ERKEN TUNÇ ÇAĞI’NDA ALACA HÖYÜK KRALÎ MEZARLARINDA KURBAN UYGULAMALARINA DAİR BAZI GÖZLEMLER

Erken Tunç Çağında Anadolu, Yakındoğu’nun genel gelişmişlik hareketine katılarak zengin ve güçlü yerel beylerin hüküm sürdüğü odaklar oluşturmuştur. Bu odaklardan biri de Alaca Höyük’tür. Bu durumun en açık göstergesi, seramikten madenin farklı türlerine uzanan çeşitli türdeki hediyelerin içinde bulunduğu, özel olarak tasarlanmış mezarlara defnedilmiş ve muhtemelen kral/kraliçe olan kadın ve erkeklerin hoker tarzında gömülmüş iskeletleridir. 1935 yılında başlayan süreğen kazılarda 13 tane mezar açığa çıkartılmıştır. Kazıların sonuçları 1937 yılı itibarıyla yayımlanan R. O. Arık ve H. Z. Koşay’ın kaleme aldığı kitaplarda ayrıntılı olarak aktarılmış, mezarlara geniş yer verilmiştir. Bununla birlikte kurban törenleri hakkında bilgi ve değerlendirmeler söz konusu yayınlarda ayrıştırılarak konu edilmemiştir. T. Özgüç’ün 1948 tarihli yayınında konuyu, Anadolu genelinde irdelediği ve Alaca Höyük mezarlarını da masaya yatırarak, değerli tespitler yaptığı izlenmektedir. T. Özgüç’ün teorisinden yola çıkarak, mezarlar kapatılmadan önce ve kapatıldıktan sonra gerçekleşen iki aşamalı cenaze töreninde en can alıcı sahnelerin kurban uygulamaları olduğu tahmin edilmektedir. Kurbanların cansız/kansız ve canlı/kanlı olmak üzere iki farklı türde gerçekleştiği teorisini doğrulayan kanıtlar mezar çukurlarında ve üstü kapatılan mezarın damında tespit edilmiştir. Bu çalışmada her bir mezar, kurbanla ilişkili olduğu düşünülen malzemeler ya da başka kalıntıları kapsayan buluntular bağlamında tek tek inceleme altına alınmıştır. Böylelikle Alaca Höyük’teki kral ve kraliçelerin definleri sırasında, mezarlarda gerçekleşmiş olan kurban törenlerini görünür hale getirmek hedeflenmiştir. Kurbanın, iktidar sembolü bir törensel uygulama olduğundan hareketle Alaca Höyük mezarlarının sahiplerinin, kendi zamanlarında bölgede hâkim bir pozisyona sahip oldukları sonucuna dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Libasyon, Ölü Yemeği, Cenaze, Hayvan Kurbanı, Oda Mezar

SOME OBSERVATIONS REGARDING THE PRACTICES OF SACRIFICE IN ALACAHÖYÜK KING TOMBS IN THE EARLY BRONZE AGE

In the Early Bronze Age, Anatolia joined the general development movement of the Near East and created centers which were ruled by rich and powerful lords. One of these centers is Alaca Höyük. The clearest indication of this situation is the hoker style skeletons of men and women, possibly kings/queens, buried in specially designed tombs containing various kinds of gifts ranging from ceramics to different types of metal objects. In the continuous excavations that started in 1935, 13 graves were unearthed. The results of the excavations were detailly explained in the books written by R. O. Arık and H. Z. Koşay, published in 1937, and the graves were given widely. However, information and evaluations about sacrificial ceremonies were not specifically mentioned in the publications. T. Özgüç, in his 1948 publication, examined the subject throughout Anatolia and made valuable determinations by also discussing the Alaca Höyük tombs. Based on T. Özgüç’s theory, it is estimated that the most crucial scenes in the two-stage funeral ceremony, which take place before and after the graves are closed, are the sacrificial practices. Evidence confirming the theory that there were two different types of victims, dead/bloodless and alive/bloody, were found in the burial pits and on the roof of the covered grave. In this study, each tomb was examined individually in terms of materials thought to be related to the victim or other findings. Thus, it was aimed to make visible the sacrificial ceremonies that took place in the tombs during the burials of the kings and queens in Alaca Höyük. Considering that sacrifice is a ceremonial practice as a symbol of power, attention has been drawn to the conclusion that the owners of Alaca Höyük tombs had a dominant position in the region in their own time.

Keywords:

Libation, Funeral Dinner, Funeral, Animal Sacrifice, Chamber Tomb,

PDF

___

ARCHI, A., 1979. “Das Kultmahl bei den Hethitern”, VIII. Türk Tarih Kongresi I, Ankara, 197-213.
ARIK, R. O., 1937a. Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Alaca Höyük Hafriyatı: 1935’deki Çalışmalara ve Keşiflere Ait İlk Rapor, Ankara.
ARIK, R. O., 1937b. Les Fouilles d’Alaca Höyük Entreprises par la Société d’Histoire Turque: Rapport Prèliminaire sur les Travaux en 1935, Ankara.
AYDINGÜN, Ş. G., 2001. “British Museum ve Anadolu medeniyetleri Müzesi Koleksiyonlarında Alacahöyük ve Ur Kral Mezarlarında Altın Eserler”, P Sanat- Kültür-Antika Dergisi, Sayı 20, İstanbul, 22-37.
BALTACIOĞLU, H., 2002. “Arkeolojik ve Antropolojik Verilerin Işığında Alaca Höyük "Kral" Mezarları Konusunda Gözlemler”, Ortaçağ’da Anadolu: Prof. Dr. Aynur Durukan’a Armağan, Ankara.
BOTTÉRO, J., 2005. Eski Yakındoğu: Sümer’den Kutsal Kitap’a, Çev.: P. Güzelyürek- L. A. Özcan- A. Kahiloğulları, Dost Kitabevi, Ankara.
ÇINAROĞLU, A., 2018. “Alaca Höyük Erken Tunç Çağı Krali Mezarları ve İkiz İdoller”, Arkhaia Anatolika: Anadolu Arkeolojisi Araştırmaları Dergisi 1, 1-14.
DÜRİNG, B. S., 2016. Küçük Asya’nın Tarihöncesi. Karmaşık Avcı-Toplayıcılardan Erken Kentsel Toplumlara, Çev.: Azer Keşkin. İstanbul.
FRANTZ-SZABÓ, G., 1987-1990. “Libation: Philologisch. Bei den Hethitern”, Reallexikon der Assyriologie (RlA), Band 7, Berlin. New York.
FREEMAN, C., 2003. Mısır, Yunan ve Roma: Antik Akdeniz Uygarlıkları, Çev.: Suat Kemal Angı, Dost Kitabevi, Ankara.
GÜTERBOCK, H. G., 1938. “Die Tradition und Ihre Literarische Gestaltung bei Babyloniern und Hethitern bis 1200, Zweiter Teil: Hethiter”. Zeitschrift für Assyriologie und vorderasiatische Archäologie 44/10: 45–149.
HEIMPEL, W., 1987-1990. “Libation: Philologisch. Mesopotamien”, Reallexikon der Assyriologie (RlA), Band 7, Berlin. New York.
HUOT, J. L. - THALMANN, J.P. - VALBELLA, D., 2000. Kentlerin Doğuşu, Çev.: Ali Bektaş Girgin, İmge Kitapevi Yayınları, Ankara.
JAMES, E. O., 1920. “Sacrifice”, Encyclopaedio of Religion and Ethics XI, J. Hastings (ed.), Edinburg.
JOUKOWSKY, M. S., 1996. Early Turkey an Introduction to the Archaeology of Anatolia from Prehistoric through the Lydian Period. Iowa: Kendall/ Hunt Publishing.
KABAAĞAÇ, S.- ALOVA, E., 1995. Latince/Türkçe Sözlük, İstanbul.
KOŞAY H. Z., 1937. “Türk Tarih Kurumu Tarafından Alaca Höyük’te 1936 Yazında Yaptırılan Hafriyatta Elde Edilen Neticeler”, Belleten 1, 525-533.
KOŞAY H. Z., 1938. Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Alaca Höyük Hafriyatı: 1936’daki Çalışmalara ve Keşiflere Ait İlk Rapor, Ankara.
KOŞAY, H. Z., 1951. Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Alaca Höyük Kazısı: 1937-1939’daki Çalışmalara ve Keşiflere Ait İlk Rapor/ Les Fouilles d’Alaca Höyük Entreprises par la Société d’Histoire Turque: Rapport Prèliminaire sur les Travaux en 1937-1939, Ankara.
MELLINK, M., 1987. “Anatolian Libation Pourers and the Minoan Genius”, Monsters and Demons in the Ancient and Medieval Worlds, A. E. Farkas- P. O. Harper- E. B. Harrison (eds.), Mainz on Rhine.
ÖZGÜÇ, T., 1948. Öntarihte Anadolu’da Ölü Gömme Adetleri, Ankara.
ÖZGÜÇ, T., 2002. “Anadolu Şehir Devletleri: Eski Tunç Çağı’ndan Assur Ticaret Kolonilerine”. Hititler ve Hitit İmparatorluğu 1000 Tanrılı Halk. Wenzel Jacob (ed.), Bonn: Kunst-und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland. 402–403.
ÖZYAR, A., 1999. “Reconsidering the Royal Tombs of Alacahöyük: Problems of Stratigraphy According to the Topographical Location of the Toms”, TÜBA-AR, Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, Vol. 2, Ankara, 79-80.
RECHT, L., 2010. “Human Sacrifice in the Ancient Near East”, Trinity College Dublin Journal of Postgraduate Research 9, 168-180
RUSSEL, N., 2012. “Hunting Sacrifice at Neolithic Çatalhöyük”, Sacred Killing: The Archaeology of Sacrifice in the Ancient Near East, A. M. Porter – G. M. Schwartz (ed.), Winona Lake, 79-95.
SEVİN, V., 2003. Anadolu Arkeolojisi, Der Yayınları, İstanbul.
SEVİNÇ ERBAŞI, F., 2013. Hititlerde Öteki Kurban ve Büyü. Cenaze / Diğer Ritüeller, İstanbul.
ŞAHOĞLU, V., 2005. “The Anatolian Trade Network and the Izmir Region during the Early Bronze Age”. Oxford Journal of Archaeology 24/4, 339–361.
YALÇIN, Ü.- YALÇIN, G., 2010. Alacahöyük Kral Mezarlarına Yeni Bir Bakış: Hükümdar, Dini Lider, Zanaatkar?, İstanbul.
YILDIRIM, T., 2006. “An Early Bronze Age Cemetery at Resuloğlu, Near Uğurludağ, Çorum. A Preliminary Report of the Archaeological Work Carried out Between Years 2003-2005”, Anatolia Antiqua (Eski Anadolu)XIV, P. Chuvin- A. Tibet (eds.), İstanbul, 1-14.
YILDIRIM, T., 2011. “Resuloğlu Mezarlığında Ele Geçen Bir Grup Sap Delikli Balta”, Karadeniz’den Fırat’a Bilgi Üretimleri: Önder Bilgi’ye Armağan Yazılar, A. Öztan- Ş. Dönmez (yay. haz.), Ankara, 457-469.