Eski İran’da (Persler, Parthlar, Sâsânîler) Veraset İdeolojisi

Eski İran hanedanlıklarında veraset ideolojisi devlet ve hükümdar geleneklerinin temel unsurlarından birini teşkil etmektedir. Eski İran tarihinin yönetimsel manada geleneksel yapısı, mahalli krallar tarafından yönetilen hanedanlıkların etrafında şekillenmiştir. Bu hanedanlıklar kendi aralarında yaptıkları mücadeleler sonucunda ya İran’ın hâkimi olmuş ya da İran’ın hâkimiyetini bir başka hanedanlığa devretmiştir. Bu aşamadan sonra iktidarı ele geçiren hanedanlığın giriştiği ilk icraat, kendi hanedanlığının meşruluğunu kanıtlamak için, İran’ın mitolojik ve/veya tarihi kadim hâkimleri ile veraset bağı kurmak olmuştur. Hanedanlar arasında kurulan bu bağlantı, hanedan içindeki veliahtlık kurumunda da kendini göstermektedir. Öyle ki hanedanlar arasındaki meşruiyet mücadelesi, hükümdardan sonra tahta çıkmak isteyen kralın çocukları veya hanedanın diğer üyeleri arasında da yaşanan bir durumdur. Zira Eski İran geleneğine göre bir hükümdar öldükten sonra yerine geçecek kişinin, selefi ile kan bağı taşıması gerekmekteydi. Nesebiyet bağının yanında kral adaylarının tahta çıkabilmek için bir dizi niteliklere sahip olması lazımdı. Ayrıca yerine getirmesi gereken sorumlulukları bulunmaktaydı. Buradan hareketle bu çalışmadaki amaç, Eski İran’da hem hanedanlar hem de hanedan üyeleri arasındaki veraset anlayışını incelemek ve hükümdar olabilmek için sahip olunması gereken nitelikleri örneklerle belirlemeye çalışmaktır. Ayrıca Eski İran’daki veraset anlayışında bir devamlılık olup olmadığı da tespit edilmek istenmektedir. Çalışma Akhaimenid (Persler), Arsak/Eşkânî (Parthlar) ve Sâsânî hanedanlıkları dönemini kapsamaktadır. Yöntemsel olarak araştırma, kronolojik ve veraset ideolojisi bağlamında tematik bir şekilde ilerlemektedir. Çalışmanın sonucunda egemenliği elde eden hanedanlıkların Keyanî ve Akhaimenid mirasına sahip çıktığı, bu ideolojinin bir meşruiyet aracı olarak kullanıldığı anlaşılmıştır. Veliahtlık konusunda ise tahtta hak iddia edenlerin amacına ulaşabilmesi için egemen hanedanın bir mensubu olması gerekse de bunun tek başına yeterli olmadığı; bunun yanında İran’daki politik veya dinî figürlerin de veraset mücadelelerinde belirleyici unsurlar olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Eski İran, Persler, Partlar, Sasaniler, Veraset

Succession Ideology (Persians, Parthians, Sassanids) in Ancient Iran

In the ancient Iranian dynasties, the ideology of inheritance constituted one of the basic elements of the state and ruler traditions. The traditional administrative structure of ancient Iranian history was shaped around dynasties ruled by the local kings. These dynasties either became the rulers of Iran or transferred the dominance of Iran to another dynasty as a result of their struggles among themselves. After this stage, the first act of the dynasty that took power was to establish a succession ties with the legendary and / or historical former rulers and dynasties of Iran to prove the legitimacy of their dynasty. This ideology was also used by the Iranian dynasties to prevent the spread of Rome to Anatolia and Mesopotamia. This connection established between the dynasties was also seen in the heirship institution within the dynasty. So that the legitimacy struggle between the dynasties was also among the children of the ruler or other members of the dynasty who wanted to ascend the throne after teh death of the king. According to the ancient Iranian tradition, after a ruler died, the successor had to bear blood ties with his predecessor. In addition to the bond of lineage, candidates for rulers had to have some qualifications in order to ascend to the throne, and they had responsibilities to fulfill. The aim of this study is to examine the successor ties between both dynasties and members of the dynasty and determine the qualities required to be a king with examples in ancient Iran. In addition, it is wanted to determine whether there is a continuity in the tradition of inheritance in ancient Iran. The study covers the period of the Achaemenid (Persians), Arsacid (Parthians) and Sassanid dynasties. Methodically, the research proceeds chronologically and thematically in the context of the ideology of inheritance. As a result of the study, it was understood that the dynasties that had sovereignty claimed the Keyanî and Achaemenid heritage and that this ideology was used as a legitimacy component. Regarding the crown of the throne, the claimants to the throne need to be a member of the ruling dynasty, but this alone is not enough; In addition, it has been determined that the political or religious figures in Iran are the determining factors in the succession struggles.

Keywords:

Ancient Iran, Persians, Parthians, Sasanids, Succession,

PDF

___

Agath. (Agathias) Kullanılan Metin ve Çeviri: The Histories, Translated With an Introduction and Short Explanatory Notes by Joseph D. Frendo, Berlin New York, 1975.
Amm. (Ammianus Marcellinus, Rerum gestarum Libri) Kullanılan Metin ve Çeviri: Ammianus Marcellinus. With an English Translation by J. C. Rolfe, in Three Volumes III, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1986. (The Loeb Classical Library); Roma Tarihi, Çev. Samet Özgüler, Historia Yayınları, İstanbul, 2020.
App. Mithr. (Appianus, Mithridatius) Kullanılan Metin ve Çeviri: Appian’s Roman History, With an English Translation by Horace White, in Four Volume I, Harvard Univesity Press, Cambridge, Massachusetts, 1972 (The Loeb Classical Library).
Athen. (Athenaius) Kullanılan Metin ve Çeviri: The Deipnosophists, Translation by C. B. Gulick, in Seven Volumes V, London, New York, 1933 (The Loeb Classical Library).
Curt. (Quintus Curtius Rufus, Historiae Alexandri Magni) Kullanılan Metin ve Çeviri: History of Alexander, Translated by John C. Rolfe, 1946 (The Loeb Classical Library).
Diod. (Diodorus Siculus, Bibliotheke Historike) Kullanılan Metin ve Çeviri: Diodorus of Sicily, with an English Translation by C. Bradford Welles, in Twelve Volumes VIII, Books XVI.66-95 and XVII, Cambridge Massachusetts, London, 1963 (The Loeb Classical Library).
FGrHist (Die Fragmente der griechischen Historiker) Kullanılan Metin ve Çeviriler: F. Jacoby, Die Fragmente der griechischen Historiker, Weiter Teil, A, Berlin, 1926 ve Dritter Teil, C (Nr. 608a-856), Leiden, New York, Köln, 1995; Andrew Nichols, The Complete Fragments of Ctesias of Cnidus: Translation and Commentary With an Introduction, Florida, 2008; Ctesias’s History of Persia, Translation by Lloyd Llewellyn Jones, James Robson, Routledge Classical Translation, London, New York, 2010.
Hdt. (Herodotos) Kullanılan Metin ve Çeviriler: The Histories, English Translation by A. D. Godley, Harvard University Press, Cambridge, 1920; Tarih, Çev. Müntekim Ökmen, İstanbul, 2009.
Herodian. (Herodianus, Historicus) Kullanılan Metin ve Çeviri: History of the Roman Empire From the Death of Marcus Aurelius to the Accession of Gordian III, Translated from the Greek by Edward C. Echols University of California Press Berkeley, Los Angeles,1961.
Isid. Char. (Isidorus of Charax, Parthian Station) Kullanılan Metin ve Çeviri: Parthian Stations by Isidore of Charax, The Greek Text, with an Translation and Commenrary by Wilfred H. Schoff, Philadephia, 1914.
Iust. (Marcus Iulianus Iustinus, M. Iuliani Iustini Epitoma Historiarum Philippicarum Pompei Trogi) Kullanılan Metin ve çeviri: Epitome of the Philippic History of Pompeius Trogus. With an English translation by J. C. Yardley, Atlanta, 1994.
Ksen. Anab. (Ksenophon, Anabasis) Kullanılan Metin ve Çeviri: Anabasis Onbinlerin Dönüşü, Çev. Oğuz Yarlıgaş, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2011.
Phot. Bib. (Photius, Bibliotheca) Kullanılan Metin ve Çeviri: The Library of Photius, Vol I, by J. H. Freese, London, New York, 1920; Photius Bibliotheque, Tome I, Texte Etabli et Traduit Rene Henry, Paris, 1959.
Plut. (Plutarkhos, Bioi Paralleloi) Aleks. (Aleksandros) Artaks.(Artakserkses) Kullanılan Metin ve Çeviri: Plutarch’s Lives. Demosthenes and Cicero, Alexander and Caesar, Translation by B. Perrin, Cambridge, Massachusetts, London, 1919; Plutarch’s Lives, Aratus, Artaxerxes, Galba and Otho, Translation by B. Perrin, Cambridge, Massachusetts, London, 1962 (The Loeb Classical Library).
Plut. mor. (Plutarkhos, Moralia) Kullanılan Metin ve Çeviri: Plutarch’s Moralia, Vol. X, 771E-854D, with an English Translation by H. N. Fowler, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, London, 1960 (The Loeb Classical Library).
Prok. BP (Prokopius, Bellum Persicum) Kullanılan Metin ve Çeviri: History of War, With an English Translation by H. B. Dewing, in Seven Volumes I, Book I, II, Harvard University Press, 1961 (The Loeb Classical Library).
Str. (Strabon, Geographika) Kullanılan Metin ve Çeviriler: The Geography of Strabo, in Eight Volumes V, Book 10-12, Translated by Horace Leonard Jones, London, New York, 1961 (The Loeb Classical Library).
Synk. (Synkellos) Kullanılan Metin ve Çeviri: The Chronography of George Synkellos. A Byzantine Chronicle of Universal History from the Creation. Translated with Introduction and Notes by W. Adler and P. Tauffin, Oxford, 2002.
Tac. Ann. (Tacitus, Annales) Kullanılan Metin ve Çeviri: The Annals of Tacitus, Books I to VI, Translated by Aubrey V. Symonds, London, New York, 1906.
ABC (Assyrian and Babylonian Chronicles) Kullanılan Metin ve Çeviri: Glassner, J. J., Mesopotamian Chronicles, (Ed. B. R. Foster), Atlanta, 2004; M. Brosius, The Persians Empire from Cyrus II to Artaxerxes I, LACTOR 16, London, 2006.
CMa, b (Kyros, Murgab/Pasargad Yazıtı, a, b) Kullanılan Metin ve Çeviri: Kent, R., Old Persian, Grammar, Texts, Lexicon, New Haven-Connecticut, 1950.
DB. (Dareios, Behistun) Kullanılan Metin ve Çeviri: Tolman, H.C., Ancient Persian Lexicon and The Text of The Achaemenidian Inscriptions Transliterated… New York, Cincinnati, Chicago: American Book Camopany, 1908; Kent, R., Old Persian Grammar, Texts, Lexicon, New Haven, Connecticut: American Oriental Society, 1950.
SKZ (Şapur Kabe-i Zerdüşt) Kullanılan Metin ve Çeviri: Sprengling, M., Third Century Iran Sapor and Kartir, Oriental Institute University of Chicago, 1953.
XPf (Kserkses, Persepolis, F) Kullanılan Metin ve Çeviri: Kent, R., Old Persian, Grammar, Texts, Lexicon, New Haven-Connecticut, 1950.
ALLEN, L., 2005. The Persian Empire, The University of Chicago Press, Chicago.
ALTUNGÖK, A., 2015. İslâm Öncesi İran’da Din ve Toplum (M.S. 226-652), Hikmet Kitabevi, İstanbul.
ALRAM, M. 1999. “The Beginnig of Sâsânîan Coinage”, Bulletin of the Asia Institute, New Series, Vol. 13, ss. 67-76.
BADIAN E., 2015. “Stateira” Encyclopaedia Iranica, Online Edition, Şurada: http://www.iranicaonline.org/articles/stateira (Erişim Tarihi 20.03.2021).
BEYÂNÎ, Ş., 2020. Eşkânîlerin (Parthların) Düşüşü ve Sâsânîlerin Yükselişi, Çev.: Ali Hüseyin Toğay, Selenge Yayınları, İstanbul.
BİRÛNÎ, 2011. El-Âsâr el-Bâkiye (Maziden Kalanlar), Çev.: Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul.
BRIANT, P., 2002. From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire, Transl.: P. T. Daniels, Winona Lake, Indiana Eisenbrauns.
BROSIUS, M., 2006a. The Persians, London-New York.
BROSIUS, M., 2006b. The Persian Empire from Cyrus II to Artaxerxes I, Lactor 16 (reprinted), London.
BROSIUS, M., 1998. Women in Ancient Persia 539-331 BC, Clarendon Press, Oxford.
CASSABONNE, O., 2012. “Akamenid İmparatorluğu Büyük Kral ve Persler”, Arkeoatlas, ss. 184-199.
CURTIS, S. V., 2016. İran Mitleri, Çev. Fatma Esra Aslan, Phoenix Yay, Ankara.
DĄBROWA, E., 2010. “The Parthian Kingship”, Concepts of Kingship in Antiquity, Proceedings of The European Science Foundation Exploratory Workshop Held in Padova, November 28th-December 1st, 2007, Edited By Giovanni B. Lanfranchi, Robert Rollinger, Padova, ss. 123-134.
DARYAEE, T., 2009. Sâsânîan Persia: The Rise and Fall of an Empire, I.B. Tauris, London, New York.
DARYAEE, T., 2008. “Kingship in Early Sâsânîan Iran, The Idea of Iran III”, Sâsânîan Era, Vol. III, Ed.: V. S. Curtis, S. Stewart, I.B. Tauris, New York, ss. 60-70.
DİNEVERÎ, 2017. El-Ahbâru’t-Tıvâl (Eskilerin Haberleri), Çev.: Zekeriya Akman, Hüseyin Siyabend Aytemür, Ankara Okulu Yayınları, Ankara.
FİRDEVSÎ, 2020. Şahnâme, II, Çev.: Nimet Yıldırım, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
FİRDEVSÎ, 2009. Şahnâme, Çev.: Necati Lugal, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
FRYE, N. R., 1964. “The Charisma of Kingship in Ancient Iran”, Iranica Antiqua, 4, ss. 36-54.
GARTHWAITE, G., 2011. İran Tarihi, Çev.: Fethi Aytuna, İstanbul.
GLASSNER, J. J., 2004. Mesopotamian Chronicles, Ed.: B. R. Foster, Atlanta, 2004. Kârnâme-î Ardashîr-î Babagân, Translated by Darab Dastur Peshotan Sanjana, 1896. Şurada: http://avesta.org/mp/karname.htm (Erişim Tarihi: 05.01.2021)
KENT, R., 1950. Old Persian, Grammar, Texts, Lexicon, New Haven-Connecticut.
KUHRT, A., 2019. Eski Çağ’da Yakındoğu (MÖ 3000-330), Cilt II, 5. Baskı, Çev.: Dilek Şendil, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
LERNER, J., 2017. “Arsacids, Romans and Local Elites: Cross-Cultural Interactions of the Parthian Empire”, Ed.: Jason Schlude, Benjamin Rubin, Oxbow Books, Oxford, ss. 1-24.
LUSCHEY, H., 2011. “Ardašīr I ii. Rock reliefs”, Encyclopaedia Iranica, Online Edition (Printed Vol. II, Fasc. 4, pp. 377-380). Şurada: https://iranicaonline.org/articles/ardasir-ii (Erişim Tarihi 17.06.2021).
MEMİŞ, E., 2018. Eski İran Tarihi (Medler, Persler, Parthlar), Ekin Kitabevi, Bursa.
MESUDÎ, 2018. Kitâbü’t-Tenbih ve’l İşraf (Coğrafya ve Tarih), Çev.: Ramazan Şeşen, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
MESUDÎ, 2011. Murûc ez-zeheb, (Altın Bozkırlar), Çev.: D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul.
OLBRYCHT, M. J., 2016. “Dynastic Connections in the Arsacid Empire and the Origins of the House of Sāsān”, The Parthian and Early Sâsânîan Empires: Adaption and Expansion, Proceedings of a Conference held in Vienna, 14-16 June 2012, Ed.: Vesta Sarkhosh Curtis, Elizabeth J. Pendleton, Michael Alram And Touraj Daryaee, British Institute of Persian Studies (BIPS) Archaeological Monographs Series, Oxford, Philadelphia, ss. 23-35.
OLMSTEAD, A.T., 1948. History of the Persian Empire, The University of Chicago Press, Chicago, London.
SANCHISI-WEERDENBURG, H. 2011. “Darius iv. Darius II”, Encyclopaedia Iranica, Online Edition, (Printed Vol. VII, Fasc. 1, 1994, pp. 50-51). Şurada: https://iranicaonline.org/articles/darius-iv (Erişim Tarihi 16.06.2021).
SCHMITT, R., 2011. “Artaxerxes I”, Encyclopaedia Iranica, Online Edition, (Printed: Vol. II, Fasc. 6, 1986, ss. 655-656). Şurada: https://iranicaonline.org/articles/artaxerxes-i (Erişim Tarihi 03.11.2021)
SHAHBAZI, A. Sh., 2011. “Ariyāramna” Encyclopaedia Iranica, Online edition (Printed Vol. II, Fasc. 4, 1986, ss. 410-411) Şurada: https://iranicaonline.org/articles/ariyaramna-greek-ariaramnes-old-persian-proper-name (Erişim Tarihi 03.20.2021)
SPRENGLING, M., 1953. Third Century Iran Sapor and Kartir. Oriental Institute University of Chicago.
TABERÎ, 2019. Târîhu’l-Umem ve’l Mülûk (Milletler ve Hükümdarlar Tarihi), Çev.: Zâkir Kadirî Ugan, Ahmet Temir, Cilt I, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
TABERÎ, 1973. Tarih-i Taberî Tercemesi, Çev.: Mehmet Eminoğlu, II. Cilt, Can Kitabevi, Konya.
WIESEHÖFER, J., 2003. Antik Pers Tarihi, Çev.: Mehmet Ali İnci, Telos Yayıncılık, İstanbul. Tensernâme, Translated by M. Boyce, 1968. Istitutu Iraliano Per Il Medio Ed Estremo Oriente, Roma.
YARSHATER, E., 2012. “Iran iii. Traditional History,” Encyclopaedia Iranica, Online Edition (Printed: XIII/3, 2004. ss. 299-307) Şurada: http://www.iranicaonline.org/articles/iran-iii-traditional-history
YARSHATER, E., 2006. “Iranian National History”, The Cambridge History of Iran, The Seleucid, Parthian and Sâsânîan Periods (Fourth Printing), Volume 3/1, Ed.: E. Yarshater, Cambridge University Press, ss. 359-481.
YILDIRIM, N., 2016. İran Kültürü, Pinhan Yayıncılık, İstanbul.
YILDIRIM, N., 2012. İran Mitolojisi, Pinhan Yayıncılık, İstanbul.
YILDIRIM, N., 2008. Fars Mitolojisi Sözlüğü, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
YÜCEL, M., 2013. Erken Dönem Sâsânî Tarihi ve Sikkeleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2013.
ZERRİNKÛB, A. – ZERRİNKÛB, R., 2019. Sâsânîlerin Siyasi Tarihi, Çev.: Ali Hüseyin Toğay, Önsöz Yayıncılık, İstanbul.