Reel-politikle Yüzleşmek: Irak Kürtlerinin Bağımsızlık Arayışları

Bu çalışma, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonraki dönemde Iraklı Kürtlerin bağımsızlık arayışları sırasında karşılaştığı zorluklara odaklanmaktadır. Kürtlerin bu arayışları, Uluslararası İlişkilerde neden-sonuç odaklı analizlerde sıklıkla başvurulan anlatısal-açıklamacılık yöntemi kullanılarak dört ayrı dönemde incelenmiştir. Bunlardan ilki, Irak’ta İngiliz Manda yönetiminin egemen olduğu 1920’li yıllardan itibaren Baas rejimi hakimiyetinin konsolide edildiği 1970’li yılların sonuna kadar geçen dönemi kapsamaktadır. Bu dönemde Kürtler ilk olarak, İngiltere’nin daha önceki desteğinin aksine bağımsızlık yolundaki engellemeleriyle karşılaşmışlardır. 1930’larda Irak’ın Milletler Cemiyeti’ne üyelik sürecinde Bağdat, Kürtlerin haklarını tanıyacağı vaadinde bulunsa da kayda değer bir adım atmamıştır. 1950 ve 1960’lı yıllarda ise muhalif gruplar, Irak’ta iktidarı ele geçirince Kürtlerle aralarına mesafe koymuşlardır. Kürtler son olarak, İran’dan destek almış fakat Bağdat ve Tahran arasında yapılan bir antlaşmayla bu destek sona erince, Irak Kürt hareketi dağılma noktasına gelmiştir. İran-Irak Savaşı ve Körfez Savaşı’nın yaşandığı 1980’ler ve 1990’lar çalışmada ele alınan ikinci dönemdir. Kürtler, İran-Irak Savaşı sırasında Tahran’ın desteğiyle bazı bölgelerde kontrolü ele geçirseler de Bağdat’ın bu işbirliğine tepki olarak başlattığı operasyonlar ve uluslararası toplumun bu operasyonlara yeterli duyarlılığı göstermemesi sonucunda ciddi bir yıkım yaşamışlardır. Her seferinde reel-politikle acı bir şekilde yüzleşmenin yol açtığı hayal kırıklıkları devam ederken Körfez Savaşı sonrası yaşanan gelişmeler, Iraklı Kürtlerin önüne fiili olarak özerk bir bölgeyi yönetme fırsatı çıkarmıştır. Ancak, yoğun Kürt nüfusa sahip bölge ülkelerinin reel-politik kaygıları ve Kürtlerin kendi içindeki rekabeti, daha güçlü bir statü elde etmeyi imkansız kılmıştır. 2003’te Saddam Hüseyin’in devrilmesi sonrasındaki dönem çalışmanın üçüncü bölümünü oluşturmaktadır. Irak Kürt bölgesinin anayasal bir nitelik kazandığı ve Kürt liderlerin başka ülkelerde diplomatik teamüllere uygun bir şekilde ağırlanmaya başladığı bu dönemde, merkezi hükümetle gelirlerin paylaşımı ve tartışmalı bölgelerin durumu konusunda yaşanan gerilimler, önemli bir sorun alanı olarak kalmıştır. Çalışmada son olarak 2014’teki DAEŞ saldırıları sonrası başlayan ve 2017’deki bağımsızlık referandumuyla sona eren sürece değinilmektedir. Uluslararası toplumun desteğiyle bu tehdidinin bertaraf edilmesi, Irak Kürtlerini bağımsızlık konusunda cesaretlendirse de Bağdat ve bölgede etkin olan diğer güçlerin söz konusu referanduma karşı çıkmaları bu süreci akamete uğratmıştır. Tüm bu süreçler, bölge içi ve bölge dışı aktörlerin reel-politik yaklaşımlarının, Kürtlerin bağımsızlık taleplerinin gerçekleşmesinin önündeki en önemli engel olduğu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler:

Reel-politik, bölgesel aktörler, küresel güçler, Iraklı Kürtler, bağımsızlık

Facing the Realpolitik: Iraqi Kurds’ Seeking Independence

This study focuses on the difficulties faced by Iraqi Kurds in seeking independence after the First World War under four periodical titles by using the narrative-explanation method. The first period covers the era from the 1920s under the British Mandate in Iraq to the end of the 1970s. In this period, the Kurds firstly encountered obstacles by Britain, which was their previous supporter. In the 1930s, although Baghdad had promised to recognize the rights of the Kurds, during Iraq’s membership process to the League of Nations, it did not take any significant steps. When the opposition groups took power in Iraq, they distanced themselves from the Kurds throughout the 1950s and 1960s. The Kurds finally took support from Iran, which was short-lived and was ended by an agreement between Baghdad and Tehran. The second period covers the 1980s and 1990s -the Iran-Iraq and Gulf War experiences. Although the Kurds gained control in some regions with the support of Tehran during the Iran-Iraq War, they also suffered from a serious destruction because of Baghdad’s operations responding to this cooperation and international community’s insufficient sensitivity to these operations. Under the influence of the bitter experiences of realpolitik, the Iraqi Kurds had the opportunity to govern a de facto autonomous region after the Gulf War. However, the realpolitik concerns of regional countries with dense Kurdish populations and the competition among the Kurds made it almost impossible for the Iraqi Kurds to over- power their status. The period after the overthrow of Saddam Hussein in 2003 is the third period, during which the Iraqi Kurdish region gained a constitutional character but their tensions with the central government over the distribution of revenues and the status of disputed territories remained as a major problem. Finally, the study analyses the process that started after ISIS attacks in 2014 and ended with the independence referendum in 2017. Even though the elimination of the ISIS threat with the support of the international community encouraged the Iraqi Kurds for their independence, the opposition of Baghdad and other powers in the region to the referendum disrupted this process. The analysis of these periods supports the argument that the realpolitik approaches of intra and extra regional actors’ towards the region have been the main hindrance for the achievement of the Kurds’ demands for independence.

Keywords:

Realpolitik, regional actors, global powers, Iraqi Kurds, independence,

PDF

___

Ahmed, M M A (2012). Iraqi Kurds and Nation-Building. New York: Palgrave Macmillan.
Albert, C D (2013). A History of Violence: Ethnic Group Identity and the Iraqi Kurds. Iran and the Caucasus, 17(2), 215-234.
Al Jazeera (2013). Irak Kürt bölgesinde kaybeden KYB. http://www.aljazeera.com.tr/haber/irak-kurt-bolgesinde-kaybeden-kyb. Son erişim tarihi, 05/01/2019.
Amerika’nın Sesi (2017a). İsrail: ‘Kürt referandumunu destekliyoruz’. https://www.amerikaninsesi.com/a/israil-kurt-referandumunu-destekliyoruz/4027644.html. Son erişim tarihi, 08/01/2019.
Amerika’nın Sesi (2017b). İran’la Irak ve Türkiye’nin Tepkisi Ne Oldu?. https://www.amerikaninsesi.com/a/ikby-referandumuna-iran-irak-ve-turkiye-nin-tepkisi-ne-oldu/4047012.html. Son erişim tarihi, 09/01/2019.
Attar, A R Ş (2004). Kürtler: Bölgesel ve Bölge Dışı Güçler. 2. Basım. Çev. A Dursunoğlu, İstanbul: Ağaç Kitabevi.
Aydınlı E, Kurubaş, E ve Özdemir, H (2015). Yöntem Kuram Komplo: Türk Uluslararası İlişkilerinde Vizyon Arayışları. İstanbul: Küre Yayınları.
Bahcheli, T ve Fragiskatos P (2008). Iraqi Kurdistan: Fendig off uneasy neighbours. International Journal of Contemporary Iraqi Studies, 2(1), 67-82.
Bayat, K (2008). Iran and the “Kurdish Question”. Middle East Report, 47, 28-35.
BBC (2014). Barzani: Bağımsızlık referandumuna gideceğiz. https://www.bbc.com/turkce/haberler/2014/07/140701_barzani_bagimsizlik. Son erişim tarihi, 30/12/2018.
BBC (2017a). Ankara ve Bağdat’tan Iraklı Kürtlerin bağımsızlık referandumu kararına tepki. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-40219757. Son erişim tarihi, 02/01/2019.
BBC (2017b). Iraklı Kürtlerin bağımsızlık referandumu hakkında bilinmesi gerekenler. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-41363443. Son erişim tarihi, 06/01/2019.
BBC (2017c). Iraklı Kürtlerin referandumunda bağımsızlığa destek yüzde 92 çıktı. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-41417088. Son erişim tarihi, 07/01/2019.
Bengio, O (2014). Ankara, Erbil, Baghdad: Relations Fraught with Dilemmas. İçinde: D Romano ve M Gurses (der), Conflict, Democratization, and the Kurds in the Middle East. New York: Palgrave Macmillan, 267-282.
Bew J (2014). The Real Origins of Realpolitik. The National Interest, (130), 40-52.
Bishku, M B (2013). The Kurdish Spring and Changing Geopolitics of the Middle East. İçinde: M M A Ahmed ve M M Gunter (der.), The Kurdish Spring: Geopolitical Changes and Kurds. California: Mazda Publishers, 73-92.
Bois, T (1966). The Kurds. Trans. M W M Elland, Beirut: Khayat Book & Publishing Company.
Bruneissen, M V (2015). Ağa, Şeyh, Devlet. 9. Baskı. Çev. S B Yalkut, İstanbul: İletişim Yayınları.
Burdett, A L P (der) (2015a). Records of the Kurds: Territory, Revolt and Nationalism, 1831-1979. British Documentary Resources, Cilt 4: 1900-1914. Cambridge: University Press.
Burdett, A L P (der) (2015b). Records of the Kurds: Territory, Revolt and Nationalism, 1831-1979. British Documentary Resources, Cilt 6: 1921-1927. Cambridge: Cambridge University Press.
Burdett, A L P (der) (2015c). Records of the Kurds: Territory, Revolt and Nationalism, 1831-1979. British Documentary Resources, Cilt 9: 1941-1944. Cambridge: University Press.
Burdett, A L P (der) (2015d). Records of the Kurds: Territory, Revolt and Nationalism, 1831-1979. British Documentary Resources, Cilt 12: 1966-1979. Cambridge: University Press.
Chaliand, G (der) (1993). A People Without A Country: The Kurds and Kurdistan. New York: Olive Branch Press.
Chomani, K (2014). Independence divides Iraqi Kurds. https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/07/iraq-kurdistan-barzani-puk-division-independence-iran-turkey.html. Son erişim tarihi, 05/01/2019.
Cleveland, W L ve Burton, M (2009). A History of the Modern Middle East. 4th Edition, Boulder: Westview Press.
Constitute Project (2020). Iraq’s Constitution of 2005. https://www.constituteproject.org/constitution/Iraq_2005.pdf?lang=en. Son erişim tarihi, 23/08/2020.
Cumhuriyet (2017). Barzani istifa etti. http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/dunya/855416/Barzani_istifa_etti__yetkileri_IKBY_Parlamentosu_na_devredildi.html. Son erişim tarihi, 07/01/2019.
Dahlman, C (2002). The Political Geography of Kurdistan. Euroasian Geography and Economics, 43(4), 271-299.
Dias F S (2020). From Realpolitik to realism: the American reception of a German conception of poltics. History of European Ideas, 46(4), 405-419.
Dunne T ve Schmidt B. C. (2021). Realizm. İçinde: J Baylis, S Smith ve P Owens (der.), Küreselleşen Dünya Siyaseti: Uluslararası İlişkilere Giriş. Çev. H B Yalçın vd., İstanbul: Küre Yayınları.
Dünya Bülteni (2013). Kuzey Irak’ta seçim sonuçları açıklandı. https://www.dunyabulteni.net/irak/kuzey-irakta-secim-sonuclari-aciklandi-h276182.html. Son erişim tarihi, 06/01/2020.
Emery H C (1915). What is Realpolitik?. International Journal of Ethics, 25(4), 448-468.
Entessar, N (1984). The Kurds in Post-Revolutionary Iran and Iraq. Third World Quarterly, 6(4), 911-933.
Entessar, N (2010). The Kurdish Politics in the Middle East. New York: Rowman & Littlefield Publishers.
Farouk-Sluglett, M ve Sluglett, P (2001). Iraq Since 1958: From Revolution to Dictatorship. New York: I.B. Tauris Publishers.
Frantzman, S J (2016). With this latest referendum Kurds could stand on their own. http://nationalinterest.org/feature/2016-the-year-kurdistan-finally-breaks-iraq-15321. Son erişim tarihi, 06/01/2020.
Gunter, M M (1993). A de facto Kurdish state in Northern Iraq. Third World Quarterly, 14(2), 295-319. Gunter, M M (1996). The KDP-PUK Conflict in Northern Iraq. Middle East Journal, 2(2), 224-241.
Gunter, M M (1998). Turkey and Iran Face off in Kurdistan. https://www.meforum.org/articles/other/turkey-and-iran-face-off-in-kurdistan. Son erişim tarihi, 25/11/2018.
Gunter, M M (2008). The Kurds Ascending: The Evolving Solution to the Kurdish Problem in Iraq and Turkey. New York: Palgrave Macmillan. Gunter, M M (2011a). Historical Dictionary of the Kurds. Second Edition, Maryland: The Scarecrow Press.
Gunter, M M (2011b). Arab-Kurdish Relations and the future of Iraq. Third World Quarterly, 32(9), 1623-1635. Gunter, M M (2014). Unrecognized De Facto States in World Politics: The Kurds. The Brown Journal of World Affairs, 20(11), 161-178. Habertürk (2017). 13 saatte Irak Ordusu’na çatışmasız teslim etti. https://www.haberturk.com/irak-kurt-bolgesel-yonetimi-kerkuk-u-13-saatte-irak-ordusuna-catismasiz-teslim-etti-1679487#. Son erişim tarihi, 08/01/2019.
Hilterman, J R (2008). The 1988 Anfal Campaign in Iraqi Kurdistan. https://www.sciencespo.fr/mass-violence-war-massacre-resistance/fr/document/1988-anfal-campaign-iraqi-kurdistan.html. Son erişim tarihi, 03/11/2018.
Hürriyet (2014). ‘Bin IŞİD de gelse bağımsızlıktan vazgeçmeyiz’. http://www.hurriyet.com.tr/dunya/bin-isid-de-gelse-bagimsizliktan-vazgecmeyiz-27749742. Son erişim tarihi, 05/01/2019.
Hürriyet (2017a). Flaş referandum mesajları. http://www.hurriyet.com.tr/gundem/cumhurbaskani-erdogandan-flas-referandum-mesajlari-40590773. Son erişim tarihi, 09/01/2019.
Hürriyet (2017b). Barzani’den geri adım. http://www.hurriyet.com.tr/dunya/barzaniden-geri-adim-referandum-sonucu-askiya-alindi-40621676. Son erişim tarihi, 10/01/2019.
SSFD (Serbesti Siyasi Fikir Dergisi) (2005). Irak Anayasası (Taslak Metin). 22, 36-51.
Jwaideh, W (2004). Kürt Milliyetçiliğinin Tarihi: Kökenleri ve Gelişimi. 3. Baskı. Çev. İ Çeken ve A Duman, İstanbul: İletişim Yayınları.
Kekilli, E (2018). Türkiye-IKBY İlişkilerinin Geleceği: Geçmişin Gölgesinde Geleceği İnşa Etmek. SETA Perspektif, 209.
Kissinger, H (2014). Diplomasi. 13. Baskı. Çev. İ H Kurt, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Koohi-Kamali, F (2003). The Political Development of the Kurds in Iran: Pastoral Nationalism. New York: Palgrave Macmillan.
Kurdistan24 (2017). Necmettin Kerim: Referandum Kürtler için bir dönüm noktası. http://www.kurdistan24.net/tr/news/6ff4ec8c-4ebb-4edb-a968-146df3c243ad. Son erişim tarihi, 10/01/2020.
Lawrence, Q (2008). Invisible Nation: How the Kurds’ Quest for Statehood Is Shaping Iraq and the Middle East. New York: Walker & Company.
Manafy, A (2005). The Kurdish Political Struggles in Iran, Iraq, and Turkey: A Critical Analysis. Lanham: University Press of America.
Mansfield, S (2014). The Miracle of the Kurds: A Remarkable Story of Hope Reborn in Northern Iraq. Tennessee: Worthy Publishing.
Marr, P. (2012) The Modern History of Iraq. Third Edition, Boulder: Westview Press.
McDowall, D (1992). The Kurdish question: a historical review. İçinde: P G Kroyenbroek ve S Sperl (der.), The Kurds: A Contemporary Overview. New York: Routledge.
McDowall, D (2004). Modern Kürt Tarihi. Çev. Neşenur Domaniç. Ankara: Doruk Yayımcılık.
Muhammad, A H (2013). Iraklı Kürtlerin Özerklikten De Facto Federalizme Geçiş Aşamaları. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 9(18), 91-129.
NTV (2017a). Barzani’den bağımsızlık açıklaması. https://www.ntv.com.tr/dunya/barzaniden-bagimsizlik-aciklamasi,jeRfqxDJDEWBvSIE6aMMsQ. Son erişim tarihi, 04/01/2019.
NTV (2017b). Irak’ta Kürtler 2017’de bağımsızlık referandumu yapacak. https://www.ntv.com.tr/dunya/irakta-kurtler-2017de-bagimsizlik-referandumu-yapacak,JdKJXwNvdEq6ZWp2BA8IHg. Son erişim tarihi, 04/01/2019.
NTV (2017c). Barzani görevi bırakıyor. https://www.ntv.com.tr/dunya/barzani-gorevi birakiyor,TmQlHO61XU6TcCROGw2y1Q. Son erişim tarihi, 05/01/2019.
Oran, B (1998). “Kalkık Horoz”: Çekiç Güç ve Kürt Devleti. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Öğür, B, Baykal Z ve Balcı A (2014). Kuzey Irak-Türkiye İlişkileri: PKK, Güvenlik ve İşbirliği. ORMER Rapor, 1.
Rudaw (2017a). Kürdistan 25 Eylül’de referanduma gidiyor!, http://www.rudaw.net/turkish/kurdistan/070620173. Son erişim tarihi, 02/01/2018.
Rudaw (2017b). Iran Supreme Leader to Iraqi PM: We are opposed to a Kurdish referendum. http://www.rudaw.net/english/middleeast/iran/20062017. Son erişim tarihi, 04/01/2019.
Sander, O (2007). Siyasi Tarih: İlkçağlardan 1918’e. 16. Baskı, Ankara: İmge Kitabevi.
Saray, M (1999). Türk-İran İlişkileri. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
Sönmezoğlu, F (2005). Uluslararası Politika ve Dış Politika Analizi. 4. Baskı, İstanbul: Filiz Kitabevi.
Sputnik Türkiye (2017). Goran referanduma desteğini açıkladı. (https://tr.sputniknews.com/ortadogu/201709241030287713-goran-hareketi-destek-verecek/. Son erişim tarihi, 08/01/2019.
Stansfield, G ve Anderson L (2009). Kurds in Iraq: The Struggle between Baghdad and Arbil. Middle East Policy, 16(1), 134-145.
Stansfield, G (2014). The Islamic State, the Kurdistan Region, and the future of Iraq: an assessing UK policy options. International Affairs, 90(6), 1329-1350.
Şemsâbâdî, A (2018). Evâmele Nâkâmiye Cedâêye Êqlîme Kôrdêstâne ‘Irâq. Jeôpolitîk, 14(51), 63-94. http://journal.iag.ir/article_69797_02fa760a65c7bcfb3ddc474a049d825e.pdf.
Talhami, G H (2013). Diplomacy of the Kurdish Territorial Nation. International Journal of Iraqi Studies, 7(1), 21-42.
Tanchum, M (2014). Between Ankara and Tehran: How the Scramble for Kurdistan Can Reshape Regional Relations. Strategic Assessment, 17(3), 67-80.
Tanchum, M (2015). The Kurds’ Big Year: The Political Conditions. https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2015-01-12/kurds-big-year. Son erişim tarihi, 03/01/2019.
Tocci, N (2007). Profiling Normative Foreign Policy: The European Union and its Global Partners. CEPS Working Document, 279.
T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) Dışişleri Bakanlığı (2017). http://www.mfa.gov.tr/no_181_-ikby_de-25-eylul-2017-tarihinde-bagimsizlik-konusunda-bir-referandum-duzenlenmesi-yonundeki-karar-hk_.tr.mfa. Son erişim tarihi, 02/01/2019. US (United States) Department of State (2017). Department Press Briefing. https://www.state.gov/briefings/department-press-briefing-june-8-2017/. Son erişim tarihi, 03/01/2019.
Tripp, C (2008). A History of Iraq. Third Edition, New York: Cambridge University Press.
UNSC (United Nations Security Council) (1991). Resolution 688. http://unscr.com/en/resolutions/688. Son erişim tarihi, 14/12/2018.
Ünver, H A (2016). Schröndiger’s Kurds: Transnational Kurdish Geopolitics in the Age of Shifting Borders. Journal of International Affairs, 69(2), 65-98. Voller, Y (2014). The Kurdish Liberation Movement in Iraq: From Insurgency to Statehood. New York: Routledge.
Wali, Z Z (2015). Gorran positions in KRG cabinet filled by new ministers. http://www.rudaw.net/english/kurdistan/271020154. Son erişim tarihi, 14/10/2018.
Yesiltas, O (2014). Iraq, Arab Nationalism, and Obstacles to Democratic Transition. İçinde: D Romano ve M Gurses (der), Conflict, Democratization, and the Kurds in the Middle East. New York: Palgrave Macmillan, 41-57.
Yıldız, K (2012). The Future of Kurdistan: The Iraqi Dilemma. London: Pluto Press.
Zeidel, R (2011). The Iraqi Novel and the Kurds. Review of Middle East Studies, 45(1), 19-34. Zubaida, S (1992). Introduction. İçinde: P G Kroyenbroek ve S Sperl (der.), The Kurds: A Contemporary Overview. New York: Routledge, 1-7.