EVRENSELCİ DİKOTOMİ BAĞLAMINDA ARI HAAN DESTANI
Türkler kendine özgü bir hikmet oluşturabilmiş milletlerdendir. Hikmet ise kolektif tefekkürün en yüce eseridir. Hikmetin bir açıdan dünya görüşü olması onu bir yönüyle kozmogoni ile ilişkilendirmektedir.
Türk düşüncesi dünyayı bir bütün olarak algılamakta, evreni oluşturan tüm varlıkları bütünün parçaları olarak saymaktadır. Bununla birlikte Türk düşüncesinde Dünya, Yer ve Göğün birleşiminden oluşur. İkisi zıt karakterde olsalar da birbirine uyum sağlayarak birlik oluştururlar. İkisi birbirine denktir, biri diğerinden üstün değildir. Yer ve Göğün oluşturduğu bu sistem evrenselci dikotomi, evrensel iki ilke, iki ilkeli sistem gibi adlarla anılır.
Türk düşüncesinin en temel anlayışı olan evrenselci dikotomi, zıtlıklar içinde uyumu ve birliği oluşturacak şekilde Türk yaşamının her alanında etkisini gösterir. Anlatılar da buna dahildir. Türk mitolojik anlatılarının olay örgüsü içinde yer alan semboller, görünürdeki konunun derinlerinde evrensel iki ilkeyi barındırmaktadır. İki ilkenin varlığı ancak semboller çözümlendiğinde ortaya çıkmaktadır ve anlatıların temeli bu sisteme oturmaktadır. Bu çalışmada Tuva Türklerine ait, arkaik özellikleri barındıran Arı Haan Destanı’ndaki sembollerin çözümlenmesi yapılarak ve destan evrenselci dikotomi bağlamında incelenecektir.
THE ARI HAAN EPIC IN THE CONTEXT OF THE UNIVERSAL DICHOTOMY
Turks are one of the nations that build unique wisdom, the supreme work of collective contemplation. The fact that wisdom is a kind of worldview in one regard relates it to cosmogony.
Turkish thought perceives the world as a whole and considers all beings that make up the universe as its components. Besides, in Turkish thought, the world consists of a combination of the earth and the sky. Although these two have opposite natures, they form a unity by harmonizing with each other. These two are equivalent to each other, neither of them is superior to the other. This system, which is formed by the earth and the sky, is known as the universalist dichotomy, the two universal principles or the two-principle system.
The universalist dichotomy, which is the most fundamental part of Turkish thought, shows its effect in every aspect of Turkish life in a way to create harmony and unity in contrasts. This also includes narratives. The symbols in the plot of Turkish mythological narratives contain two universal principles in the depths of the apparent subject. The existence of two principles comes to light only when the symbols are analyzed, and it is seen the basis of the narratives is based on this system. In this study, the symbols in the Arı Haan Epic, which belongs to Tuva Turks and contains archaic features, will be analyzed and the epic will be examined in the context of the universalist dichotomy.
___
- Referans1
Diyarbekirli, N. (1972). Hun sanatı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Referans2
Eliade, M. (2003). Dinler tarihine giriş. (çev.: Lale Arslan), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Referans3
Ergun, M.- Aça, M. (2004). Tıva kahramanlık destanları-I. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Referans4
Ergun, M.- Aça, M. (2005). Tıva kahramanlık destanları-II. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Referans5
Ergun, P. (2004). Türk kültüründe ağaç kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
- Referans6
Esin, E. (2001). Türk kozmolojisine giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Referans7
Hoppal, M. (2021). Avrasya’da şamanlar. (çev.: Bülent Bayram-Hüseyin Şevket Çağatay Çapraz), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Referans8
Kalafat, Y. (2006). Türk halk inançlarında kara, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi, http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/kalafat.pdf, (Erişim Tarihi: 11.03.2022).
- Referans9
Kasımoğlu, S. (2019), Gölge arketipinin bir örneği olarak ejderha: Salur Kazan’ın yedi başlı ejderhayı öldürmesi’nin arketipsel tahlili. Turnalar Uluslararası Hakemli Türk Dili, Edebiyat ve Çeviri Dergisi, 76, 33-38.
- Referans10
Kâşgarlı Mahmud (2018). Dîvânu Lugâti’t-Türk, (hzl.: Ahmet B. Ercilasun-Ziyat Akkoyunlu, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Referans11
Lvova, E. L. –vd. (2013/1). Güney Sibirya Türklerinin geleneksel dünya görüşleri-1, kâinat ve zaman. Nesneler dünyası. (çev.: Metin Ergun), Konya: Kömen Yayınları.
- Referans12
Lvova, E. L.-vd. (2013/2), Güney Sibirya Türklerinin geleneksel dünya görüşleri-2, insan ve toplum. (çev.: Metin Ergun), Konya: Kömen Yayınları.
- Referans13
Ögel, B. (1993), Türk mitolojisi. C. 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Referans14
Ögel, B. (1995), Türk Mitolojisi. C. 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Referans15
Özerdim, M. N. (1963). Chou’lar ve bu devirde Türklerden gelen ‘gök dini”. Belleten, XXVII (105), 1-23.
- Referans16
Rzasoy, S. (2020). “Kitabi-Türkman Lisani” Oğuznâmesinin transmediativ strukturu ve ritual-mifoloji semantikası. Bakı: Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası Folklor İnstitutu.
- Referans17
Schimmel A. (2017). Sayıların gizemi. İstanbul: Alfa Basım Yayım.
- Referans18
Tekin, T. (1988). Orhon yazıtları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Referans19
Ülken, H. Z. (2007). Türk tefekkürü tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Referans20
Ziya Gökalp (1976). Türk medeniyeti tarihi. (hzl.: İsmail Aka-Kâzım Yaşar Kopraman). İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.