Sibirya Türk destanlarında kahramanın yeraltı ve gökyüzü dünyalarıyla ilişkileri üzerine bazı tespitler

Türk destan envanteri içerisinde Sibirya’da yaşayan Türk boylarına ait destanlar sayı, muhteva ve motifleri bakımından önemli bir yere sahiptirler. Ayrıca bu destanlar taşıdıkları mitolojik unsurlar bakımından da oldukça zengindir. Bu zenginlik içerisinde destan kahramanlarının yeraltı ve gökyüzü dünyalarıyla ilişkileri ve buralara yaptıkları yolculuklar önemli bir yer tutar. Kahramanın Erlik ve Ülgen’le ilişkileri Türk Şamanist inancının folklora yansımaları açısından incelenmeye değer niteliktedir. Bu destanlarda bilhassa yeraltı dünyasına dair ayrıntılı tasvirler dikkat çeker. Bu tasvirler içinde en dikkat çekici olanları şüphesiz cehennem, cehennemde azap çekenler ve Erlik’le ilgili olanlardır. Bilhassa cehennemle ilgili tasvirlerde yeryüzünde yapılması yasaklanan davranışlar önemle vurgulanır. Destanların bu bölümlerinde esasında, destan anlatıcısı dinleyiciye dolaylı da olsa, ahlaki bazı tavsiyelerde bulunur. Gökyüzü ve yeraltı dünyasındaki varlıklarla temas kuran kahraman, çeşitli sonuçlara ulaşır; kahraman, yeraltına yaptığı yolculuklarından zaferle çıkar, haksız bir şekilde yeraltına kaçırılmış insanları kurtarır. Bu makalede; Sibirya Türk destanlarında kahramanın yeraltı ve gökyüzü dünyalarıyla ilişkileriyle ilgili bazı tespitler tasnif edilerek değerlendirilmiştir. Anahtar Sözcükler

PDF

___

Amsttrong, H.C. Bozkurt, (Çeviren: Gül Çağalı Güven), İstanbul: Arba Yayınları,1997.
Atsız, H. Nihal, Bozkurların Ölümü, İstanbul: İrfan Yayınları, 2004.
Atsız, H. Nihal, Bozkurtlar Diriliyor, İstanbul: İrfan Yayınları 1998.
Atsız, H. Nihal, Deli Kurt, İstanbul: İrfan Yayınları 1997.
Atsız, H. Nihal, Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Baysan Yayınları, 1992.
Başgöz, İlhan. “Giriş”, Sibirya’dan Bir Masal Anası (Mark Azadovski), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını,2002
Boratav, Pertev Naili. Zaman Zaman İçinde, İstanbul: Adam Yayınları, 1992.
Boratav, Pertev Naili. Az Gittik Uz Gittik, İstanbul: Adam Yayınları, 1992.
Boratav, Pertev Naili. Tekerleme, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayını, 2000.
Boratav, Pertev Naili. Masallar-1 Uçar Leyli (Yayına Hazırlayan: M. Helimoğlu Yavuz), İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayını, 2001.
Bozdağ, İsmet. Atatürk’ün Avrasya Devleti, İstanbul: Tekin Yayınevi, 1999.
Cocchiara, Giospere, The History of Folklore in Europe, ISHI, 1981.
Çay, Abdülhaluk. Türk Ergenekon Bayramı/ Nevruz. Ankara:TKAE Yayını, 1988.
Çeçen, Anıl. Halkevleri, Ankara: Gündoğan Yayınları, 1990.
Çetik, Mete. Üniversitede Cadı Kazanı, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayını, 1998.
Grimm, Jacob, Deutsche Mythologie, Göttingen, 1835.
Grimm Masalları, İstanbul: YKY, 2006.
Günay, Umay. “Prof. Dr. Pertev Naili Boratav’ı Kaybettik”, Milli Folklor 38 (Yaz 1998): 3-4.
Gürçayır, Selcan. Folklorun Sahtesi: Fakelore, Ankara: Geleneksel Yayıncılık,2007.
Kaplan, Mehmet, vd., Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II 1865-1876, İstanbul 1978.
Oğuz, Öcal, “Boratav’ın Fransızca Yazıları Üzerine Bir Deneme”, Milli Folklor 49 (Bahar 2001): 5-12.
Oğuz, Öcal, “Araştırmaların Tarihi”, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları, 2008.
Oğuz, Öcal. Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir, Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2009.
Ozan, Meral, “Herder’de Volk Kavramı” Milli Folklor 45 (Bahar 2000): 40-42.
Öztürkmen, Arzu, Türkiye’de Folklor ve Milliyetçilik, İstanbul: İletişim Yayınları, 1998.
Öktemgil Turgut, Canan. Latife Tekin’in Yapıtlarında Büyülü Gerçekçilik, Ankara: Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatı Bölümü Yüksek Lisans Tezi, 2003.
Pelvanoğlu, Emrah, “Ossianizm ve Beşhececiler”, Milli Folklor 75 (Güz 2007): 5-10.
Sarınay, Yusuf. Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları 1912-1931,İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2004.
Tuncer, Hüseyin, Beş Hececiler, İzmir: Akademi Kitabevi, 1994.
Üstel, Füsun. İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları (1912-1931), İstanbul: İletişim Yayınları, 1989.