KLASİK TÜRK EDEBİYATINDA CAN VERME ARZUSU VE İNTİHAR

Özet Ölüm, klasik edebiyatta farklı içerikler etrafında işlenen konulardan biridir. Bunlardan biri de ölmek arzusudur. Klasik edebiyatta şairler aşıkane şiirlerde ve din ve devlet uğruna çıkılan seferlerle ilgili yazdıkları şiirlerinde sevgili ve din-vatan uğruna ölüm (şehitlik) arzularını dile getirirler. Bazı aşk mesnevileriyle mensur aşk hikayelerinde de kahramanların ölüm arzusunu taşıdıkları görülür. Ölüm arzusunun temelinde İslami anlayışla harmanlanmış tasavvufi yorumların etkisi vardır. Şairler tasavvufta kişinin dünyevi arzularından arınıp varlığını Allah yolunda yok etmesi gerektiği düşüncesiyle aşka sufiyane yorumlar getirmişlerdir. Aşk, Allah'ı koşulsuz sevmek olarak düşünülmüş ve kişiyi mutlak birliğe götürmenin yolu olarak da sevilen uğrunda can vermek gerektiği fikri öne çıkarılmıştır. Bu tasavvufi aşk anlayışı aşka dair yazılan hemen her esere sirayet etmiştir. Kendisini aşık olarak gören şair de şairin yazdığı hikayedeki aşık kahraman da bu anlayışın etkisiyle sevgili uğrunda can verme arzusu taşımıştır. Kimi asker şairlerse sevgili yerine din ve devleti yüceltmiştir. Şairin uğrunda can verip baş oynatmaya gönüllü ve arzulu olduğu yer ise cenk meydanıdır. Can verme arzusunun en ileri hali ise intihardır. Edebiyatımızda ve kültürümüzde dini sebeplerden ötürü kabul görmeyen intihar fikri ve eylemi bazı hikayelerde mevcuttur. Kahramanı intihara sürükleyen yegane sebep ise aşktır. Bazı eserlerde ise sevdiğinden ayrı kalmaya dayanamayan veya vefa örneği göstermek zorunda olan kahramanların intihar yerine canının alınması için Allah'a dua ettiği görülür. Anahtar kelimeler: intihar, aşk, mesnevi, ölüm, hamaset.

Death is one of the topics covered around varying contents in the classic literature. One of the content is the desire to die. In the classic literature, poets, in the love poems and poems written about the military expeditions for religion and homeland, express desire to die (martyrdom) for the sake of darling and religion-homeland. In some love masnavis and prose love stories, it is also seen that heroes of these stories also sustain the desire to die. There is the impact of mystical insights blended with Islamic understanding on the basis of the desire to die. Poets provide their mystical comments as, in mystic, person need to eliminate their desire of word to spirit their existence off for the sake of God. Love is thought as unconditionally loving God and the idea of giving life is highlighted as a way for carrying people to absolute unity. The mystical understanding of love highlighted in almost all work written about love. By the impact of this approach, both, poets who see themselves as lover and the heroes they stated in their stories hold desire to die for the sake of their darling. Some of the soldier poets has glorified homeland and religion instead of their beloved. Battlefield is known as a place where poet volunteerly willing to die for sake of beloved. Suicide is the most advanced version of the desire to die. Even if the idea of suicide is not acceptable in the Turkish culture and literature because of religious reasons, the idea and act of suicide exist in some of the stories. The only reason to make a hero to commit suicide is love. In some of other stories, a hero, who cannot bear to be apart from his beloved or wants to show an example of loyalty, prayes God in order to take his life instead of committing suicide.

Keywords:

Suicide, love, mathnawi, death heroism.,

PDF

___

AKIN, Ö. (2009). Harîmî (Şehzâde Korkud) Dîvânı'nın Nesre Çevirisi ve İncelenmesi. Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, yüksek lisans tezi. İstanbul.
AKÜN, Ö. F. (1994). Divan edebiyatı. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 9. İstanbul.
AKYÜZ, K.-BEKEN S.-YÜKSEL, S.-CUNBUR, M. (1990). Fuzûlî Divânı. Ankara: Akçağ Yayınları.
AYDEMİR Y. (2006). Divan Edebiyatı Öğretiminde Karşılaşılan Problemler. Milli Eğitim Dergisi. Kış 2006. Sayı 169. Ankara.
AYVAZOĞLU, B. (1996) Aşk Estetiği (İslam Sanatlarının Estetiği Üzerine Bir Deneme), İstanbul: Ötüken Yayınları.
ÇALDAK, S. (1997). Nergisi ve Nihalistan'ı (İnceleme-Metin). İnönü Üniversitesi SBE Doktora Tezi. Malatya.
ÇAVUŞOĞLU, M. (1977). Dîvan Yahya Bey. İstanbul Üniversitesi. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları.
ÇİFTÇİ, C. (1977). Maktul Şairler. İstanbul: Kitabevi yay.
DURKHEİM, E. (2011). İntihar (çev: Özer Ozankaya). İstanbul: Cem Yayınevi.
DUYMAZ, A. (2004). İncil ile Furkan Arasında Bir Aşkın Hikayesi: Kerem ile Aslı. Doğu Batı dergisi, sayı: 26. Ankara.
ERAYDIN, S. (1994). Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
ERGİN, M. (1980). Kadı Burhaneddin Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
ERTEM, R. (1995). Şeyhülislam Yahya Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
Eşrefoğlu Rumi Divanı. Tercüman 1001 Eser Heyeti. (Kitapta tarih ve basımevi bilgisi mevcut değil).
GÖKALP, H. (2009). "İntihar Kültürü ve Ferhad'ın İntiharı'nın Divan Şiiri Aşk Anlayışına Etkileri". Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/2 Winter 2009. http://www.turkishstudies.net/ (erişim: 22/05/2014).
GÜRBİLEK, N. (2012). Kötü Çocuk Türk. İstanbul: Metis Yayınları. İSEN, M. (1990). Usûlî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
İSEN, M.-BİLKAN A. F. -DURMUŞ, T. I. (2013). Sultanların Şiirleri Şiirlerin Sultanları. İstanbul: Kapı Yayınları.
KARAVELİOĞLU, M. A. . On Altıncı Yüzyıl Şairlerinden Prizrenli Şem'î'nin Divanı'nın Edisyon Kritiği ve İncelenmesi. www.ekutapkulturturizm.gov.tr (erişim 25/02/2014).
KARTAL, A. (2013). Doğu'nun Uzun Hikâyesi Türk Edebiyatında Mesnevi. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
KAVRUK, H. (1998). Eski Türk Edebiyatında Mensur Hikayeler. İstanbul: MEB Yayınları.
KILIÇ, F. Aşık çelebi Divanı. www.ekitapkulturturizm.gov.tr (erişim: 05/05/2014)
KUFACI, O. (2006). Adni Divanı ve Adni Divanında Benzetmeler. İstanbul Üniversitesi, SBE. Yüksek lisans tezi. İstanbul.
KÜÇÜK, S. Baki Divanı. www.ekitapkulturturizm.gov.tr (erişim: 10/12/2013).
KÜLEKÇİ, N. (1999). XI-XX. Yüzyıllar El yazması Metinler ve Özetleriyle Mesnevi Edebiyatı Antolojisi. Erzurum: Aktif Yayıncılık.
MARDİN, Ş. (1991). Türkiyede Din ve Siyaset. İstanbul: İletişim Yayınları. MORAN, B. (1995). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış I, Ahmet Mithat'tan A. H. Tanpınar'a. İstanbul: İletişim Yayınları.
SARAÇ, M. A. Y. Emri Divanı. www.ekitapkulturturizm.gov.tr (erişim: 10/04/2014).
SCHİMMEL, A. (2004). İslamın Mistik Boyutları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
SELÇUK, B. (2009). Nergisî Meşâkku?l-ûşşâk (İnceleme-Metin). Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.
ŞARDAĞ, Rüştü. Şair Sultanlar, Türkiye İş Bankası Yayınları.
ŞENTÜRK, A. A. (2002). XVI. Asra Kadar Anadolu Sahası Mesnevilerinde Edebi Tasvirler. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
TANPINAR, A. H. (1997). 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. Çağlayan Kitabevi. İstanbul.
TARLAN, A. N. (1997): Necati Beg Divanı. İstanbul: MEB Yayınları.
TURAN, L. (2001). Yenişehirli Avni Bey Divanı'nın Tahlili (Tenkitli Metin), Encümen-i Şuara ve Batı Tesirinde Gelişen Türk Edebiyatına Geçiş Atatürk Üniversitesi SBE doktora tezi, Erzurum.
TURHAN, V. N. (1995). Çorlulu Zarifî ve Mihr ü Mâh Mesnevisinin Tenkitli Metni. Atatürk Üniversitesi, SBE, yüksek lisans tezi. Erzurum.
TÜRKDOĞAN, M. G. (2008). Klasik Türk Edebiyatında Yusuf u Züleyha Mesnevileri Üzerine Mukayeseli Bir Çalışma. Atatürk Üniversitesi, SBE. doktora tezi. Erzurum.
ULUDAĞ, E. (2013). Salâmân ve Absâl. İstanbul: Büyüyen Ay yayınları.
YAVUZ, K. Gülşehri Gülşehrî'nin Mantıku't-Tayrı (Gülşen-Nâme) Metin ve Aktarma. www.ekitapkulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 05/01/2014).
YILMAZ, A. E. (2003). Edebiyat ve İntihar. İstanbul: Selis Kitaplar.