VİDÂDİ, VÂGİF VE ZÂKİR’İN “TURNALAR” ŞİİRLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

İnsanlar gurbetteyken veya içlerinde taşıdıkları gurbet hissinin etkisiyle ruhani duyguları başkaldırabilir; kurtuluşu göklerde ararken gizemli buldukları kuşlarla hasbihâl etmek insanları bir şekilde rahatlatır. Uçma eylemi mistik çekiciliği ile insanları cezbeder, uçan kuşlar insanların adeta hayallerini ve umutlarını canlandırır. Bu yüzden olmalı ki, duygu aktarımında bir araç olarak görülen kuşlar, halk edebiyatında olduğu gibi yazılı edebiyatta da sıkça işlenen konulardandır. Özellikle gurbet ve gariplik konusunda yazılan şiirlerde turna başta olmak üzere göçmen kuşlar hem haberleşme hem de bir dert ortağı olarak görülmüştür. Turnalar hakkındaki şiirler, her dönemin sosyal, tarihî, siyasi olaylarını da bir şekilde yansıtmayı başarmıştır. Azerbaycan yazılı edebiyatında turna konusu; halk şiirinin geliştiği bir dönemde Molla Veli Vidâdi (1709-1809), Molla Penah Vâgif (1717-1797) ve Kasım Bey Zâkir’in (1784-1857) Turnalar adlı şiirleriyle zirveye oturmuştur. Turna motifinin kullanıldığı her üç şiir, benzer yönlerinin yanı sıra hem aktardığı duygu hem de yansıttığı olaylar bakımından birbirinden farklı orijinal eserlerdir. Çalışmada, dönemin sosyal, tarihî, siyasi şartları, şairlerin kendi yaşantıları ve manevi, psikolojik durumlarıyla ilintili olarak incelenmiş, her üç şiire istinaden şairlerin ruh hâlinin sanatlarına yansıtma şekli takip edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Turna, Vidâdi, Vâgif, Zâkir, gurbet,

THE STUDY OF ‘TURNALAR’ POEMS OF VIDADI, VAGIF AND ZAKIR

People can experience spiritual emotions when they are away from home or under the influence of homesickness they feel. While looking for some escape in the sky above them, talking to birds that people find mysterious may grant them some relief. The act of flying attracts people with its mystic attractiveness. The flying birds revive people’s dreams and hopes. Probably that is why, the birds that are seen as a means of communication of various emotions are frequently used in both folk literature and written literature. Especially in poems about homesickness and strangeness, migratory birds and cranes in particular are seen as both harbingers and confidants. The poems about cranes also manage to reflect the social, historical and political events of each period. At the time of folk poetry development, the symbol of a crane in Azerbaijani written literature reached its peak in “Turnalar” (Cranes) poems of Molla Veli Vidadi (1709-1809), Molla Penah Vagif (1717-1797) and Kasım Bey Zakir (1784-1857). All three poems in which the crane motif is used are original literary works that in spite of some similar aspects differ from each other in terms of the emotions they convey and the events they reflect. In this study, the social, historical and political conditions of that period have been examined in their relation to the poets’ lives and spiritual and psychological states. Through the example of these three poems, the way the poets reflected their mood in the literary art has been traced.

Keywords:

Crane, homesickness, Vidadi, Vagif, Zakir,

PDF

___

Axundzadə, M. F. (2005). Əsərləri. 3 cilddə. Tərtib edən və izahların müəllifi: Həmid Məmmədzadə. II cild. Bakı: Şərq-Qərb.
Araslı, H. (2004). Şеrimizin fəxri. Mоlla Pənah Vaqif. Əsərləri. Bakı: Şərq-Qərb, 4-12.
Aytaş, G. (2003). Türkülerde Turna. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Kış, Sayı: 28, 13-33.
Azərbaycan Ədəbiyyatı Tarixi (2011), 6 cilddə, IV cild. Bakı: Elm.
Boratav, P. N. (1984). Köroğlu. İstanbul: Adam Yayıncılık A.Ş.
Cabbarlı, C. (2005). Əsərləri. Dörd cilddə. Tərtib edəni, ön sözün və şərhlərin müəllifi: Asif Rüstəmli, I cild. Bakı: Şərq-Qərb.
Çetin, N. (2004). Şiir Çözümleme Yöntemi, Ankara: Öncü Basımevi.
Dünyamalıyeva, T. (1987). Molla Vəli Vidadi. Bakı: Yazıçı.
Elçin, Ş. (2003). Türk Halk Edebiyatında Turna Motifi. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Kış, Sayı: 28, 43-56.
Erol, A. (2011). Modern Azerbaycan Edebiyatının Kuruluş Yıllarında Türkçe Mes’elesi. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, terature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/1, Winter, 1071-1086.
Gulusoy, İ. (2019). XIX. y.y. Azerbaycan Şairi Kasımbey Zakir’ın “Vilayetin Mağşuşluğu Hakkında” Adlı Satiresi Üzerine. Filoloji Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler. Editör: Dursun Köse. Ankara: Gece Akademi, 5-19.
Hacılı, A. (2002). Mifopoetik təfəkkür fəlsəfəsi. Bakı: Mütərcim.
Xəlilov, B. (2018). Molla Pənah Vaqif: özü və tarixin sözü. Bakı: Adiloğlu.
İsmayıl, M. (2003). Söz Başı. Yaralı Turna. Molla Penah Vâgif. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, VII-XVI.
Köçərli, F. B. (1963). Seçilmiş Əsərləri. 2 cilddə, I cild. Bakı: Az.SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı.
Köçərli, F. B. (2013). Əsərləri. Bakı: Elm və Təhsil.
Məmmədov, A. (1990). El dərdinin tərcümanı. Ədəbiyyat və İncəsənət, 2 Mart.
Məmmədov, K. (1985). Qasım Bəy Zakir. Bakı: Gənçlik.
Mirzaoğlu, F. G. (2019). Anadolu Kültüründe ve Halk Türkülerinde Turnalar. Anadolu Turnaları. Biyoloji, Kültür, Koruma. Ankara: Ürün Yayınları, 211-230.
Qasımzadə, F. (1974). XIX Əsr Azərbaycan Ədəbiyyatı Tarixi. Bakı: Maarif.
Resulzade, M. A. (1934). Azerî Türklerinin Hayat ve Edebiyatında Neşe-II. Azerbaycan Yurt Bilgisi, Şubat, yıl: 3, Sayı: 26, 61-66.
Səfərli, Ə. - Yusifli, X. (2008). Azərbaycan Ədəbiyyatı Tarixi (Qədim və orta əsrlər). Bakı: Ozan.
Vaqif, M. P. (2004). Əsərləri. Tərtib еdəni və ön sözün müəllifi: Həmid Araslı. Bakı: Şərq-Qərb.
Vidadi, M. V. (2004). Əsərləri. Tərtib еdəni: Həmid Araslı, Ön sözün müəllifi və rеdaktоru: Əlyar Səfərli. Bakı: Öndər Nəşriyyat.
Zakir, Q. B. (1984). Seçilmiş Əsərləri. Tərtib еdəni və ön sözün müəllifi: Kamran Məmmədov. Bakı: Yazıçı.
Zariç, M. (2011). Turna’dan Leyleğe Halk Şiirinde Göçmen Kuşlar, Hece Gezi Özel Sayısı, Sayı: 22, 102-117.