H.A., 1987. “Paskuwatti's ritual against sexual impotence (CTH 406)”, AuOr 5 , ss. 271-287.
HOFFNER, H.A.,1990. Hittite Myths, (SBL Writings from the Ancient World 2) Atlanta.
IMPARATI, F., 1992, Hitit Yasaları, İtalyan Kültür Heyeti, (Çev. E. Özbayoğlu), Ankara.
JOHNSON, L.C- SLYE, E.S.- Dement, W., 1965. Electroencephalographic and autonomic activity during and after prolonged sleep deprivation. Psychosomatic Medicine 27, ss.415-423.
KAHYA, Ö., 2019. Sumerce ve Akadca Metinlerde Rüya Türleri, AÜDTCFD 59 (1), ss.229-255.
KAMMENHUBER, A., 1961.Hippologica Hethitica, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
KARAUĞUZ, G., 2001. Hitit Mitolojisi, Çizgi Kitapevi, Konya.
KARAUĞUZ, G., 2002. Boğazköy ve Ugarit Çivi Yazılı Belgelerine Göre Hitit Devleti’nin Siyasi Antlaşma Metinleri, Çizgi Kitapevi Yayınları Konya.
KARAUĞUZ, G.,2019. Hitit tarihi ve İdari Kil Kitaplar, Çizgi Kitabevi, Konya.
KASSIAN, A.S. − KOROLËV A. − SIDEL'TSEV, A., 2002. Hittite Funerary Rituals, šalliš waštaiš, (AOAT 288) Münster.
KLOEKHORST, A.,2008. Etymological Dictionary of the Hittite Inherited Lexicon, Leiden. KRAMER, S.N., 1971. u5-a a-ú: A Sumerian Lullaby/ Appendix: Thorkild Jacobsen’s Translation and İnterpretation, İn Studi in onore di Edeardo Volterra VI. ( Pubblicazioni della Facolta di Giurisprudenza dell’universita di Roma ) Milano 191-203.
KUHRT, A., 2017. Eski Çağ’da Yakındoğu. Cilt I, Çev. D. Şendil, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
MASALCI-ŞAHİN, G., 2018. Hititlerde Müzik, Müzik Aletleri ve Müzisyenler, (Doktora Tezi) https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ 499578
MICHAEL, B. J., 2016. Aspects Of Religious Administratıon in The Hittite Late New Kingdom, A Dissertation Submitted To The Faculty Of The Division Of The Humanities İn Candidacy Fort He Degree Of Doctor Of Philosophy, Chicago.
MILLER, J., 2013. Royal Hittite Instructions and Related Administrative Texts, Society of Biblical Literature, Writing from the Ancient World, (Ed. M.Giorgieri), Atlanta.
MONTIGLIO, S., 2016. The Spell of Hypos : Sleep and Sleeplessness in ancient Greek Literature, Bloomsbury.
MOUTON, A., 2004. “Messages from the Gods: An Aspect of the Dreams”, The Oriental Institute News & Notes 180, 1 ss. 3-4.
MOUTON, A., 2007. Rêves Hittites. Contributions À Une Histoire Et Une Anthropologie Du Rêve En Anatolie Ancienne, Leiden-Oston.
OPPENHEIM, A.L. − REINER, E. − BIGGS, R.D., 1971. The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago Volume 8- K, (CAD 8) Chicago.
OPPENHEIM, A.L. − REINER, E. − BIGGS, R.D.,1968. The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago Volume 1/II - A/II, (CAD 1/2) Chicago.
OPPENHEIM, A.L. − REINER, E., 1959. The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago Volume 3 - D, (CAD 3) Chicago.
OPPENHEIM, A.L. − REINER E., 1959. The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago Volume 3 - D, (CAD 3) Chicago.
OTTEN, H., 1958. Hethitische Totenrituale, Institut für Orientforschung, Veröffentlichung 37, Berlin.
POPKO, M., 1994. Zippalanda. Ein Kultzentrum im hethitischen Kleinasien, TH 21, Heidelberg.
PUHVEL, J., 2002. “Genus and Sexus in Hittite”, CRRAI 47, Helsinki ss.547-550.
PUHVEL, J., 2021. Hittite Etymological Dictionary. Volume 11: Words beginning with SE, SI, SU. Indices to Volumes 6-11, (TLD 36) Berlin-Boston.
PUHVEL, J., 1997. Hittite Etymological Dictionary- Vol. 4: Words beginning with K, Berlin- New York.
REINER, E. – BIGGS, R.D. – ROTH, M.T., 1989. The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago Volume 17/2- Š/II, (CAD 17/2) Chicago.
REINER, E. – BIGGS, R.D. – ROTH, M.T.,1989. The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago Volume 17/3- Š/III, (CAD 17/3) Chicago.
REINER, E. – ROTH, M.T., 1999. The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago Volume 14- R, (CAD 14) Chicago.
REYHAN, E., 2017. Hitit Devleti’nde Siyaset ve Yönetim, Direktif, Yemin ve Sadakat, Bilgin Kültür Sanat Yayınları Ankara.
ROOS, J. de, 1984. Hittitische Geloften. Een Teksteditie Van Hettitische Geloften Met İnleiding, Vertaling En Critische Noten Dissertation An Der Universität Von Amsterdam.
ROOS, J. de, 2007. Hittite Votive Texts, Peeters Publishers, Leiden.
SCHWEMER, D., 2011. “Hittite Prayers to the Sun-God for Appeasing an Angry Personal God. A Critical Edition of CTH 372-74” Jaques M. ss.1-89.
SİR GAVAZ, Ö., (2011). Hitit Krallarının Kült Gezileri ve Tanrılar İçin Düzenledikleri Merasimler, (Doktora Tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ 302105
SINGER, I., 2002. Hittite Prayers. Society of Biblical Literature, Leiden-Boston.
STEINERT, U., 2010. Der Schalf im Licht Der Altmesopotamischen Überlieferung, Von Göttern ve Menschen Beitrage zu literatür und Geschicte des Alten Orients. Festschrift fur Brigitte Gronoberg, Brill, Liden-Boston ss 237-285.
SÜEL, A. 2013. “Şapinuva’nın Kraliçesi: Taduhepa”, Anadolu’da Kadın: On Bin Yıldır Eş, Anne, Tüccar, Kraliçe, YKY, İstanbul, ss.137-145.
SÜEL, A. - WEEDEN, M. 2017. “Central East: Philology”, Hitite Landscape and Geography, Ed. Mard Weeden and Lee Z. Ulmann, Brill, Leiden/Boston, ss.200-208.
SÜEL, A., 1985. Hitit Kaynaklarında Tapınak Görevlileri ile İlgili Bir Direktif Metni, AÜDTCFY, Ankara.
THOMSEN, M.-L., 1983. The Sumerian Language, Mesopotamia 10. Kopenhagen.
TINNEY, S., Et al., 2006. The Electronic Pennsylvania Sumerian Dictionary (http://psd.museum.upenn.edu/epsd/index .html, Web.
TISCHLER, J., 1991-1994. Hethitisches Etymologisches Glossar Teil 3, T, D, (IBS 20) Innsbruck.
TORRI, G. – BARSACCHI, F.G., 2018. Hethitische Texte in Transkription - KBo 12, (DBH 50) Wiesbaden.
TYLOR, E.B. 1871. Primitive Culture: Researches into the Development of Mythology, Philosophy, Religion, Art and Custom, 2 vols., New York.
ÜNAL, A., 1981.“Hitit Kenti Ankuwa'nın Tarihçesi ve Lokalizasyonu Hakkında [Zur Geschichte und Lage der hethitischen Stadt Ankuwa]”, in: Belleten 45, ss.433-455.
ÜNAL, A., 2003. Hititler Devrinde Anadolu II, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
ÜNAL, A., 2005. Hititler Devrinde Anadolu III, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
ÜNAL, A., 2007. Hititçe Çok Dilli El Sözlüğü, Hititçe, İngilizce, Almanca ve Türkçe Sözlük, (Vol. I A-M, Vol. II N-Z), Hamburg.
ÜNAL, A., 2013. “Hititlerde Rüya / Dream in the Hittite World”, Hititler Bir Anadolu İmparatorluğu, YKY Ed: Doğan-Alparslan M. − Alparslan M., ss. 476-492.
ÜNAL, A.,2014. Eskiçağ Anadolu Toplumlarında Kadın. Anayanlı Bir Hitit Kraliçesi Puduhepa ve Zamanı, Hitit Üniversitesi Yayınevi, Çorum.
ÜNAL, A., 2016. Hititçe, Türkçe, Türkçe Hititçe Büyük Sözlük, Bilgin Kültür ve Sanat Yayınları, Ankara.
ÜNAL, A., 2018. Eski Anadolu Siyasi Tarihi, Eski Taş Devrinden Hitit Devletinin Yıkılışına Kadar M.Ö. 60.000-1180, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara.
WEGNER, I., 1995. Hurritische Opferlisten aus hethitischen Festbeschreibungen, Teil 1: Texte für ISTAR-Sa(w)uska, ChS 1/3, Roma .
ZGOLL, A., 2006. Traum und Welterben im antiken Mesopotamien. Traumtheorie und Traumpraxis im 3-1. Jahstrausend v. Chrs. Als Horizont einer Kulturgeschishte des Traumens, AOAT 333, Münster.