NECİB MAHFÛZ’UN “BEDLETU’L-ESİR (ESİR ÜNİFORMASI)” ADLI HİKÂYESİNİN TÜRKÇE ÇEVİRİLERİ VE FİLM UYARLAMASI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME  (Çeviri Stratejileri ve Çeviri Eşdeğerliliği Açısından)

İslam/Arap dünyasında Mısırlı romancı Necib Mahfûz, romanları yanı sıra hikâyeleri le de öne çıkan bir yazardır. Ülkemizde de tanınan Mahfûz’un pek çok eseri Türkçeye çevrilmiş, hakkında pek çok akademik çalışma yapılmıştır. Mahfûz romanlarını toplumsal sorunları esas alarak kurgulamış, siyasal ve sosyal mesajlarını sembolik unsurları kullanarak vermeye çalışmıştır. Bu çalışmada Hemsu’l-Cunun adlı hikâye koleksiyonundaki Bedletu’l-Esir (Esir Üniforması) adlı hikâyesinin dört farklı Türkçe çevirisi, çeviri stratejileri ve çeviri eşdeğerliliği açısından ele alınmıştır. Bedletu’l-Esir hikâyesi kimi değiştirmelerle 2008 yılında Rami el-Cabiri’nin senaryosu, Amr Ahmed Abd’ul-Men’am yönetmenliğinde ve Kültür Bakanlığı desteğiyle 2008 yılında Arapça olarak sahneye aktarılan Bedletu’l-Esir adlı film ile mukayese edilmiştir. Hikâye ile film arasındaki farklılıklar çalışmada belirtilmiştir. Kaynak metnin anlamını hedef dilde aynı oranda aktarma çabası anlamına gelen çeviride eşdeğerlik ve çeviride bazı stratejilerin kullanılması başarılı bir çeviri için vazgeçilmez unsurların başında yer almaktadır. Edebi metin çevirilerinde çevirmen, sadece eşdeğerlilikle de yetinmemeli, kaynak metnin mesajını, işlev, üslup, iletişim ve kültürel açılardan hedef dile en doğal biçimde aktarabilmelidir. Bu amaçla Necib Mahfûz’un beş çevirisi eşdeğerlilik açısından on cümle olarak karşılaştırılmış farklı olan yerler biçimsel ve dinamik eşdeğerlilik açısından incelenmiştir. Necib Mahfûz Bedletu’l-Esir adlı hikâyesinde çok bilinen toplumsal bir sorunu ele almaktadır. Hikâyede, sevdiği kızı elde etmeye çalışan fakir bir gencin hayalleri, kızın zengin bir adamın şoförünü sevmesi, fakir gencin de kızın sevgisini kazanmak için şoför gibi güzel giyimli olmaya çalışması ve bu uğurda ölmesi anlatılmaktadır. Esir Üniforması çevirileri incelendiğinde açıklama, uyarlama ve yerlileştirme, ekleme, perspektif kaydırma (yer değiştirme) biçimsel eşdeğerlik, dinamiksel eşdeğerlik ve iletişimsel çeviri stratejilerinin başarı ile uygulandığı görülmektedir. Çeviriler arasında farklılık olsa da çevirmenler bu stratejileri uygulamada büyük ölçüde başarı sağlamışlardır.

Naguib Mahfouz's Story Towards the “Badlat Al-Asır / Captive Uniform” Turkish Translations and an Evaluation On Film Adaptation (In Terms of Translation Strategies and Translation Equivalence)

The first Egyptian novelist, Naguib Mahfouz, who won the Nobel Literature award in the Islamic / Arab world, is also a prominent writer with his stories. Mahfouz, whose novels and stories have been translated into Turkish and many academic studies have been conducted, is also known in our country. Many of Mahfouz's novels were scripted and staged in Egypt. Naguib Mahfouz edited his novels on the basis of social problems and tried to give his political and social messages using symbolic elements. Many of Mahfouz 's novels were scripted and staged in Egypt. In this study, four different Turkish translations of the story named “Badlat al-Asir (Captive Uniform)” in the story collection of Hams al-junun ( (همس الجنون are discussed in terms of translation strategies and translation equivalence. The story of “Badlat al-Asir ” was compared to the script of Rami el-Gabiri in 2008, under the direction of Amr Ahmed Abd'ul-Men'am and the movie Badlat al- Asir , which was released in Arabic in 2008 with the support of the Ministry of Culture. The differences between the story and the movie are stated in the study. Equivalence in translation, which means an effort to transmit the meaning of the source text in the target language at the same rate, and the use of some strategies in translation are among the indispensable elements for a successful translation. In literary text translations, the translator should not only be content with equivalence, but should be able to transmit the text of the source text in the most natural way in terms of function, style, communication and culture. For this purpose, five translations of Naguib Mahfouz were compared as ten sentences in terms of equivalence, and different places were examined in terms of formal and dynamic equivalence. Naguib Mahfouz deals with a well-known social problem in his story “ Badlat al-Asir”. In the story, the dreams of a poor teenager trying to get the girl he loves, the girl loves the driver of a rich man, the poor teenager tries to be dressed like a driver to win the love of the girl, and she died in this cause. When the captive uniform translations are examined, it is seen that explanation, adaptation and localization, addition, perspective shift (displacement) formal equivalence, dynamical equivalence and communicative translation strategies are successfully applied. Although there are differences between translations, translators have been successful in implementing these strategies.

PDF

___

Abd'u'l-Aziz, İ. (2006) "Ene Necib Mahfûz Sire Hayâtî Kâmile". Kahire: Munteda Suru'l-Ezbekiyye.
Aksan, D. (2015). Her yönüyle dil (6. bs., C. 1-3, C. 1). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
Aksoy, N. B. (2002). Geçmişten günümüze yazın çevirisi (1. bs.). Ankara: İmge Kitabevi.
Aktaş, T. (1996). Çeviri işlemine genel bir bakış. Ankara: Orsen Matbaacılık.
Baker, M. (2011). In Other Words: A coursebook on translation (2. bs.). USA: Routledge.
Baran, E. (2015) Üç Mısır Romanında Cemal Abdunnâsır Dönemi (el-Kernek, Tilke'r-Râiha, el-Leyâli't-Tavîle), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara
Berk, Ö. (2005). Kuramlar ışığında açıklamalı çeviribilim terimcesi. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
Bölükbaşı, M. (2020). ‘‘Eski Arap Dünyasının Önemli Tercümanları ve Tercümanlık Faaliyetleri’’- Turkish Studies-Social Sciences, Volume(Issue): 15(6) 27 October/Ekim.
Bölükbaşı, M. (2020). “Arap Dünyasında Tercüme Faaliyetleri”- Turkish Studies-Social Sciences, Volume(Issue): 15(3) 30 April/Nisan.
el-Câhız, Kitâbu’l-Hayevân, I-VII, (nşr. ‘Abdusselâm Muhammed Hârûn), Kahire 1938, I, 76-78; Sarıkaya, M. "el-Câhız’dan Es-Safedî’ye Çeviri Teorisi", Bilimname 2003 / 3 (Eylül 2003).
Dağbaşı, G. (2017) “Muhammed Teymûr’un Fî’l-Kitâr İsimli Kısa Öyküsünün Farklı Çevirilerinin Karşılaştırmalı Olarak Değerlendirilmesi”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Çorum 10.
Dickins, J., Hervey, S. ve Higgins, I. (2017). Thinking Arabic Translation. A Course in Translation Method: Arabic to English (2. bs.). London and New York: Routledge,
Doğru E. (2011). Dilin Derin Devleti Deyimler, (1. bs.). Ankara: Fecr Yayınları.
Durmuş, İ. (2004) “Menfeluti, Mustafa Lutfî”, TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara: C. 29.
Er, R. (2012). Çağdaş Arap Edebiyatı Seçkisi. Ankara: Vadi Yayınları.
Göktürk, A. (2016) Çeviri: Dillerin Dili (12. bs.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları Gitânî, C. (1980). Necib Mahfûz Yetezekker. Beyrut: Dâru’l Meysere.
-----------. (2007). el-Meclisi’l-Mahfûziyye. Kahire: Dâ'u'ş-Şuruk
el-Hâmisi, A. (2011), Necib Mahfûz fi Mir’atu’l İstişrak es-Sufiyye. Kahire
Haridy. M. (2017). “Arapça Türkçe çevirisinde problem olarak deyimlerin çevirisi”, Uluslararası Ortadoğu Kongresi(Dil, Tarih ve Edebiyat) Bildiriler Kitabı 2.cilt. Ankara
Keşk, A. (1979). Kelimetuna fi red ala Evlâdu Hâretinâ Necib Mahfûz. Kahire: Kitabul-Muhtar
Kurt, G. (2019). Necîb Mahfûz romanlarının Arapçadan Türkçeye çevirilerinin erek odaklı çeviri kuramı ve çeviri stratejileri açısından incelenmesi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara. Köprülü, O. F. "Efendi"(1992-94), TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, cilt 10- “Bey” cilt 6.
Mahfûz, N. (1996). Hırsız ve köpekler, Çev. Rahmi Er. Konya: Vadi Yayınları.
------------. (1988). el-Baki mine’z-zaman sa’a. Kahire: Mektebetu’l-Masr.
------------. (2006). Hemsu’l-cünun. Kahire: Dâr’u’ş-Şüruk.
------------. (2013). Ezilenler, Çev. Volkan Atmaca. İstanbul. Kırmızı Kedi.
------------. (2015). Nil üzerinde gevezelik, Çev. Rahmi Er. Ankara. Hece Yayınları.
Mansûr, M. A. (2006). et-Terceme beyne’n-nazariyye ve’t-tatbîk (2. bs.). Kahire: Dâru’l- Kemâl.
Munday, J. (2001). Introducing translation studies: theories and applications. London; New York: Routledge.
Nakkaş,. (1995). fi Hubb Necib Mahfûz. Kahire: Dâr’u’ş-şuruk.
----------. (1997). Safahât min muzekkirât Necib Mahfûz. Kahire: Dâr'u'ş-Şuruk.
Narlı, M. (2017). Kahire ve Paris Notları. Ankara: Cümle Yayınları, Newmark, P. (1988). A textbook of translation. New York - London: Shanghai Foreign Language education Press.
Nida, E. ve Taber, C. (1982). The theory and practice of translation. Leiden: E. J. Brill.
Özer, S. Ö. (2007). Osmanlı Devleti idaresinde Mısır (1839-1882), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Elâzığ.
Özyön, A.. (2014) “Çeviride eşdeğerlik kavramının yeniden tanımlanması ve eşdeğerlik kavramı ile ilgili sorunlar”. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 2(1) Kütahya.
Reiss, K. (2000) Translation criticism, the potentials and limitations: categories and criteria for translation quality assessment. (E. F. Rhodes, Çev.). Manchester, U.K. : New York: American Bible Society
Snell-H. M. (2006). The turns of translation studies: new paradigms or shifting viewpoints? Amsterdam; Philadelphia: J. Benjamins Pub.
Suçin, M. H. (2013). Öteki dilde var olmak: Arapça çeviride eşdeğerlik (2. bs.). İstanbul: Say Yayınları.
Şanverdi, H.İ. – Yıldız, M. (2019). “Azrâ’u Câkartâ Adlı Romanın Türkçe Çevirilerinin Çeviri Stratejileri Açısından İncelenmesi” - Dil ve Edebiyat Araştırmaları (DEA), Bahar.
Ürün, K. (2002). Necîb Mahfûz toplumsal gerçekçi romanları. Konya: Çizgi Yayınları.
Venuti, L. (2004). The translator’s invisibility: a history of translation, London and New York.
Yazıcı, M. (2011). Çeviribilimde araştırma: disiplinlerarasılıktan disiplinlerötesiliğe. İstanbul: Multilinugal.
Yıldız, M. (2017) "Türkiye’de Necib Mahfûz literatürüne genel bir bakış", Uluslararası Ortadoğu Kongresi (Dil, Tarih ve Edebiyat), Bildiriler Kitabı II. Cilt 78-87, Ankara.
------------.(2002). ”Necîb Mahfûz’un el-Liss ve’l-Kilab adlı romanı”, Nüsha, yıl:2, sayı:5, Bahar.