Meşrutiyet şiirinde istibdat ve sömürü karşıtlığı

Bu çalışma, Meşrutiyet döneminde İranda yaşanılan sosyal, siyasi ve ekonomik sorunlarla sömürgeci ülkelerin yarı işgali altında bulunan bir halkın duygu ve düşüncelerine hitap eden bir edebiyatın oluşmasını konu edinmiştir. Çalışma, İran edebiyatının tarihî seyrindeki meşrutiyet dönemi edebiyatından, bu dönemde öne çıkmış şairlerden bahsetmiş ve şiirleriyle örneklendirmiştir. Ayrıca bu makalede dönem edebiyatının dil ve içerik bakımından nasıl bir değişime uğradığı da ele alınmıştır.

Anti-colonial poem İn the constitutional monarcy period's poetry

This study focuses on the formation of a literature that expresses emotions and thoughts of a society partly invaded by the colonizer as well as social, political and economical troubles within Iranian bor- ders. The study underlines Iranian literature which came out in consti- tutional monarchy period and mentions the period's most prominent poets and their poems in accordance with a historical order. Through- out the study, what changes took place in the aforementioned period's literature in terms of language, content and vision is also shown.

PDF

___

1Hânlerî, Pervîz Nâtil, Nesr-i Fârsî der Dovre-yi Ahîr, 1. İran Yazarlar Kongeresi, Tir, 1325/1908, s.133.
2 Aynı Eser.
3 Muhammedzâde, Hamîd (Haz.), Makâlât-i Fârsî-yi Mîrzâ Feth Ali Âhûnzâde, Tahran,1355/1938, s.2425.
4 Kirmanî, Nâzimul-İslam, Târîh-i Bîdârî-yi İrânîyân, (Haz. Ali Ekber Saʻidî-yi Sîrcânî), 1. Bölüm, Tahran, 1357/1940, s.222.
5 Âdemîyet, Ferîdûn, Endîşehâ-yi Mîrzâ Âğahân Kirmânî, 2. baskı, Tahran, 1357/1940, s.229.
6 Merâğaî, Hâc Zeynulâbidîn, Seyahatnâme-i İbrahim Beg, (Bakîr Muminînin mukaddime ve haşiyesiyle), 4. baskı, Tahran, 1357/1940, s.19.
7 Bahâr, Melikuşşuarâ, Divan-ı Eşar-i Melikuşşuarâ Bahâr, c.12, 4. baskı, Tahran, 1358/1941, s.ث
8 Eşref, Ahmed, Mevâniʻ-i Târîhî-i Rüşd-i Sermâyedârî der İran Dovre-yi Kâcâriye, 1. baskı, Tahran, 1359/1942, s.4647.
9 İmtiyazların konu ve niteliği için bkz. Cemalzâde, Seyyid Muhammed Ali, Genc-i Şâyegân, Tahran, 1362/1945, s.100117.
10 Muşîrî, Muhammed, Şerh-i Memûriyyet-i Âcûdânbâşi (Hüseyinhân Nizâmuddevle), Tahran, 1356/1939, s.9.
11 Muşîrî, Muhammed, Sefernâme-yi İbrahim Sahhâfbâşi-yi Tahranî, Tahran, 1357/1940, s.26.
12Eşref, a.g.e., 53.
13 Aynı eser, s.65.
14 Flandin, Eugène, Seyahatname-i Ojen Filandin be İran, (Ter. Hüseyin Nûrsâdıkî), Tahran, 1356/1939, s. 125126.
15 Tahvîldâr, Mîrzâ Hüseyinhan, Coğrafya-yi İsfahan, (Haz. Menuçehr Sutûde), Tahran, 1342/1923, s.101.
16 Cenâb, Seyyid Ali, El-İsfehan, İsfahan, 1303/1886, s. 118. (Mevâniʻ-i Târîhî-yi Rüşd-i Sermâyedârî der İran-i Dovre-yi Kâcâriye, s.96da nakledildiğine göre) Çeşitli şehirlerde İngiliz himayesini kabul eden tüccar- ların isimleri için de bkz. Mevâniʻ-i Târîhî-yi Rüşd-i Sermâyedârî der İran-i Dovre-yi Kâcâriye, s. 56.
17 Seyyâh, Hamîd (Haz.), Hâtırât-i Hâcı Seyyâh veya Dovre-yi Hafv u Vahşet, (Tashih: Seyfullah Gulkar), 3. baskı, Tahran, 1359/1942, s.472.
18 Aynı eser.
19 Kirmânî, Ahmed Mecdul-İslam, Sefername-yi Kelât: İran Meşrutiyet tari- hinden bir parça, Guşeî ez Târîh-i Meşrutiyet-i İran, (mukaddime ve haşiye, Mahmud Halilpur, İsfahan, 2. baskı, s. 311-315; bkz. Ahmed Eşref, a.g.e., s. 101.
20 Ferahanî, Edîbul- Memâlik, Divan-ı Edîbul- Memâlik , (Tashih ve Haşiye: Vahîd-i Destgirdî), Tahran, 1355/1938, s. 170.
21Hânlerî, a.g.e., s. 131.
22Hânlerî, a.g.e., s. 131.
23 Âryenpur, Yahyâ, Ez Sabâ Ta Nîmâ, c.2, 2. baskı, Tahran, 1351/1934, s. 139.
24 Kisrevî, Ahmet, Târih-i Meşrute-i İran, 12. baskı, Tahran, 1351/1934, s. 161.
25 Meşrutiyet dönemine özgü şairlerden kastımız, Eşrefuddin Huseynî, Işkî, Ârif, Ferruhî ve Lâhûtî gibi şairlerdir.
26 Kedkenî, Muhammed Rıza Şefîʻ, Edvâr-i Şiʻr-i Fârsî ez Meşrutiyet ta Sukût-i Saltanat, Tahran, 1359, s.45
27 Aynı eser, s. 2627.
28 Heydecî, Külliyat-i Divan-i Heydecî, (Haz. Ali Heştrûdî, Ulviyun Kitabevi, 1377/1959, s. 147.
29 Şovenizm ve şovenizm benzeri eğilimlere örnek, Işkînin şiirlerinde görülebilir, özellikle Arap kavmi konusunda. Medâyin harabelerinde söylediği Kefen-i Siyah beyitlerine bakınız: Çıplak ayaklı, bir Arapın ayak izini gördüm, Şahın tacıyla ve Arapın ayağını kıyasladım, Dünyadan anlamam gerekeni anladım, Ondan sonra felekten gördüğüm her şeye güldüm(Divan, s.211)
30Âdemîyet, a.g.e., s. 264.
31 Aynı Eser, s. 266.
32 Muhammed Cevad Meşkûrun Mirzâ Aka Han Kirmanînin Heftâd u Do Millet adlı eserine yazdığı mukaddimesine bakınız, Tahran, 1362/1945, s.7.
33Aryenpûr, a.g.e., s. 368.
34 Özgürlük düşüncesi bakımından, Ferruhî ve Lahûtînin Bahâr, Ârif ve Işkî ile temel farklılıkları vardır. Örnek olarak Ferruhînin şu beytine bakınız. Sınıf savaşının olmadığı bir memlekette, Özgürlük yaygın ve kâfi değildir. (Divan, s.220.)
* Metinde kullanılan ancak isimleri zikredilmeyen divanlar da bulunmak- tadır. Bunlar;
- Selîmî, Ali Ekber Muşîr (Haz.), Külliyat-i Musavver-i Mîrzâde-yi Işkî, Tah- ran, 1357/1940.
- Nesîm-i Şimâl, Ketâb-i Bağ-i Beheşt, İntişârât-i Recebî.
- Seyf Âzad, Abdurrahman, Divan-i Ârif-i Kazvînî, 6. Baskı, Tahran, 1356/1939.
- Yezdî, Ferruhî, Divan-i Ferruhî Yezdî, (Tahsis ve Mukaddime Hüseyin Mekî), 6. Baskı, Tahran, 1357/1940.
- Beşirî, Ahmed, Divan-i Ebul- Kasım Lâhûtî, 1. Baskı, Tahran, 1358/1941.
- Mahcûb, Muhammed Cafer, Tahkik der Ehval ve Âsar ve Efkar ve Eşar-i İrec Mîrzâ, 4. baskı, Tahran, 1358/1941.