SURNAMELERDE GÜREŞE DAİR BİLGİLER VE BUNLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ

Osmanlı döneminde padişah çocuklarının doğum ve sünnet törenleriyle padişah kızlarının düğün törenlerini anlatan surnameler Osmanlı Türklerinin şenlikleri hakkında verdikleri bilgilerle dönemin sosyo-kültürel tarihi için birinci elden kaynak olma özelliği göstermektedir. Giyim kuşam özellikleri, çeşitli düğün ve sünnet gelenekleri, seyirlik oyunlar gibi pek çok konuda bilgi bulabildiğimiz surnamelerin konularından biri de binicilik, okçuluk, matrak, cirit, güreş gibi muhtelif spor gösterileridir. Bu çalışmada 1582 ile 1858 yılları arasında yazılan ve şimdiye kadar tespit edilebilen yirmi bir surname metni ve Surnâme-i Hümâyûn’da (İntizâmî surnamesi) Nakkaş Osman tarafından ve Vehbî surnamesinde Levnî tarafından çizilen minyatürler üzerinde inceleme yapılmıştır. Çalışmada söz konusu surnamelerde geleneksel sporumuz güreşle ilgili unsurlar tespit edilerek bunlar üzerinde değerlendirmeler yapılmıştır. Yapılan incelemede güreşin icracıları ve bunların kılık kıyafetine dair bilgiler; güreşlerin niteliği, güreş oyunları, cazgırın yağlı güreşteki fonksiyonu, salavatlama, pehlivanların piri, unutulan güreş terimleri, Osmanlı şenliklerinde pehlivanların haricinde güreş yapan insanlar ve güreştirilen hayvan ve nesneler gibi konularda bilgi ve değerlendirmeye yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Surname, Şenlik, Spor, Pehlivan, Güreş Geleneği

INFORMATION ABOUT WRESTING IN SURNAMES AND THEIR ANALYSIS

Surnames is a literary genre describing the birth and circumcision ceremonies of the sultan's children and the wedding ceremonies of the sultan's daughters during the Ottoman period. They show the feature of being a first-hand source for the socio-cultural history of the period with the information they provide about the festivities of the Ottoman Turks. One of the subjects of surnames, where we can find information on many subjects such as dressing features, various wedding and circumcision traditions, spectacle games, is various sports shows such as horse riding, archery, javelin, wrestling. In this study, examinations have been made on twenty-one surname texts written between 1582 and 1858 and that have been determined so far. In addition, miniatures drawn by Nakkaş Osman in Surname-i Hümayun (Surname of İntizami) and by Levnî in surname of Vehbi were examined. In the study, elements related to wrestling, our traditional sport, were determined in the aforementioned surnames and evaluations were made on them. In the study, information and evaluation were given on the following subjects: the wrestling performers and their dressing informations; The characteristics of wrestling, wrestling games, the function of announcer (cazgır) in oil wrestling, the tradition of salawat, sage of wrestlers, forgotten wrestling terms, people who wrestled in Ottoman festivals other than pehlivans, and animals and objects wrestled.

Keywords:

Surname, Festival, Sport, wrestler, wrestling tradition,

PDF

___

Açıl, B. (2016). Hâverî (ö. 1565) ve Dîvânçesi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Y.8, S. 16, 172-216.
Alvan, T. (2020). 1582 tarihli yeni bir surname metni: Akşemseddin’in torunu Kadîmî’nin Sûr-nâme’si. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 25, 1-77.
And, M. (1959). Kırk gün kırk gece. İstanbul: Taç.
And, M. (1993). 16. yüzyılda İstanbul kent, saray, günlük yaşam. İstanbul: Akbank Kültür Sanat Kitapları.
And, M. (1994). Sur-ı Hümayun. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. C. 7, 71-72.
Arslan, M. (2008). Osmanlı saray düğünleri ve şenlikleri I (Manzum Surnameler). İstanbul: Sarayburnu Kitaplığı,
Arslan, M. (2009a). Osmanlı saray düğünleri ve şenlikleri II (İntizâmî Surnamesi). İstanbul: Sarayburnu Kitaplığı.
Arslan, M. (2009b). Osmanlı saray düğünleri ve şenlikleri III (Vehbî Surnamesi). İstanbul: Sarayburnu Kitaplığı.
Arslan, M. (2009c). Osmanlı saray düğünleri ve şenlikleri IV-V (Lebîb, Hazîn, Abdî Surnamesi, Telhısü’l Beyan’ın Surname kısmı). İstanbul: Sarayburnu Kitaplığı.
Arslan, M. (2011a). Osmanlı saray düğünleri ve şenlikleri VI-VII (Haşmet, Melek İbrahim, Nafi ve müellifi bilinmeyen surnameler). İstanbul: Sarayburnu Kitaplığı.
Arslan, M. (2011b). Osmanlı saray düğünleri ve şenlikleri VIII (Sûriyye kasideleri ve tarihleri). İstanbul: Sarayburnu Kitaplığı.
Atasoy, N. (1997). Surname-i Humayun: Düğün kitabı. İstanbul: Koçbank.
Atıl, E. (1999). Levni ve Surnâme. İstanbul: Koçbank.
Aydemir, Y. (2012). Divan şiirinde kulak çekmeye dair. Turkish Studies, S. 7/1, 3-17.
Aynur, H. (2009). Surnâme. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 37, 565-567.
Baki (t.y.). Divan. (Hzl. Sabahattin Küçük) Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Beyânî (t.y.). Divan. (Hzl. Fatih Başpınar) Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, C. II.
Çobanoğlu, Ö. (2015). Göçebe Türklerin dünyasında “oyun” kavramsallaştırmasının kaynağı olarak Altay Şamanizmi ve takvime bağlı ritüellerin sekülerleşmesi. Bişkek Türk Halklarının Geleneksel Spor Oyunları Sempozyumu, 29-33.
Dervişoğlu, M. (2013). Halk bilimi açısından Kırkpınar güreşleri. İstanbul: Edirne Valiliği Kültür.
Dervişoğlu, M. (2020). Yiğit lakabıyla anılır, yağlı güreşte lakaplar. İstanbul: Paradigma Akademi.
Eberhard, W. (1940) "Çin Kaynaklarına Göre Türkler ve Komşularında Spor" (Çev. N.T. Uluğtuğ), Ülkü Halkevleri ve Halkodaları Dergisi, S. 87, C. 15, s. 209-215.
Ebuzziyâ Tevfîk (1306). Lugat-i Ebuzziyâ. Kostantîniyye. İstanbul: Matbaa-i Ebuzziyâ.
Evliya Çelebi (2006). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi (3/2), (Hzl. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı) İstanbul: Yapı Kredi.
Genç, R. (1997). Türk inanışları ile millî geleneklerinde renkler ve sarı-kırmızı-yeşil. Erdem Dergisi, 9 (27), 1075-1110.
Güven, Ö. (1992) Türklerde Spor Kültürü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Hayalî Bey (1945). Divan. (Hzl. Ali Nihat Tarlan), İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
İmamoğlu, O. - Türkmen, M. - Azizbaev, S. (2012). Surnamelerde spor motifleri. https://researchgate.net/publication/319482524 (Erişim: 02.04.2021)
İnan, A. (1992) Manas Destanı, İstanbul: MEB Yayınları.
Kavlu, M. (1993). Surnamelerde spor. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Koç, A. (2016). Eşikteki mücadele: Anadolu düğünlerinde kaynana-kaynata güreşi. Journal of International Social Research, 9 (42), 252-274.
Mesîhî (2020). Divan. (Hzl. Mine Mengi) Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Nicolas de Nicolay (1568). Les quatre premiers livres des navigations et pérégrinations orientales.
Özdemir, M. (2016). Surname, Bir özge alem, Osmanlı payitahtında 1582 şenliği. Ankara: Grafiker.
Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü I. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
Sezer Arığ, A. (2006). Türklerde kıyafetin kısa tarihi. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 22 (64-65-66), 141-160.
Şahin, N. (2020). XVI. yüzyılda Avrupalı seyyahlara göre Osmanlı Macaristanı. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Şemseddin Sami (1317). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: İkdam Matbaası.
Şentürk, A. A. (2016). Osmanlı siiri kılavuzu 1. İstanbul: Osmanlı Edebiyatı Araştırmaları Merkezi.
Şentürk, A. A. (2020). Osmanlı şiiri kılavuzu 4. İstanbul: OSEDAM, DBY.
Torun, A. (1998). Türk edebiyatında Türkçe fütüvvet-nâmeler üzerine bir inceleme. Ankara: Kültür Bakanlığı.
Tulum, M. (2008). Surname III. Ahmet’in Düğün Kitabı. İstanbul: Kabalcı.
Uludağ, S. (1997). Halka. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 15, 358-359.
Üçel Aybet, G. (2010). Avrupalı seyyahların gözünden Osmanlı dünyası ve insanları (1530-1699). İstanbul; İletişim.
Vecdi (2017). Dîvân. (Hzl. Hasan Kavruk, Bahir Selçuk), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Vusuli (2010). Dîvân. (Hzl. Hakan Taş), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Yıldıran İ. (1996). Uygulama Nedenleri ve Fonksiyonları Bakımından Türk Kültürünün Erken Devirlerinde Bazı Sportif Aktivitelerin Görünümü. Gazi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, C.1, S.2, s. 47-57.
Yıldırım, Y. - İmamoğlu, O. - Türkmen, M. (2002). Osmanlı devletinde sporun surnamelere yansıması. Güneyde Kültür Dergisi, C. 13, S. 136.
Yüksel Y. (2018). Klasik Türk şiirinde güreş ve pehlivanlık. Journal of Turkish Language and Literature, 4 (2), 589-616.
URL-1: https://brema.suub.uni-bremen.de/ms/content/pageview/1616886 (Erişim: 09.03.2021)