Yeliz SAYGILI SAVAŞ, Muhammet Yasin ÇAKIR

DUA (ALKIŞ) VE BEDDUALARDAKİ (KARGIŞ) YÖNELİM METAFORLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Metaforlar sayesinde zihinlerde oluşan özgün çağrışımlar, bireyin kendini ifade etmesinde dilin imkânlarının sınırlı olmadığını gösterecek boyuttadır. Metaforun bir türü olarak yönelim metaforları, bireylerin iletişimleri esnasında uzay/mekân yönelimli yön odaklı kelimeleri kullanması ile ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada tespit edilen malzemenin sınıflandırılması, yönelim metaforlarının işleyişi ve dua ve beddualarda nasıl yer edindiği kültürel temellendirmeler çerçevesinde ele alınmış bu sayede Türk düşünce sisteminin dile ne ölçüde yansıdığı tespit edilmeye çalışılmıştır. George Lakoff ve Mark Johnson’un Çağdaş Metafor Teorisinin yöntem model olarak kullanıldığı çalışmada, içerdiği zengin dua ve beddua malzemesiyle çalışmaya kaynaklık eden Levent Sami Akalın’ın Türk Dilek Sözlerinden Alkışlar Kargışlar, Doğan Kaya’nın Folklorumuzda Beddua Söyleme Geleneği ve Türk Halk Şiirinde Beddualar, Halil Ersoylu’nun Türk Dilince Dualar Beddualar Sözlüğü, Yaşar Kalafat ve Necdet Yaşar Bayatlı’nın Türk Kültürlü Halklarda Alkışlar Kargışlar, Ahmet Keskin’in Türk Kültüründe Alkışlar (Dualar/İyi Dilekler) ve Kargışlar (Beddualar/Kötü Dilekler), Orhan Şaik Gökyay’ın Dede Korkut Hikâyeleri ve Metin Ekici’nin Soylamalar ve 13. Boy Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi isimli eserlerden faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Metafor, Yönelim Metaforu, Çağdaş Metafor Teorisi, Alkış/Dua, Kargış/Beddua

A STUDY OF THE METAPHORS OF ORIENTATION IN BLESSING AND CURSES

The original associations formed in minds thanks to metaphors are of a size that show that the possibilities of language are not limited in the individual's self-expression. Orientation metaphors as a type of metaphor; It emerges when individuals use direction oriented words that are oriented in space/space during their communication. In this study, the classification of the material identified, the functioning of the orientation metaphors and how it took place in blessing-curse were discussed within the framework of cultural grounds, thus it has been tried to determine to what extent the Turkish thought system is reflected in the language. In the study, in which George Lakoff and Mark Johnson's Contemporary Metaphor Theory was used as a method model, the works of Levent Sami Akalın’s Türk Dilek Sözlerinden Alkışlar Kargışlar, Doğan Kaya’s Folklorumuzda Beddua Söyleme Geleneği ve Türk Halk Şiirinde Beddualar, Halil Ersoylu’s Türk Dilince Dualar Beddualar Sözlüğü, Yaşar Kalafat ve Necdet Yaşar Bayatlı’s Türk Kültürlü Halklarda Alkışlar Kargışlar, Ahmet Keskin’s Türk Kültüründe Alkışlar (Dualar/İyi Dilekler) ve Kargışlar (Beddualar/Kötü Dilekler), Orhan Şaik Gökyay’s Dede Korkut Hikâyeleri, Metin Ekici’s Soylamalar ve 13. Boy Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi, which were the source of the work with the rich blessing and curse material included, were used.

Keywords:

Metaphor, orientation metaphor, contemporary metaphor theory, blessing, curse,

PDF

___

Aça, M. (2017). Kültür ve dayatma: Türk kültüründe sol el tabusu. International Conference: The West of The East, The East of The West Proceedings, 205-212, Prague/Czechia.
Akalın, L. S. (1990). Türk dilek sözlerinden alkışlar kargışlar. Ankara: Gazi Üniversitesi Basın-Yayın Yüksekokulu Matbaası.
Akın, C. (2017). Kırgız atasözlerinde yönelim metaforu kullanımı. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 44, 9-17.
Akbıyık, Y. (1999). Dede korkut destanlarında dua motifleri. Erdem, 12 (34), 1-15.
Akboğa, N. (2019). Kavıri Dizzon (Hırsız Taşı). Malatya Time, https://www.malatyatime.com/yazar/kaviri-dizzon-hirsiz-tasi-60421.html (Erişim: 02.04.2021).
Banarlı, N. S. (2008). Îman ve yaşama üslûbu. İstanbul: Kubbealtı.
Baysal, N. (2019). Türk halk kültüründe su. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
Bekki, S. (2016). Dedem Korkut kitabı araştırmalar. Elazığ: Manas.
Çakır, M. Y. (2020). Yeni Uygur atasözlerinin yönelim metaforları açısından incelenmesi. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, S. 15, 126-140.
Çiçekler, A. N. – Aydın, T. (2019). Kavramsal metafor kuramı ve belagat: karşılaştırmalı bir inceleme. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, S. 16, 14-26.
Dağlı, A. (2020). Beddualarda ölüm, kabir ve kıyamet korkuları. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9/3, 1067-1088.
Duymaz, A. (2000). Sihir şiirlerinin bir türü olarak alkışlar. Milli Folklor, S. 45, 15-20.
Ekici, M. (2019). Soylamalar ve 13. boy Salur Kazan’ın yedi başlı ejderhayı öldürmesi. İstanbul: Ötüken.
Ersoylu, H. (2012). Türk dilince dualar beddualar sözlüğü. İstanbul: Ötüken.
Eser, İ. (2008). Türkiye'de baskın göz oranı. T. Oft. Gaz., 38, 60-63.
Gen, S. (2012). Tahsin Yücel'in Salaklık Üstüne Deneme'sinde yönelim metaforları. Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu Bildirileri, Adana: Çukurova Üniversitesi.
Gökyay, O. Ş. (2013). Dede Korkut hikâyeleri. İstanbul: Kabalcı.
Gülensoy, T. (2018). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. İstanbul: Bilge Kültür-Sanat.
Güvenç, A. Ö. (2020). Folklor ve sinema. İstanbul: Ötüken.
Güzel, A. (2008). Dede Korkut hikâyeleri bağlamında dua. Turkish Studies, 3/2, 438-446.
Kalafat, Y. – Bayatlı, N. Y. (2011). Türk kültürlü halklarda alkışlar-kargışlar. Ankara: Berikan.
Kaya, D. (1997). Dualar ve beddualar. Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 4, 99-121.
Kaya, D. (2001). Folklorumuzda beddua söyleme geleneği ve Türk halk şiirinde beddualar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
Kaya, D. (2020). Türk dünyası ansiklopedik Türk halk edebiyatı kavramları ve terimleri sözlüğü. Ankara: Akçağ.
Keskin, A. (2019). Alkışların (Dua/İyi Dilek) ve Kargışların (Beddua/Kötü Dilek) Terim, Tanım ve Tasnif Problemlerine Bağlam Merkezli Bir Yaklaşım. The Journal of Academic Social Science Studies (JASS), S. 74, 205-220.
Keskin, A. (2020). Türk Kültüründe Alkışlar ve Kargışlar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
Lakoff, G. ve Johnson, M. (2015). Metaforlar: Hayat, anlam ve dil. İstanbul: İthaki.
Saygılı, Y. (2019). Altay-Türk destanlarında yeraltı tanrısı Erlik’in görünümü. Motif Uluslararası Genç Halk Bilimciler ve Türk Dünyası Kongresi (Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 15-16 Mayıs),180-188.
Taşdelen, V. (2013). Bir felsefe dili olarak Türkçenin imkanları. Diriliş Yolunda Türk Düşüncesi Necati Öner'e Armağan, 141-161, Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü.
Türk, V. (2004). Sağ, on, sol sözleri ve kavram alanları. Türkbilig, S. 7, 125-136.
Yılmaz, K. (2010). Dede Korkut Destanı’nda dua. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, S. 2, 144-157.