‘İDEAL ÇOCUK’TAN ‘KÜRESEL TÜKETİCİ’YE: TÜRKİYE’DE ÇOCUK DERGİLERİ VE ÇOCUK İMGESİ

Türkçe yazılı basının tarihi ile yaşıt olan çocuk dergileri sadece çocukluğun tarihi için değil toplumsal tarih açısından da büyük önem taşımaktadır. Modernleşmenin, ulus-inşanın destekçisi ya da çocuk edebiyatının, eğitimin önemli bir parçası olarak bu dergilerin, akademik araştırma konusu olarak aynı derecede önemsendiği ise söylenemez. Bu çalışmanın amacı, ihmal edilmiş bir alan olarak çocuk dergilerinin 150 yıllık tarihini ve bu dergiler üzerinden değişen çocuk imgesini incelemektir. Bu amaçla, çocuk dergilerinin zaman içinde geçirdiği değişim Türkiye’nin tarihsel dönüşüm süreçleri içerisinde ele alınarak, 19. yüzyıldan 21. yüzyıla panoramik bir görünüm ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışma, kökleri Osmanlı İmparatorluğu’na uzanan çocuk dergilerini, ülke tarihinde ayırt edici özelliklere sahip dönemler olarak belirlenen ‘erken-tek partili yıllar’, ‘1950 sonrası çok partili yaşam’ ve ‘1980 sonrası’ dönemlerin, politik, ekonomik ve sosyo-kültürel arka planı içinde bütünleyici bir bakış açısıyla incelemektedir. Çalışmada literatür tarama yöntemi kullanılmıştır. Çalışmada, dergilerde aktarılan değer ve ideolojiler izlenerek, bunlar üzerinden inşa edilen çocuk imgesinin ideal-yurttaş çocuktan, tüketici çocuğa doğru bir dönüşüm yaşandığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Çocuk dergileri, çocuk imgesi, ideal çocuk, dindar çocuk, tüketici çocuk

FROM ‘IDEAL CHILD’ TO ‘GLOBAL CONSUMER’: CHILDREN’S MAGAZINES AND CHILD IMAGE IN TURKEY

Children’s magazine that is agemate with the Turkish press is important not only for the history of childhood but also the social history. Even though they play a role in the modernization project, state-building, children's literature, or education, children's magazines do not draw attention enough by the academic researchers. The aim of this study is to examine the history of children’s magazines published throuh 150 years, and to reveal changing the image of children via this magazines. Revealing the ideologies and values transferred over children’s magazines gives information regarding what kind of child image wanted to be created/built in this process.For this pupose, this study cronologically evaluates the history of transformation of children’s magazines in time and present a panaromic view from 19.th century to 21th century. The study examine the children’s magazines in the historical process in paralell with political, economic and socio-culturel changes that Turkey underwent. Starting from the Ottoman era, the study evaluate the children’s magazines regarding the determined periods as ‘early-single party periods’, ‘after 1950’s multy party system’ and ‘after 1980’s’ with a complementary point of view. Literature survey is used for the study. The study, following the values and ideologies transferred by the magazines, reveals that the image of child transformed from ideal-citizen child to consumer child.

Keywords:

Children’s magazines, child image, ideal child, religious child, consumer child,

PDF

___

Ahmad, F. (2006). Modern Türkiye'nin Oluşumu (5. Basım b.). İstanbul: Kaynak Yayınları.
Alabaş, R. (2014). Cumhuriyet Dönemi Çocuk Dergilerinin Eğitim ve Tarih Anlayışı Açısından İncelenmesi (1928-1950). Ankara: Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
Alpay, M. (2012, Mart). Türk Çocuk Edebiyatı. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi(8-9), s. 167-191.
Arslan, Y. (2007). Mümeyyiz Dergisindeki Dini Motiflerin Din Eğitimi Açısından İncelenmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Arzuk, D. (2007). Vanishing Memoirs:Doğan Kardeş Children's Periodical Between 1945 and 1993. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, Atatürk İlkekeri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Aydoğan, F. (2015). Tüketici Kitleler olarak Çocuklar ve Çocuk Dergileri Uygulaması. S. İ. Akçalı içinde, Çocuk ve Medya (s. 53-68). Ankara: Nobel .
Balcı, A. (2014). Çocuklara Kıraat Dergisi. Bilig(68), 25-42.
Balcı, A. (2014). Çocuklara Kıraat Dergisi. Bilig(68), 25-42.
Berker, D. (2018). Analysis of Critical Discourse of Child Magazine Which Are Produced. İstanbul: Yeditepe University Institute of Social Sciences Unpublished Ph.D Thesis.
Bora, T. (1997). Cumhuriyetin İlk Döneminde Milli Kimlik. N. Bilgin içinde, Cumhuriyet, Demokrasi ve Kimlik (s. 53-62). İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
Bulut, S. (2010). Türkiye'de Popüler Basının Doğuşu ve Sedat Simavi. N. Güngör içinde, Cumhuriyet Döneminde İletişim, Kurumlar Politikalar (s. 275-283). Ankara: Siyasal Kitabevi.
Cantek, L. (2019). Türkiye'de Çizgi Roman (5. Baskı b.). İstanbul: İletişim Yayınları.
Çakan, I. (2004). Konuşunuz Konuşturunuz, Tek Parti Döneminde Propagandanın Etkin Silahı: Söz. İstanbul: Otopsi Yayınları.
Dilgen, B. (2019). Tek Parti Dönemi Çocuk Dergilerinde Milli Kimliğin İnşası. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Doğdu, M. (2007). Tek Parti Döneminde (1930-1950) Ülkemizdeki Çocuk Dergilerinde Yurttaşlık Bilinci Oluşturulması. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Ekzen, N. (2009). Medya Ekonomisinin Yapılanması ve Maddi Temelleri (1980-2000). K. Alemdar içinde, Türkiye'de Kitle İletişimi Dün-Bugün-Yarın (s. 296-322). Ankara: Gazeteciler Cemiyeti Yyaınları.
Erarslan, H. (2010). İlk Basın Kongresi (1935). N. Güngör içinde, Cumhuriyet Döneminde İletişim, Kurumlar Politikalar. Ankara: Siyasal Kitabevgi.
Fortna, B. C. (2011). Geç Osmanlı ve Erken Cumhuruyet Dönemlerinde Okumayı Öğrenmek. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
Gençel, Ş. (1984). Çocuk Dergileri. Türkiye'de Dergiler Ansiklopediler (1849-1984), 185-202. İstanbul: Gelişim Yayınları.
Gurbetoğlu, A. (2007, Haziran). II. Meşrutiyet Dönemi Çocuk Dergilerinde Ahlak Eğitimi ve Ahlaki Değerler (1908-1918). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, IV(I), 81-101.
Güngör, N., & Tellan, T. (2010). Türkiye'de Dergiciliğin Gelişim Sürecine Genel Bakış. N. Güngör içinde, Cumhuriyet Döneminde İletişim: Kurumlar, Politikalar (s. 231-242). Ankara: Siyasal Kitabevi.
İnal, K. (1999). Paternalist Politikanın İdealist Türk Çocuğu. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 32(1), 116-202.
İnal, K. (2015). Türkiye'de Çocukluk : Nereye! S. İ. Akçalı içinde, Çocuk ve Medya (s. 13-51). Ankara: Nobel.
İnan, R. (2012). Cumhuriyet Dönemi Çocuk Dergi ve Gazeteleri (Tahlili Fihrist 1923-1940) . Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
Kabacalı, A. (1983). Çocuk Edebiyatı. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, 607-610. İstanbul: İletişim Yayınları.
Karaca, G. (2010). Edebi Çocuk Dergisi Kırmızı Fare'dekimetinlerin Değer Aktarımına Katkıları (1-26. ve 94-106.Sayılar). Muğla: Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Karpat, K. (2009). Osmanlı'dan Günümüze Kimlik ve İdeoloji. İstanbul: Timaş Yayınları.
Kaya, R. (2009). Türkiye Siyasal Yaşamında 1980'ler Sonrası Gelişmeler Ve Medya. K. Alemdar içinde, Türkiye'de Kitle İletişimi Dün-Bugün-Yarın (s. 233-242). Ankara: Gazeteciler Cemiyeti Yayınları.
Kıbrıs, İ. (2014). Günümüz Çocuk Dergileri 1980 Sonrası Çocuk Dergilerine Genel Bakış. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi(756), 736-748.
Kıymaz, M. S. (2010). Millli Hafıza Açısından Kahramanlık Hikayeleri: 'İleri Yavrutürk' Dergisi Örneği. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimer Enstitüsü Dergisi, 103-117.
Kocabaşoğlu, U. (2010). "Hürriyet"i Beklerken İkinci Meşrutiyet Basını. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Koçer, D. N. (2009). DP Döneminde Kadın: 1950-1960 Arası Kadın Dergilerinde Kadın İmajı. Ankara: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.
Koloğlu, O. (2006). Osmanlı'dan 21.Yüzyıla Basın Tarihi. İstanbul: Pozitif Yayınları.
Kuyucu, M. (2012). Türkiye'de Medya Ekonomisi (1. Baskı b.). İstanbul: Esen Kitap.
Küçük, S. (2010). İlk Türkçe Çocuk Dergileri ve "Çocuklara Mahsus Gazete". Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi(24), s. 221-257.
Kür, İ. (1991). Türkiye'de Süreli Çocuk Yayınları. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını
Lewis, B. (1991). Modern Türkiye'nin Doğuşu (4. Baskı b.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Okay, C. (2006). Eski Harfli Çocuk Dergileri. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 4(7), 511-518.
Öztan, G. G. (2011). Türkiye'de Çocukluğun Politik İnşası. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Parlak, İ. (2005). Kemalist İdeolojide Eğitim, Erken Cumhuriyet Dönemi Tarih ve Yurt Bilgisi Ders Kitapları Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Turhan Kitabevi.
Sarıçam, S. (2019). Bilge Çocuk Dergisinde Çocuk İmgesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayılanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Sarıkaya, M. (2010). Türkiye'de Latin Alfabesine Geçiş Sürecinde "Türkçe Gazete". Atatürk Dergisi, 237-249. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/26101 adresinden alındı
Shaw, S. J., & Shaw, E. K. (2003). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye. İstanbul: E Yayınları.
Şimşek, H. (2002). Tanzimat ve Mutlakiyet Dönemi Çocuk Dergilerin Eğitim Açısından İncelenmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.
Şişman, B. (2012). Medyanın Eğitim İşlevi: Doğan Kardeş Dergisi (1945-1960). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.
Şişman, B. (2012). Medyanın Eğitim İşlevi: Doğan Kardeş Dergisi (1945-1960). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.
Toprakçı, E. (2019). 1909-1918 Yılları Arası Eski Harfli Çocuk Dergilerinde Savaş Teması. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Topuz, H. (2003). II. Mahmut'tan Holdinglere Türk Basın Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Tosun, Z. N. (1991). Çocuklara Yönenilik Reklamların Etkileri ve Bir Araştırma. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yayınlanmamış Doktora Tezi.
Tuncer, N. (1993). Çizgi Roman ve Çocuk. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
Tuştaş, Y. E. (2019, Ağustos). Mavi Kırlangıç Öğrenci ve Çocuk Dergisinin Çocuk Eğitimine Katkısı Açısından İncelenmesi. Ankara:Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Uçar, Ö. (2019, Eylül). Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Yüzme Kitapları. Deniz Mecmuası(15), s. 60-66.
Ungan, S., & Yiğit, F. (2014). Geçmişten Günümüze Türkiye'de Süreli Çocuk Yayınları. Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi(10), 184-198.
Üstel, F. (2014). "Makbul Vatandaş"ın Peşinde, II. Meşrutiyet'ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi (6. Baskı b.). İstanbul: İletişim Yayınları.
Yalçın, A., & Aytaş, G. (2017). Çocuk Edebiyatı (9. Baskı b.). Ankara: Akçağ Yayınları.
Yaman, H. S. (2004). Eski Harfli Dergilerden "Çocuklara Mahsus Gazete" Tahlili Fihrist-İnceleme-Metin. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Yaşar, Ş. (2001). İlk Çocuk Dergilerinden Mümeyyiz. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
URL-1. (1996). International Companion Encyclopedia of Children's Literature. 438-439. New York: Routledge. Şubat 5, 2020 tarihinde https://books.google.com.tr/books?id=7doBUwzbWh4C&pg=PA438&dq=children%27s+magazine&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwjG-7eB87nnAhWLyKYKHTkUAAM4FBDoAQg6MAI#v=onepage&q=children's%20magazine&f=false adresinden alındı
URL-2. (2016, Temmuz 28). Hürriyet: https://www.hurriyet.com.tr/gundem/3-ajans-16-tv-45-gazete-23-radyo-kapatildi-40172869 adresinden alındı
URL-3. (tarih yok). Çocuk Dostu Belediyecilik. İller ve Belediyeler Dergisi. http://193.140.143.67/bitstream/handle/11424/4147/Cocuk_Dostu_Belediyecilik.pdf?sequence=1&isAllowed=y adresinden alındı