KOYALI TEVFİK CELÂL ORHAN'IN EYVALLAH! ADLI ŞİİRİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

XX. yüzyılın ilk çeyreğinde Çağdaş Mezopotamya veya Irak Türkmen Edebiyatı’na özgünkatkılar sunan Koyalı Tevfik Celâl Orhan dönemin önde gelen şair ve öykücülerinden biridir.Önceden Kerkük vilayetine bağlı Koya veya Osmanlı Dönemi’ndeki Köysancak isimli ilçemerkezinde devlet memuru olarak çalışan Celâl Beyefendi'nin erkek evladı olan Koyalı Tevfik1905 yılında dünyaya gözlerini açmıştır. Eğitim-öğretim hayatının ilk aşamasını Erbilvilayetinde başarıyla tamamlayan Koyalı Tevfik, ortaokul tahsilini tamamlanması için Kerkükvilayetindeki İlmiye Mektebi’ne gönderilmiştir. Daha sonra liseye başlayan şair, hayatşartlarının zorluğundan dolayı lise tahsilini yarıda bırakmış ve 1924 tarihinde kendisinitamamen çalışma hayatına vermiştir. Çocukluğundan itibaren çeşitli halk kültürleriyleyetişen Koyalı Tevfik, toplumun gelenek-görenek ve adetlerini yakından gözlemleme fırsatıelde etmiştir. Edebî sahaya birkaç öyküyle giren Koyalı Tevfik Celâl Orhan, bu alanda kendiniyeteri kadar başarılı bulmadığından çağdaş şiire yönelmiş ve bu alanda adından söz ettirerekşöhrete ulaşmıştır. Şair, kullandığı yeni tarz yaklaşım dil ve üslup teknikleriyle ÇağdaşMezopotamya veya Irak Türkmen şiirine yeni bir ufuk penceresi açan sanatçılardansayılmaktadır. Şiirde yenilik arayışında olan Koyalı Tevfik Celâl Orhan'ın dili ve üslubu; açık,sade ve anlaşılırdır. Yaşadığı süre boyunca ne evlat ne de mal mülk sahibi olan şairin kalemealdığı nazım ve çeşitli nesirleri günümüze kadar hâlâ hiçbiri kitaplaştırılmamıştır. KoyalıTevfik Celâl Orhan, çok yönlü şair ve yazarlardan olduğu için ele aldığımız çalışma;Mezopotamya veya Irak Türkmencesi (Osmanlı Türkçesi) ile yazılan “Eyvallah!” başlıklıtefrika şiirini, Şerif Aktaş'ın; Şiir Tahlili (Teori ve Uygulama) eserinden hareketleinceleyecektir.

AN ANALYSIS OF KOYALI TEVFİK CELÂL ORHAN’S POEM NAMED EYVALLAH!

Koyalı Tevfik Celâl Orhan is a leading poet and storyteller of Turkmen literature in the 1st quarter of 20th century Iraq or the old day Mesopotamia. The poet was born in Koya/ Kirkuk, his father’s place of work in the year 1905. His father was Ottomans civil servant station in Koya the then called Köysancak. After successfully finishing his primary education in Erbil, the poet, joined Ilmiye academy in Kirkuk to proceed with his secondary education. Unfortunate, due to some financial difficulties he was forced to cut short his education life in 1924 and diverted his focus to earning his livelihood. The poet, who was raised up experiencing several cultures during his childhood, had an opportunity to closely observe the cultural and traditional life of these societies. Although Koyalı Tevfik Celâl Orhan initially ventured into the world of literature by writing some story books, he diverted his interest to poetry after his dismal performance in storytelling. Lucky the poet gain very auspicious success in poetry works. With his industrious innovation and creation of new terminologies the poet became one of the individuals who opened a new window for Mesopotamia or Iraqi Turkmen poetry. Koyalı Tevfik Celâl Orhan who advocated for innovative ideas in poetry had open, simple, and easy to understand language. The poet the same he had no children or property worthy to be mentioned in his lifetime has no poetry or prose converted in book to the date. Koyalı Tevfik Celâl Orhan being a heterogeneous perspective poet his serial novel Eyvallah! is analyzed within the scope of Şerif Aktaş’s book The Analysis of poem (Theory and Practice).

PDF

___

(1993). Türkiye dışındaki Türk edebiyatları antolojisi. 6. Cilt, Ankara: Kültür Bakanlığı.
Aça, M. - Gökalp, H. - Kocakaplan, İ. (2012). Başlangıçtan günümüze Türk edebiyatında tür ve şekil bilgisi. 3. b., İstanbul: Kesit.
Akar, M. - Deniz, S. - Bilecek, F. (1994). Türk dünyası çağdaş edebiyatı. 2. b., İstanbul: Yesevî.
Akkoyunlu, Z. - Saatçi, S. (1991). Irak Musır şâirleri antolojisi. Ankara: Kültür Bakanlığı.
Aktaş, Ş. (2013). Şiir tahlili (teori ve uygulama). Ankara: Kurgan Edebiyat.
Aktaş, Ş. (2017). Anlatma esasına bağlı edebî metinlerin tahlili (teori ve uygulama). Ankara: Kurgan Edebiyat.
Alptekin. A. H. vd. (2012). Dil ve anlatım 12. sınıf (ders kitabı). 5. b., Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
Benderoğlu, A. (1977). Irak Türkmen dili. (Akt.: Rawyar Jabbari) Bağdat: Tanıtma Bakanlığı.
Benderoğlu, A. (1989). Irak Türkmen edebiyatı tarihine bir bakış I. (Akt.: Rawyar Jabbari), 1. Cilt, Bağdat: Kültür ve Tanıtma Bakanlığı Türkmen Kültür Müdürlüğü.
Celâl, T. (1957). Unuttun mu vefasız?. Fuzûlî, S. 1, İstanbul.
Çamurcu, S. (2008). Tevfik Celâl Orhan.(Akt. Rawyar Jabbari), Kerkük: Türkmen Dili.
Daşcıoğlu, Y. - Dayanç, M. - Çetin, N. (2011). Yeni Türk edebiyatına giriş. 4. b., Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
Derrida, J. (2002). Şiir nedir?, (Çev.: Ahmet Sarı-M. Abdullah Arslan), İstanbul: Babil.
Hamad, K. O. (2015). Abdulkâdir Talebânî'nin (Fâiz) Türkçe iiirleri. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Jabbari, R. (2019). Ahmet Haşim Zü el-Cüzûr el-Bağdadiye. Nâsıyet el-İbdâ, 2, Mısır: el-Müciz el-Arabî.
Jabbari, R. (2020). Kahtân Hürmüzlü’nün Burası Kerkük adlı otograf piyesi üzerine bir inceleme. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 13 (30), 848-859.
Kerküklü, S. (2018) Mevsûatu A’lâm el-Türkmân I. (Çev.: Rawyar Jabbari), Bağdat: Kültür Bakanlığı.
Kurt, A. vd. (2012). Türk edebiyatı 12. sınıf ders kitabı. 5. b., Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
Marufoğlu, S. (1998). Osmanlı döneminde Kuzey Irak 1831-1914. İstanbul: Eren.
Merdan, M. (1987). Tevfik Celâl Orhan’ın şiir deneği. (Akt.: Rawyar Jabbari), Yurt, S. 870, Bağdat.
Mohameed, J. Q. (2013). Şeyh Rızâ Talebânî'nin Türkçe şiirleri. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Naip, E. (1973). Çağdaş Türkmen şairleri. (Akt.: Rawyar Jabbari) 1. Cilt, Bağdat: Kültür ve Tanıtma Bakanlığı Türkmen Kültür Genel Müdürlüğü.
Orhan, T. (1959). Eyvallah!. (Akt.: Rawyar Jabbari), Beşîr, S. 17, Kerkük.
Saatçi, S. (1999). Türkmen dağarcığından hatırladıklarımız. Kardaşlık, S. 3, İstanbul: Kerkük Vakfı.
Sarıkahya, K. (1988). Çağdaş Türkmen şairleri. (Akt.: Rawyar Jabbari) 1. Cilt, Bağdat: Kültür ve Tanıtma Bakanlığı Türkmen Kültür Genel Müdürlüğü.
Terzibaşı, A. (2001). Kerkük şairleri.(Akt.: Rawyar Jabbari) 8. Cilt, Kerkük: Bilgisayar Basımevi.
Terzibaşı, A. (2013). Kerkük şâirleri, 3. kitap, İstanbul: Ötüken.
Totonji, H. (2020). Mehmed Emin Feyzî Bey ve İlâve-i Şuâât üzerine. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7 (8), 181-190.
Zade, K. B. (2018). Kerküklü şair Esad Naib'in şiirleri üzerine dil incelemesi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Zülfikar, H. (Mart 1996). Çağdaş Irak Türkmen şiiri ve şairleri. Türkiye Dışı Çağdaş Türk Şiiri, Dil ve Edebiyat, S. 531, Ankara: Türk Dili Kurumu.