XX. Yüzyılın Ortalarında Türkiye'de Öncü Bir Kamu Vergi Denetçisi ve Öncü Bir Muhasebe Düşünürü: Rasim Saydar (1901-1966)*

Cumhuriyet’in ilanından (1923) sonra Ticaret Kanunu’nun yenilenmesi ve çağdaş vergicilik anlayışına uygun vergi kanunlarının yürürlüğe konulması sonucunda, muhasebe kayıtlarından ve mali tablolardaki karlar üzerinden beyan usulüyle vergi alınması, muhasebe ve denetimde çok şeyi değiştirmeye başlamıştır. Kamu vergi denetçiliğinde önce Muamele ve Kazanç Vergileri’nin denetimi ihtiyacı ortaya çıkmıştır. İşte bu denetim örgütlerinin birinin başına, o zamana kadar muhasebe öğretmenliği yapan Rasim Saydar’ın geçtiği görülmektedir. Rasim Saydar 1941-1956 yılları arasında kamu vergi denetçiliği görevini önce Kazanç Vergisi Hesap Mütehassıslığı’nda vergi denetimi yöneticisi olarak, sonra da Hesap Uzmanları Kurulu’nun kuruluşunda görev alarak sürdürmüştür. Bu arada 1949 Vergi Reformu hazırlıklarında görev almıştır. Bu dönemde yüksek öğretim kurumlarında muhasebe öğretim üyeliğini devam ettiren Rasim Saydar, öncü niteliği taşıyan ilk kitabını, Envanter ve Bilanço adlı eserini yay ınlamıştır. 1950 yılı sonrası işletmelerin muhasebe ihtiyacı iki değişkenin etkisi ile gelişmeye başlamıştır. Bunlardan birisi 1949 Vergi Reformu ile vergiciliğin ağır bastığı bir muhasebe anlayışının egemen olmasıdır. Öteki de, izlenmeye başlanan serbest iktisat politikalarının etkisiyle büyük sanayi kuruluşlarının kurulmaya başlanması ile ülkenin işletme ihtiyacına dönük muhasebe anlayışının yavaş yavaş gündeme gelmesidir. Hem kamu vergi denetçiliği görevinde bulunan ve hem de muhasebe öğretim görevliliğini sürdüren Rasim Saydar, bu değişiklikleri zamanında fark eden ilk muhasebe düşünürüdür. 1950’li yıllarda Bilanço Analizi, Sanayi Muhasebesi, Şirketler Muhasebesi gibi konuları içeren eserleri peşpeşine yayınlaması bu görüşü teyit etmektedir. İşletme yönetiminin ihtiyaç duyduğu bu konuları yapıtlarına alan Rasim Saydar bir yandan da Ticari ve Mali Bilanço adlı eseri ile Türk vergiciliğinin ve değişen iktisadi koşulların gündeme taşıdığı muhasebede değerleme konusunu çok yönlü olarak ele almış ve işlemiştir. Onun bu eseri uzun yıllar Türk muhasebe düşünüşünü etkilemiştir. Zamanının değişen koşullarını iyi takip eden ve değerlendiren Rasim Saydar’ın Türk muhasebe düşüncesinin gelişimine katkılarının hemen hemen tamamı öncülük niteliğindedir. Bu nedenle Rasim Saydar’ın çabalarının, XX. yüzyılın ikinci yarısında Türk muhasebe düşüncesinin hızlı gelişimine katkısı büyüktür.

A Pioneer of State Tax Auditing and of Accounting Thinking in the Mid 20th Century in Turkey: [Rasim Saydar (1901-1966)

As a result of the fact that the Commercial Code was renewed and tax laws appropriate for a contemporary taxation mentality were put into force after the proclamation of the republic (1923), levying from accounting records and profits on financial statements by declaration began to change numerous things in accounting and supervision. In the state tax auditorship, at first, the need for an audit of Turnover and Income taxes came up. So it was seen that Rasim Saydar, who was an accounting teacher at that time, became the head of one of these audit organizations. Rasim Saydar continued his duty of state tax auditorship as the manager of tax audits in the accounting specialisation of Income Tax and then by taking charge of the Institute of Account Experts Board between 1941-1956. Meanwhile, he headed up the preparation of tax reform in 1949. Rasim Saydar, maintaining his duty as an accounting professor at higher education institutions at that time, published his first book pioneering property, Inventory and Balance Sheet. The accounting requirement of institutions began to arise due to the effects of two factors. One of these factors was the dominance of an accounting mentality in which tax reform and taxation control were taking over. The other was that the accounting mentality regarding the requirement for enterprise in the country gained currency gradually by the establishment of big industrial entities allowed by the effect of a free economy policy that was begun to be adopted. Rasim Saydar, working as both a state tax auditor and an accounting professor, was the first accounting thinker who realized these developments. That he published works containing such subjects as Balance Sheet Analysis, Industrial Bookkeeping, and Company Accounting one after another in the 1950s verifies this view. Including the subject of business management needs in his endeavours, Rasim Saydar addressed the issue of accounting valuation - he brought Turkish taxation and changing economical conditions to the agenda with his composition titled “Commercial and Financial Balance Sheet”. This work of his affected Turkish accounting thinking for many years to come. Nearly all the contributions of Rasim Saydar, who was following and evaluating the changing situations of the time, to the development of Turkish accounting thinking were pioneering ideas. Therefore, the efforts of Rasim Saydar made a great contribution to the development of Turkish accounting thinking in the second half of the 20th century.