ARAP ŞİİRİNDE NAKÎZA TÜRÜ

Nakîza şiir türü, Arap mirasında belirgin bir yer teşkil etmektedir. Arap şiirinin en eski ürünlerinden olan hiciv, zamanla gelişerek nakîza adını taşıyan bir edebî tür olarak ortaya çıkmıştır. İki kişinin birbirini aynı ölçü ve vezin ile hicvetmesi ile ortaya çıkan nakîza şiir türünün, eski Arap toplumunda kendisine özel bir yeri mevcuttu ve savaşlarda da düşmana karşı da kullanılırdı. Bu tür, Cahiliye döneminden itibaren mizah, şaka ve özgünlük hususunda bilinen bir akımdı. Çünkü kabileler arasında şairler üzerinden nakledilmişti. Nitekim günümüze Cahiliye devrinden bu yana sınırlı sayıda nakîza türü şiir taşınabilmiştir. İslami dönemde de varlığını devam ettiren nakîza daha çok dini yönde ortaya çıktığı görülür. Emevi dönemine gelindiğinde ise nakîza edebi, taassubî ve siyasi gereksinimler nedeniyle ortaya çıkmıştır. Bu nakîzalar edebi ve siyasi yönden tamamen yenidir. Toplumsal ve kabilesel yönden ise Câhiliye döneminde yaşanan kabilesel çekişmeler sonucunda gelişme imkânı yakalamıştır. En parlak dönemini ise Emeviler döneminde yaşayan bu tür, özellikle Cerîr ile el-Ferezdak ve el-Ahtal mücadelesinde en meşhur örnekleri ile bilinmektedir. Söz konusu bu çalışmada ise öncelikle nakîza türünün tanımına ardından bu türün Cahiliye dönemi Arap toplumundaki yerine, İslam’ın doğuşuyla birlikte Hz. Peygamber dönemindeki görülen örneklerine, Dört halife dönemindeki nakiza türünün durumuna ve son olarak da Emevi dönemindeki nakizanın özelliklerine değinilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Nakîza, Hiciv, Klasik Arap Edebiyatı

The Kind of al-Naqa’id in the Arabic Poetry

al-Naqa’id poetry type has a prominent place in the Arab heritage. Satire, which is one of the oldest products of Arab poetry, evolved over time and emerged as a literary genre named as al-Naqa’id. al-Naqa’id poetry type, which emerged with the satire of two people with the same measure and meter, had a special place in the old Arab society and was used against the enemy in wars. This genre was a trend known for humor, joke and originality from the Jahiliyya period. Because it was transmitted among the tribes over poets. As a matter of fact, a limited number of al-Naqa’id poetry has been carried since the Jahiliyya period. Continuing its existence in the Islamic period, it is seen that it appeared mostly in religious direction. When it comes to the Umayyad period, it emerged because of literary, moral and political needs. These are completely new in terms of literature and politics. In terms of social and tribal aspects, it has had the opportunity to develop as a result of the tribal conflicts that took place in the Jahiliyya period. This species, which lived its brightest period during the Umayyad period, is known for its most famous examples especially in the struggle with Jarir and al-Farazdaq and al-Akhtal. In this study, first of all, the definition of the al-Naqa’id is followed by the birth of Islam in the place of this species in the Arab society during the Cahilian period. It was tried to touch on the examples seen in the Prophet’s period, the status of the type of al-Naqa’id in the Four Caliphs, and finally the characteristics of the al-Naqa’id in the Umayyad period.

Keywords:

al-Naqa’id, Satire, Clasical Arabic Literature.,

PDF

___

‘Ayyâşî, Halve, (2015) “Şi‘riyyetu’l-Kasîdeti’l-Emeviyyeti Beyne Cerîr ve’l-Ferezdak ve’l-Ahtal”, Câmiatu’l-‘Arabî bin Mehîdî bi’Ummi’l-Bevâkî, Kulliyetu’l-Âdâb ve’l-Luğat ve’l-‘Ulûmu’l-İctimâ’iyye ve’l-İnsâniyye, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ummu’l-Bevâkî.
Bedr, Zibrekân b., (1984) Şi‘ru’z-Zibrekân b. Bedr ve ‘Amr b. el-Ahtem, Tahkik: Mahmûd ‘Abdu’l-Câbir, Beyrut.
Çetin N.M. (1973) Eski Arap Şiiri, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul.
Demirayak, Kenan; Çöğenli, M. Sadi, (1995) Arap Edebiyatında Kaynaklar, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını, Erzurum.
Durmuş, İsmail, (2012) “Hiciv”, DİA, C. XVII, İstanbul, s. 447-448
Duyûb, Semir: “el-Hivâr fi’n-Naka’id (Lâ Meyyitâ Cerîr ve’l-Ferezdâk Enmuzecen)”, Mecelletu’l-luğati’l-‘Arabiyyeti bi’Dimeşk, sayı 90, Şam, s. 469
Ebû ‘Ubeyde Ma‘mer b. el-Musenna, (1998) Kitâbu’n-Naka’id Cerîr ve’l-Ferezdak, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut.
Elmalı, Hüseyin, (2012) “Hassân b. Sâbit”, DİA, C.XVI, İstanbul, s. 400
Furat, Ahmet Subhi, (1966) Arap Edebiyatı Tarihi : (Başlangıçtan XVI. Asra Kadar), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul.
Hâc Ali, Luvey Muvaffak, (2015) “Sûretu Mehcuvvî fî Şi‘ri’n-Nakâ’id”, Cereş Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ammân.
Hafâci, Muhammed ‘Abdulmun‘im, (1990) el-Edebu’l-‘Arabî ve Târîhuhu, Dâru’l-Cîl, Beyrut.
Huart, Clement Imbault, (1926) Arap ve İslam Edebiyatı, Çev: Cemal Sezgin, Tisa Matbaası, Ankara.
“Hiciv” (1985) Yeni Türk Ansiklopedisi, Redaktör Ayvaz Gökdemir, Ötüken Neşriyat, İstanbul, s. 1284.
Karaca, Fatma, (2010) “Emeviler Döneminde Kadının Durumuna Genel Bir Bakış Sukeyte Bint Huseyn Örneği”, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, s. 72-73.
Kehhâle, Ömer Rıdâ, (1993) Mu‘cemu’l-Muellifîn ve Terâcimu Musannifi’l-Kutubi’l- ‘Arabiyye, C.II, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut.
Kuran, Özlem Züleyha, (2013) “Abbasi Dönemi Şiiri Nazım Türlerinde Yenilik Hareketleri”, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Köksal, M. Fatih, (2006) Sana Benzer Güzel Olmaz Divan Şiirinde Nazire, Akçağ Basım Yayım Pazarlama, Ankara.
Mustafâvî, Cabbâriye, (2015) “el-Hitâb fî Şi‘ri’n-Nekâid - Nekâid Cerîr ve’l-Ferezdak-“ Câmi‘atu Muhammed Haydar Biskra, Edebiyat ve Diller Fakültesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Biskra.
Sâbit, Hassân b., (1994) Dîvân Hassân b. Sâbit, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut.
Schaade, A.: “Farazdak”, İ.A. C. IV, İstanbul, s. 557.
Tur, Salih, (1997) “Ahtal, Ferezdak ve Cerîr’in Şiirlerinde Medih ve Hiciv”, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa.
Tüccar, Zülfikar, (1993) “Cerîr”, DİA, C. VII, İstanbul. Ürün, Ahmet Kazım, (1997) “Fuhûlu’ş-Şu‘ara (el-Ahtal, Cerîr, el-Ferezdak) ve en-Nakâ’id”, Selçuk Üniversitesi, Fen -Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, sayı: 11, s. 59.
Van Gelder, G.J.H., (1998) “Naqâ’id”, Encyclopedia of Arabic Literature, Editor: Julie Scott Meisami, Paul Starkey, C.I, Routledge, London, s. 578.
Yüksel, Azmi, (1993) “Ahtal”, DİA, C.II, İstanbul.
Ziriklî, Hayreddin, (1992) el-Âlâm Kâmûsu Terâcim li-Eşheri’r-Ricâl ve’n-Nisâ mine’l-‘Arab ve’l-Musteşrikîn, C. II, Dâru’l-‘İlmi’l-Melayîn, Beyrut.