Diyarbakır ekolojik koşullarında tescilli bazı susam (Sesamum indicum L.) çeşitlerinin tarımsal ve kalite özelliklerinin araştırılması

Amaç: Bu çalışmada, 2017 yılında ikinci ürün olarak, Diyarbakır-Kayapınar ekolojik koşullarında bazı susam çeşitlerinin tarımsal ve kalite özelliklerinin araştırılması amaçlanmıştır. Yöntem ve Bulgular: Deneme, Tesadüf Blokları Deneme Deseni’ ne göre üç tekerrürlü olarak kurulmuştur. Araştırmada 10 tescilli susam çeşidi (Arslanbey, Boydak, Hatipoğlu, Sarısu, Tanas, Orhangazi-99, Kepsut 99, Muganlı 57, Özberk 82 ve Cumhuriyet 99) kullanılmıştır. Araştırma sonucunda; en yüksek bitki boyu (174.6 cm) Özberk-82 çeşidinden, en fazla yan dal sayısı (7.90 adet/bitki) Hatipoğlu, en fazla kapsül sayısı (162.3 adet/bitki) Tanas çeşidinden elde edilirken, kapsülde en fazla tohum sayısı (81.6 adet) Cumhuriyet-99, en fazla kapsül uzunluğu (3.55 cm) Arslanbey, en fazla 1000 tohum ağırlığı (4.30 g) Hatipoğlu ve en fazla yağ oranı (% 38.1) ise Orhangazi-99 çeşidinden elde edilmiştir. Çalışmada, en fazla ilk dal yüksekliği (33.8 cm), tohum verimi (247.0 kg/da) ve yağ verimi (89.6 kg/da) Boydak susam çeşidinden elde edilmiştir. Genel Yorum: Çeşitlerin tarımsal özellikleri farklılıklar göstermiş ve en yüksek tohum verimi Boydak susam çeşidinden elde edilmiştir. Çalışmanın Önemi ve Etkisi: Türkiye’de yetiştirilen bazı tescilli susam çeşitlerinin Diyarbakır ekolojik koşullarına adaptasyonunun belirlendiği çalışma sonucunda; tohum ve yağ verimi bakımından yüksek performans gösteren Boydak çeşidi, Diyarbakır iklim ve toprak koşullarında ikinci ürün susam yetiştiriciliği için önerilebilir.

Investigation of agricultural and quality caracteristics of some registered sesame (Sesamum indicum L.) cultivars in Diyarbakır ecological conditions

Aims: In this study, it was aimed to investigate the agricultural and quality characteristics of some sesame varieties in Diyarbakır-Kayapınar ecological conditions as the second product in 2017. Methods and Results: Experiment was done based on Randomized Complete Block Design with three replicates. In the study, 10 registered sesame varieties (Arslanbey, Boydak, Hatipoglu, Sarısu, Tanas, Orhangazi-99, Kepsut 99, Muganli 57, Ozberk 82 and Cumhuriyet 99) were used. As a result of the research; the highest plant height (174.6 cm) from Özberk-82 cultivar, maximum number of branches (7.90 branch plant-1 ) from Hatipoğlu, the highest number of capsules (162.3 capsule plant-1 ) from Tanas cultivar, while the maximum number of seeds in the capsule (81.6) from Cumhuriyet-99, the highest capsule length (3.55 cm) from Arslanbey, the highest thousand seed weight (4.30 gr) from Hatipoğlu and the highest oil content (38.1 %) were obtained from Orhangazi-99 cultivar. In the study, the highest branch height (33.88 cm), seed yield (2470.0 kg ha-1 ) and oil yield (896.6 kg ha-1 ) were obtained from Boydak sesame cultivar. Conclusions: Agricultural characteristics of the varieties differed and the highest seed yield was obtained from Boydak sesame variety. Significance and Impact of the Study: As a result of the study in which adaptation to Diyarbakır ecological conditions was determined of registered some sesame varieties grown in Turkey, Boydak variety, which shows high performance in terms of seed and oil yield, can be recommended for the cultivation of second crop sesame in Diyarbakır climate and soil conditions.

PDF

___

Ağaç HÜ (2017) Şanlıurfa Koşullarında Bazı Susam (Sesamum indicum L.) Genotiplerinin Morfolojik ve Fizyolojik Özelliklerinin Verim ve Verim Unsurlarına Etkisi. Yüksek Lisans Tezi , Harran Üniversitesi,Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, 103 s.
Akpınar K (2017) Susam Bitkisinin (Sesamum indicum L.) Kahramanmaraş Ekolojisinde Agronomik ve Teknolojik Özelliklerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı, 63 s.
Alperen H (2013) Türkiye'nin Farklı Yetiştirilme Bölgelerinden Toplanan Yerel Susam (Sesamum indicum L.) Çeşitlerinin Aynı Ekolojik Sartlarda Yetiştirilerek Besin İçeriğinin Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı, 121 s.
Anonim (2018) Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği Türkiye İstatistikleri, www.bysd.org (Erişim Tarihi: 12.12.2018).
Anonim (2019) Diyarbakır Meteoroloji Bölge Müdürlüğü.
Anonim(2020a) www.fao.org. (Erişim Tarihi: 13.02.2020).
Anonim (2020b) Türkiye İstatistik Kurumu. (Erişim Tarihi: 14.02.2020).
Arıoğlu H, Kolsarıcı Ö, Kurt O, Çalışkan S, Aslan M, İşler N, Göksoy AT, Başalma D, Baydar H, Özer H, Uzun B, Önemli F, Kaya Y, Sincik M, Öztürk Ö, Kıllı F, Tunçtürk R, Öztürk E, İlker E, Aslanoğlu F, Aytaç S, Onat B, Kurt C, Çubukçu P, Bakal H (2020) Yağlı Tohumlar Üretiminde Mevcut Durum ve Gelecek. Türkiye Ziraat Mühendisliği IX. Teknik Kongresi Bildiriler Kitabı-1. 13-17 Ocak, Ankara, pp 419-438.
Arslan H, Hatipoğlu H, Karakuş M (2014) Şanlıurfa yöresinde tarımı yapılan susam genotiplerinden seçilen bazı hatların ikinci ürün koşullarında verim ve verim unsurlarının belirlenmesi Turk. J. Agric. Res. 1: 109-116.
Baydar H (2005) Susamda (Sesamum indicum L.) verim, yağ, oleik ve linoleik tipi hatların tarımsal ve teknolojik özellikleri, Akdeniz üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 18: 267- 272.
Bilmez A (2015) Türkiye’nin Farklı Bölgelerinden Sağlanan Susam (Sesamum İndicum L.) Populasyonlarının Agromorfolojik Özellikler Bakımından Karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı,73 s.
Cürat D (2010) Kilis ve Yöresinde Yetiştirilen Yerel Susam (Sesamum indicum L.) Çeşitlerinin Verim ve Verim Unsurlarının Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi ,Siirt Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ana Bilim Dalı, 47 s.
Çağırhan Mİ, Silme RS (2009) Seçilmiş mutant ve dünya susam materyalinin verim ve verim komponentleri bakımından değerlendirilmesi. X. Ulusal Nükleer Bilimler ve Teknolojileri Kongresi, 6-9 Ekim,Muğla, pp 312-316.
Düzgüneş O, Kesici T, Kavuncu O, Gürbüz F (1987) Araştırma ve Deneme Metotları (İstatistik Metotları 2). Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayınları, No: 1021, Ders Kitabı N. 295, Ankara, 381s.
Ekinci BN (2018) Kahramanmaraş Koşullarında Ana Ürün Olarak Bazı Soya (Glycine max L.(Merrill) ve Susam (Sesamum indicum L.) Çeşitlerinin Verim ve Verim Unsurlarının Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla bitkileri Anabilim Dalı, 83 s.
Gençer O (1993) Genel Tarla Bitkileri. Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayınları No:42, p,62-66. Adana.
Hatipoğlu H (2016) Siirt İkinci Ürün Koşullarında Bazı Susam (Sesamum indicum L.) Çeşitlerinin Verim ve Verim Unsurlarının Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Siirt Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,Tarla bitkileri Anabilim Dalı, 53 s.
Hiremath SC, Patil CG, Patil KB, Nagasampige MH (2007) Genetic diversity of seed lipid content and fatty acid composition in some species of Sesamum L. (Pedaliaceae). African Journal of Biotechnology 6(5): 539-543.
IBM C (2013). IBM SPSS Statistics for Windows, Version 22.0.
Kurt C (2015) Bazı Yerel Susam (Sesamum indicum L.) Çeşit ve Populasyonlarının Agronomik, Kalite ve Moleküler Karakterizasyonu. Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı, 118 s.
Öz A, Karasu B (2010) Bazı susam (Sesamum indicum L.) çeşit ve hatlarının Bursa koşullarında performanslarının belirlenmesi. Harran Üniversitesi Z.F. Dergisi 14(2): 21-27.
Öztürk Ö, Şaman O (2012) İkinci ürün susamda farklı bitki sıklıklarının verim ve verim unsurları üzerine etkileri. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi 5(1): 118-123.
Silme SR, Çağırgan MĠ (2009). Seçilmiş mutant ve dünya susam materyalinin verim ve verim komponentleri bakımından değerlendirilmesi. X. Ulusal Nükleer Bilimler ve Teknoloji Kongresi, 6- 9 Ekim,Muğla, pp 333-339.
Şahin G (2014) Türkiye’de üretimi azalan önemli bir yağ bitkisi susam. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 3 (2): 404-433.
Toprak T (2017) Türkiye’ nin Farklı Bölgelerinden Toplanan Susam (Sesamum indicum L.) Genotiplerinin Verim ve Verim Özelliklerinin Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, 72 s.
Uzun B, Çağırgan İ (2001) Farklı ekim sıklıklarının determinant ve indeterminant susam(Sesamum indicum L.) tiplerine etkisi. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 14(1): 23-27.
Uzun B, Furat U (2005) Türk susam koleksiyonunun morfolojik ve tarımsal özellikler bakımından değerlendirilmesi, Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi, Cilt I. 5-9 Eylül, Antalya, pp 431-436.
Uzun B, Arslan Ç, Furat Ş (2008) Variation in fatty acid compositions, oil content and oil yield in a germplasm collection of sesame (Sesamum indicum L.). Journal of American Oil Chemists’ Society, 85: 1135-1142.
Yaraş B (2017) Bazı Susam (Sesamum indicum L.) Genotiplerinin Tokat-Kazova Ekolojik Şartlarında Ana Ürün Verim Performanslarının Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla bitkileri Anabilim Dalı, 87 s.
Yılmaz A, Boydak E, Beyyavaş V, Cevheri İ, Haliloğlu H, Güneş A (2005) Şanlıurfa ekolojisinde ikinci ürün olarak bazı susam (Sesamum indicum L.) çeşit ve hatlarının yetiştirilme olanaklarının araştırılması, Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi, 5-9 Eylül, Antalya, pp 425-429.