Uluslararası İlişkiler Çerçevesinde MÖ II. Binyılın Sonuna Kadar Doğu Akdeniz Ticaretinde Kıbrıs-Mısır İlişkileri

Akdeniz'in üçüncü büyük adası olan Kıbrıs, çevresindeki uygarlıklarla her dönem etkileşim halinde olmuştur. Coğrafi konumundan dolayı geçiş güzergâhı görevi üstlenen ada, çevresindeki bu uygarlıklarla siyasi ve ticari ilişkilerde aktif rol oynamıştır. Ticari hareketliliğin altın çağını yaşadığı Geç Tunç Çağı’nda bakır, kereste ve keramik gibi aranan birçok hammadde ve işlenmiş ürüne sahip olduğu için kısa zamanda politik ve ekonomik açıdan güç kazanmıştır. MÖ 2. binyıl, Ada’nın Mısır, Yakın Doğu ve Ege medeniyetleri ile yakın ilişkiler kurduğu bir dönemdir. Konumuz gereği Kıbrıs-Mısır özeline baktığımızda Mısır kralı (Firavunu) ile Alašia (Kıbrıs) kralı arasındaki yazışmaları gösteren Amarna Mektupları iki devlet arasındaki yazılı verileri oluştururken, şimdiye kadar yapılan kazılar ve yüzey araştırmaları sonucu ele geçen maddi kültür ögelerini içeren Uluburun Batığı ve Gelidonya Batığı arkeolojik verileri oluşturmaktadır. Ele geçen bu buluntular ikili ilişkilerin ne denli sık bir dokuya sahip olduğunu gösteren kıymetli verilerdir. Çalışmada, bahsi geçen veriler aracılığıyla başlangıcından MÖ 2. binyılın sonuna kadar Kıbrıs-Mısır ilişkileri incelenmiş, Doğu Akdeniz’in bu iki önemli uygarlık arasında siyasi ve ticari ilişkiler ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Kıbrıs, Mısır, Doğu Akdeniz, ticaret

Cyprus-Egypt Relations in the Eastern Mediterranean Trade Until the End of the Second Millennıum BC Within the Framework of International Relations

Cyprus, the third largest island in the Mediterranean, has always been in contact with surrounding civilizations. Acting as a transit route due to its geographical location, the island played an active role in political and commercial relations. It gained political and economical power in a short time as it had many sought-after raw materials and processed products such as copper, timber and ceramics in the Late Bronze Age, when commercial mobility experienced its golden age. The 2nd Millennium BC is a period when the island established close relationships with Egypt, the Near East and the Aegean civilizations. When we look at Cyprus and Egypt, the material cultural items obtained as a result of the excavations and surface researches carried out so far, the Uluburun Shipwreck, the Gelidonya Shipwreck constitute the archaeological data while the Amarna Letters, which show the correspondence between the King of Egypt (Pharaoh) and the King of Alašia, constitute the written data between the two states. These findings are valuable data showing how frequent the bilateral relations were. In this study, the Cyprus-Egypt relations from the beginning to the end of the 2nd millennium BC were examined through these data, and the political and commercial relations that enabled these two important civilizations of the Eastern Mediterranean to interact were revealed.

Keywords:

Cyprus, Egypt, East Mediterranean, trade,

PDF

___

AKAR, M., 2013. “Krallar ve Tüccarlar Kenti Alalakh”, Aktüel Arkeoloji Dergisi, 33, ss. 85-93.
ASTROM, P., 1957. The Middle Cypriote Bronze Age, Lund.
BAHAR, H., 2013. Eskiçağ Uygarlıkları, Kömen Yayınları, Konya.
BASS, G.F., 1986. “A Bronze Age Shipwreck at Ulu Burun (Kas): 1984 Campaign” AJA 90, pp. 269-296.
BASS, G.F., 2006. “Doğu Akdeniz’de Tunç Çağı Batıkları”, Uluburun Gemisi 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, Ed.: Ü. Yalçın - C. Pulak - R. Slotta, Ege Yayınları, Bochum, ss. 305-310.
BASS, G.F., 2010. “Cape Gelidonya Shipwreck”, The Oxford Handbook of The Bronze Age Aegean, Ed.: Eric H. Cline, Oxford University Press, New York, pp. 797-803.
BLACK, J. - GEORGE, A. - POSTGATE, N., 2000. A Concise Dictionary of Akkadian, Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
BRYCE T., 2005. Letters of the Great Kings of the Ancient Near East, The Royal Correspondence of the Late Bronze Age, London/New York.
BUNSON, M.R., 2002. Encyclopedia of Ancient Egypt, Revised Edition, Facts on File Library of World History, USA.
CREWE, L., 2009. Ancient Cyprus in the British Museum Online Research Catalogue: Enkomi and Late Bronze Age Cyprus. http://www.britishmuseum.org/research/publications/ online_ research.
COURTOIS J. - Cl., LAGARCE J. - LAGARCE E., 1986. Enkomi et le Bronze Récent à Chypre, Nicosia.
DIAKOV, V. - KOVALAEV, S., 1987. İlkçağ Tarihi, Çev.: Özdemir İnce, V Yayınları, Ankara.
DIKAIOS, P., 1969. Enkomi. Excavations 1948-1958, Vol. I., The Architectural Remains, The Tombs, Mainz am Rhein.
DRUCKMAN, D. - GÜNER, S., 2002. “A Social-Psychological Analysis of Amarna Diplomacy”, Amarna Diplomacy The Beginnings of International Relations, Ed.: Raymond Cohen, Raymond Westbrook, Johns Hopkins University Press, Baltimore, pp. 174-188.
EDWARDS, I.E.S., 1971. ‘’The Early Dynastic Period in Egypt’’, CAH I/2, pp. 45-47.
ERIKSSON K., 2001. “Cypriot Ceramics in Egypt During the Reign of Thutmosis III: the evidence of trade for synchronizing the Late Cypriot cultural sequence with Egypt at the beginning of the Late Bronze Age”, KVHAA Konferenser 54, pp. 51-68.
ERIKSSON K., 2007. The Creative Independence of Late Bronze Age Cyprus. An Account of the Archaeological Importance of White Slip Ware, Verlag d. Österreichischen Akademie d. Wissenschaft, Vienna.
ERZEN, A., 1976. “İlkçağ Tarihinde Kıbrıs”, Belleten, 40/157, ss. 93-115.
FASNACHT, W., 2006. “Kıbrıs’ta Madencilik ve Bakır Üretimi”, Uluburun Gemisi 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, Ed.: Ü. Yalçın - C. Pulak - R. Slotta, Ege Yayınları, Bochum, ss. 517- 529.
FRANKEL, D., 1983. Early and Middle Bronze Age Material in the Ashmolean Museum, Oxford. Corpus of Cypriot Antiquities 7, SIMA 20:7, Göteborg.
FRANKEL, D., 2014. “Cyprus during the Middle Bronze Age”, The Oxford Handbook of Archaeology of the Levant, Ed.: Margreet L. Steiner - Ann. E. Killebrew, Oxford, pp. 482-497.
FRIEDMAN, F., 1998, Gifts of the Nile: ancient Egyptian faience;[... on the occasion of the exhibition Gifts of the Nile-Ancient Egyptian Faience organized by the Museum of Art, Rhode Island School of Design, Providence]. Thames and Hudson.
FOURRIER, S., 2003. “Pierres à cupules d’Amathonte”, CCEC 33, pp. 89-95.
GALE, H.N. - GALE Z.A.S., 2006. “Uluburun Batığı Bakır Külçeleri’nin Kaynak Analizi ve Geç Bronz Çağı’nda Akdeniz’de Metal Ticaret”, Uluburun Gemisi 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, Ed.: Ü. Yalçın - C. Pulak - R. Slotta, Bochum, ss. 119-134.
GENZ, H., 2006. “Geç Tunç Çağı’nda Levant Bölgesinde Zanaat ve Ticaret”, Uluburun Gemisi 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, Ed.: Ü. Yalçın - C. Pulak - R. Slotta, Ege Yayınları, Bochum, ss. 375-382.
GÜRGEN, İ., 2017a. MÖ 2. Binyılda Kıbrıs'ın Yakındoğu Ticaretindeki Rolü, Uludağ Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
GÜRGEN, İ., 2017b. “MÖ 2. Binyılda Kıbrıs”, Tarihte Kıbrıs I, Ed.: Osman Köse, Dokuzonbeş Reklam Organizasyon Matbaacılık, İstanbul, ss. 13-27.
GÜRGEN, İ., 2018. “Demir Çağı’na Kadar Kıbrıs Keramiğinin Gelişimi ve Önemi”, 5. Asoscongress Uluslararası Sosyal Beşeri ve İdari Bilimler Sempozyumu Tam Metin Kitabı (25-27 Ekim 2018), Asos Yayınları, İstanbul, ss. 328-341.
GÖZLÜ, A., 2011. Kıbrıs Eskiçağı ve Jeopolitiği, Çizgi Kitabevi, Konya.
HAUPTMANN, A., 2006. “Tunç Çağı’nda Madenciliğin Boyutları”, Uluburun Gemisi 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, Ed.: Ü. Yalçın - C. Pulak - R. Slotta, Ege Yayınları, Bochum, s.477-485.
HERODOTOS, 1973. Herodot Tarihi, Çev.: Müntekim Ökmen, İstanbul.
HERSCHER, E., 1995. “Archaeology in Cyprus”, AJA, 99/2, pp. 262-294.
HORNUNG, E,. 2004, Mısır Tarihi, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
JACOBSSON, I., 1994. Aegyptiaca from Late Bronze Age Cyprus, SIMA 112, Jonsered.
KARAGEORGHIS, V., 1995. “Relations between Cyprus and Egypt Second Intermediate Period and XVIII th Dynasty”, Ägypten und Levante/Egypt and the Levant, 5, pp. 73-79.
KARAGEORGHIS, V., 1999. The Coroplastic Art of Ancient Cyprus V. (b) The Cypro Archaic Period. Small Female Figurines B. Figurines Moulées, Nicosia.
KARAGEORGHIS, V. - BABOULA, E., 2009. Cypriot Art in the Pitt Rivers Museum. University of Oxford, Nicosia.
KASSIANIDOU, V., 2004. “Recording Cyprus’s Mining History Through Archaeological Survey”, British Schools at Athens Studies, 11, pp. 95-104.
KASSIANIDOU, V., - BEN YOSEF, Ε., 2018. “Apliki Karamallos on Cyprus: the 13th century BCE miners’ settlement in context”. Emery and Claire Yass Publications in Archaeology and Eisenbrauns, pp. 345-356.
KINAL, F., 1964. “İlkçağlarda Kıbrıs”, Belleten, 28/ 111, ss. 383-417.
KLENGEL, H., 1993, “Syria, 3000 to 300 B.C.: A Handbook of Political History”, Akademie-Verlag, pp. 93-94.
KLENGEL, H., 2006. “Basra Körfezi’nden Akdeniz’e: Eski Yakın Doğu’da Ticaret”, Uluburun Gemisi 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, Ed.: Ü. Yalçın - C. Pulak - R. Slotta, Ege Yayınları, Bochum, ss. 369-374.
KNAPP, A.B. - BAUZAEK, J. – FRANKEL, D., 1990. “Production, Location and Integration in Bronze Age Cyprus (and Comments and Reply)”, Current Anthropology, 31/2, pp. 147-176.
KNAPP, A.B., 2013. The Archaeology of Cyprus: From Earliest Prehistory through the Bronze Age, Cambridge University Press, USA.
KNAPP, A.B. – DEMESTICHA, S., 2017. Mediterranean Connections, Maritime Transport Containers and Seaborne Trade in the Bronze and Early Iron Ages, New York.
KUHRT, A., 2019a, Eski Çağda Yakın Doğu Cilt I, Çev.: Dilek Şendil, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 5. Basım, İstanbul.
KUHRT, A., 2019b, Eski Çağda Yakın Doğu Cilt II, Çev.: Dilek Şendil, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 5. Basım, İstanbul.
LACOVARA, P. - MARKOWITZ, Y.L., 2001. “Silver”, Ed.: D. B. Redford, The Oxford Encyclopaedia of Ancient Egypt 3, Oxford University Press, Oxford, pp. 286–288.
LAFFINEUR, R. – VANDENABEELE, F., 1990. Cypriote Antiquities in Belgium (SIMA 20:13), Göteborg.
LATACZ, J. - STARKE, F., 2006. “M.Ö. 2. binyılın İkinci Yarısında Doğu Akdeniz Bölgesi’nin Politik Coğrafyası”, Uluburun Gemisi 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, Ed.: Ü. Yalçın - C. Pulak - R. Slotta, Ege Yayınları, Bochum, ss. 189-194.
LIVERANI, M. - JAFFE, M. L., 1979. Three Amarna Essays, Undena Publ.
MAGUIRE, C. L., 2009, ‘‘The Cypriote Pottery and Its Circulation in the Levant, Tell el-Dab’a”, Österreichische Akademie der Wissenschaften, Vienna, pp. 26-37.
MAIER, F.G., 1964. Cypern: Insel am Kreuzweg der Geschichte. Kohlhammer, Stuttgart.
MASPERO, G., 2008, History of Egypt, 1, London.
MATTHAUS, H., 2006, “Geç Tunç Çağı’nda Akdeniz’de Kültürler Arası İlişkiler, Ticaret ve Deniz Seferleri”, Uluburun Gemisi 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, Ed.: Ü. Yalçın - C. Pulak - R. Slotta, Ege Yayınları, Bochum, ss. 335-368.
MERRILLEES, R.S., 1962. “Opium trade in the Bronze Age Levant”, Antiquity 36, pp. 287-292.
MERRILLEES, R.S., 1968. The Cypriote Bronze Age Pottery Found in Egypt (SIMA 18), Göteborg.
MERRILLEES, R.S., 2002. “The Relative and Absolute Chronology of the Cypriote White Painted Pendent Line Style”, BASOR, No. 326, pp. 1-9.
MERTZ, B., 2009. Red Land, Black Land – Daily Life in Ancient Egypt, Londra.
MIEROOP, M.V.D., 2006. Antik Yakındoğunun Tarihi (İ.Ö. 3.000-323), Çev.: Sinem Gül, I. Baskı, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
MOOREY, P.R.S., 1973. ‘‘Some Syro-Phoenician Bronze Caryatid Stands’’, Levant 5, pp. 83-90.
MOOREY, P.R.S., 1994. Ancient Mesopotamian Materials and Industries, Clarendon Press, Oxford.
MORAN, W.L., 1992. The Amarna Letters, Baltimore.
MUHLY, J. D., 1977. “The Copper Ox-hide Ingots and the Bronze Age Metals Trade”, British Institute for the Study of Iraq, 39/1, pp. 73-82.
MUHLY, J.D., 1996, ‘‘The significance of metals in the Late Bronze Age economy of Cyprus, The Development of the Cypriot Economy From the Prehistoric Period to the Present day”, pp. 45-60.
MUHLY, J. D., 1997. Cyprus, The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East, II, New York.
MUMFORD, G.D., 2014. “Egypt and The Levant”, The Oxford Handbook of Archaeology of the Levant, Ed.: Margreet L. Steiner - Ann. E. Killebrew, Oxford, pp. 69- 89.
NICHOLSON, P.T., 1993. Egyptian Glass and Faience, (Shire Egyptology Series 19), Aylesbury.
NICHOLSON, P.T. - HENDERSON, J., 2000. ‘‘Glass”, in P.T. Nicholson - I. Shaw (eds), Ancient Egyptian Materials and Technology, Cambridge, pp. 195-224.
NYS, K., 2001. “Base-ring bull-shaped vases in context”, In The Chronology of Base-ring Ware and Bichrome Wheel-made Ware, Kungl Vitterhets Historie och Antikvitets Akademien, pp. 95-122.
ÖZDAŞ, H., 2011. “2010 Yılı Gelidonya Batığı Kazısı”, 33. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara, ss. 115-126.
ÖZKAN, S., 1995. “Önasya’da Geç Tunç Çağı Ticaret Hayatında Hitit Devletinin Yeri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 10/1, ss. 211-217.
ÖZKAN, S., 2007. “Ülkemizde Bulunmuş Mısır Eserlerine Göre Anadolu-Mısır İlişkileri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 22/1, ss. 77-116.
ÖZKAN, S., 2019, Osmanlı Devletinde Arkeolojik Kazılar ve Müzecilik, İzmir.
PELTENBURG, E., 1986. “Ramesside Egypt and Cyprus”, V. Karageorghis (ed), Acts of the International Archaeological Symposium 'Cyprus between the Orient and the Occident', Nicosia 8-14 September 1985, Nicosia, pp. 149-179.
PELTENBURG, E., 2007. “Hathor, faience and copper on Late Bronze Age Cyprus”, CCEC 37, pp. 375-394.
PETRIE, F. – BRUNTON, G., 1924. Sedment I-II, London.
PICAZO, M., 2008. “Greek terracotta figurines: images and representations of everyday life”, Eds. S. Montón-Subiás – M. Sánchez-Romero, Engendering Social Dynamics: The Archaeology of Maintenance Activities, BAR International Series 1862. Oxford, pp. 57-63.
POPHAM, M., 1972. “White Slip Ware”, The Swedish Cyprus Expedition, Vol. IV, Part IC: The Late Cypriote Bronze Age, Architecture and Pottery by Paul Aström, Lund, pp. 431-471.
PRIMAS, M., 2006. “Avrupa’da bulunan öküzgönü külçeler”, Uluburun Gemisi 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, Ed.: Ü. Yalçın - C. Pulak - R. Slotta, Ege Yayınları, Bochum, ss. 387-395.
PULAK, C., 1994. “Uluburun Batığı Kazısı (Kaş) 1993 Kampanyası”, T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü XVI. Kazı Sonuçları Toplantısı I, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara, ss. 219-238.
PULAK, C., 1998. ‘‘The “Uluburun Shipwreck: An Overview”, International Journal of Natural Archaeology 27, pp. 188-224.
PULAK, C., 2006. “Uluburun Batığı”, Uluburun Gemisi 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, Ed.: Ü. Yalçın - C. Pulak - R. Slotta, Ege Yayınları, Bochum, ss. 57-104.
PULAK, C., 2010. “Uluburun Shipwreck”, The Oxford Handbook of The Bronze Age Aegean, Ed.: Eric H. Cline, Oxford University Press, New york, pp. 862-876.
RAINEY, A.F., 2015. The El- Amarna Correspondence 2 vol set. A New Edition of the Cuneiform Letters from the Site of El-Amarna based on Collations of all Extant Tablets, 1-2, HdO 110, Ed.; William M. Schniedewind, Brill, Leiden Boston.
ROBERTSON, I., 1987. Cyprus, London: Published by A&C Black (Publishers) Limited.
SCHNEIDER, T., 2006. “Geç Tunç Çağı’nda Mısır”, Uluburun Gemisi 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, Ed.: Ü. Yalçın - C. Pulak - R. Slotta, Ege Yayınları, Bochum, ss. 229-236.
SERTER, V. Z., 1975. Kıbrıs Tarihi, Özel Baskı, Lefkoşa.
SCHULZ, R., 2007. Khepereru - Scarabs: Scarabs, Scaraboids, and Plaques from Egypt and the Ancient Near East in the Walters Art Museum, Baltimore, Oakville/Baltimore.
STEEL, L., 2005. “Cyprus before history: from the earliest settlers to the end of the Bronze Age”, American Journal of Archaeology, 109/3 (Jul., 2005), pp. 578-580.
STEEL, L., 2010. “Cyprus”, The Oxford Handbook of Archaeology of the Aegean, Ed.: Eric H. Cline, Oxford, pp. 804-819.
STOLLNER, T., 2006. “Tunç Çağında Hammadde Olarak Kullanılan Minerallere Genel Bir Bakış”, Uluburun Gemisi 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, Ed.: Ü. Yalçın - C. Pulak - R. Slotta, Ege Yayınları, Bochum. ss. 453-477.
STRABON, Geographika, Antik Anadolu Coğrafyası, Kitap XII-XIV, Çev.: Adnan Pekman, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, Dördüncü Baskı, 2000, İstanbul.
TANOĞLU, A., 1963. “Türkiye’nin Coğrafi Mevkii ve Bu Mevkii İle İlgili Bazı Meseleler”, İ.Ü. Coğr. Enst. Dergisi, 7/13, ss. 50-63.
ÜNAL, C.C., 2000. “Bronz Çağ’da Deniz Ticareti’’, Üçüncü Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi, 1, ss. 185 - 197.
WALLENFELS, R., 2000. The Ancient Near East: An Encyclopedia for Students, IV, New York.
WEBB, J.M., 2014. “Cyprus during the Early Bronze Age”, The Oxford Handbook of Archaeology of the Levant, Ed.: Margreet L. Steiner - Ann. E. Killebrew, Oxford, pp. 352-367.
WHEELER, T.S. - MADDIN, R. - MUHLY, J.D., 1975. “Ingots and the Bronze Age Copper Trade in the Mediterranean: a progress report”, Expedition, Summer, pp. 31-39.
WIJNGAARDEN, G.J.V., 2002. Use and Appreciation of Mycenaean Pottery in Levant, Cyprus and Italy (ca. 1600-1200 BC), Amsterdam University Press, Wiesbaden.
YALÇIN, Ü. - PULAK, C. - SLOTTA, R., 2006. Uluburun Gemisi 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, Ege Yayınları, Bochum.
YALÇIN, Ü., 2013. “Genç Tunç Çağında Küreselleşme”, Aktüel Arkeoloji Dergisi, 33, ss. 44-57.