Mehmet Emin BARS

MEDYA MERKEZLİ KAHRAMAN DÖNÜŞÜMÜ: ALP/ALPERENDEN POSTMODERN DELİKANLILIĞA

Televizyon günümüzde toplumda sosyokültürel değişmeleri sağlayan en önemli araçlardan biridir. Tele- vizyon yeni bir kültür yaratırken en önemli kaynağını da halk kültürü oluşturmuştur. Televizyon ulusal sınırları ortadan kaldırmış, kültürler arası etkileşimi hızlandırmış/artırmıştır. Farklı kültürleri daha yakından tanımaya başlayan halk kitlesi yeni imge, tema ve bakış açılarıyla tanışmıştır. Televizyon belli bir izleyici kitlesine ulaş- mak ve bunu korumak için halkın sözlü hafızasından yararlanmıştır. Görsel imge ve anlatımlardan geniş bi- çimde yararlanılan televizyonda söz, sözlü ve yazılı kültür ortamlarındaki gücünü yitirmiştir. Sözlü anlatılardaki uzun olay/kişi/mekân tasvirleri yerini izleyicilerin yaşam sahnesini canlandırmaya bırakmıştır. Televizyon yeni toplumsal karakterler yaratmıştır. Elektronik kültür ortamının kahramanı, hedef kitlenin zihinsel ve kültürel birikimine uygun olarak oluşturulmuştur. Bu çalışmada destan kahramanı alpın/alperenin elektronik kültür or- tamındaki yeni bağlamında şekillenen/dönüşen/değişen formu incelenmiştir. Destan kahramanının yeni sosyo- kültürel bağlamda aldığı biçim televizyon yapımlarından yola çıkılarak açıklanmaya çalışılmıştır. Önce televiz- yonun Türk sosyokültürel alanda meydana getirdiği değişimler ele alınmış, daha sonra bazı dizi kahramanlarının destan kahraman modeliyle ilişkileri incelenmiştir. Çalışmanın sonucunda sözlü geleneğin anlatı kahramanları- nın bağlam değişimiyle birlikte yeni anlamlarla donatıldığı görülmüştür. Sözlü kültür ortamının kahraman kalıbı değişmiş, televizyonlarda meydana getirilen yeni kahraman tipi hedef kitlenin beklentilerine göre şekillenmiştir. Yeni postmodern kahraman, eski destan kahramanının işlevlerini sürdürmüş; ancak işlevlerin muhteva ve ele alınış tarzı değişmiştir. Bağlamsal yapının değişimi yeni ihtiyaç ve işlevler meydana getirmiştir. Bu durum an- latıların türsel yapısını da değiştirmiştir. Kültürel unsurlar zamana/mekâna göre değişirken geleneksel Türk an- latı kahramanı da bu değişimden etkilenmiştir. Yeni anlamlarla karşımıza çıkan geleneksel kahraman kendisini güncellemiştir. Sözlü kültür ortamının alpı/alpereni yerini elektronik kültürün postmodern delikanlısına bırak- mıştır.

The Conversion of Media-Centered Hero: From Alp/Alperen To Postmodern Youthfulness

Today, television is one of the important tools providing socio-cultural changes with society. In creating a new culture, its major source is folk culture. By removing national boundaries, it has accelerated and increased intercultural interaction. People who get to know different cultures more closely have recognized new images, themes and perspectives. Television has benefited from people’s oral memory to provide and maintain a specific audience. Word has lost its former power, seen in oral and written cultural settings, in television that mostly benefitted from visual images and expressions. The depictions of long events / person / space in the oral narra- tives have been replaced by the revival of the audience’s life scene. Television has created new social characters. The hero of the electronic culture environment has been created in accordance with the mental and cultural background of the target audience. In this study, the altered form of epic hero alp / alperen in electronic cultural context is investigated. The form of the epic heroes got in the new socio-cultural context was aimed to be explained through television products. Firstly, the changes that television has caused in the Turkish socio-cul- tural field are discussed, and then the relationships of some series heroes with the epic hero model are examined. As a result of the study, it is seen that the oral tradition has equipped with new meanings with the change of context of the narrative heroes. The hero pattern of the oral culture environment has changed, and the new hero type created on television has been shaped according to the expectations of the target audience. The new post- modern hero has continued the functions of the old epic hero. However, the content and handling of these functions have changed. The change of contextual structure has created new needs and functions. This situation has also changed the generic structure of the narratives. While cultural factors change according to time / place, the traditional Turkish narrative hero has also been affected by this change. The traditional hero, who confronts us with new meanings, has updated himself. The alp / alperen of the oral culture environment has been replaced by the postmodern youth of the electronic culture.

PDF

___

Balkaya, Adem. Halk Anlatılarında Kahramanın Yardımcıları Anatomik Sınırlılığı Aşmadan Kutsalın Görüntü Biçimlerine. Erzurum: Fenomen Yayınları, 2015.
Bang, W. ve R. Rahmeti Arat. Oğuz Kağan Destanı. (hzl. Muharrem Ergin). İstanbul: Hülbe Yayınları, 1988.
Bayat, Fuzuli. Oğuz Destan Dünyası - Oğuznamelerin Tarihî, Mitolojik Kökenleri ve Teşekkülü. İstanbul: Ötü- ken Neşriyat, 2006.
Ben Amos, Dan. “Şartlar ve Çevre İçinde Folklorun Bir Tanımına Doğru”. (çev. Metin Ekici). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1. (hzl. M. Öcal Oğuz, Metin Ekici, Nebi Özdemir, Gülin Öğüt Eker ve Selcan
Gürçayır Teke). Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2006.
Boyraz, Şeref. “Halk Kültürü Unsurlarının Televizyon Reklamlarında Kullanılması”. Millî Folklor 49 (2001): 93-108.
Campbell, Joseph. Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. (çev. Sabri Gürses). İstanbul: İthaki Yayınları, 2017.
Çobanoğlu, Özkul. Türk Dünyası Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.
Derdiçok, Nükte Sevim. “Kahramanın Değişim ve Dönüşümü: Seyit Noçi, Abdurrahman Han ve Nazugum Örnekleri”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi 13 (2019): 130-145.
Dundes, Alan. “Doku, Metin ve Konteks”. (çev. Metin Ekici). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1. (hazl. M. Öcal Oğuz, Metin Ekici, Nebi Özdemir, Gülin Öğüt Eker ve Selcan Gürçayır Teke). Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2006.
Ekici, Metin. Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2015.
Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1997.
Ergun, Metin. Yakut Destan Geleneği ve Er Sogotoh. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2013.
Gülensoy, Tuncer. Manas Destanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
Kaplan, Mehmet. “Oğuz Kağan-Oğuz Han Destanı”. Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 3 - Tip Tahlilleri. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2005.
Kaplan, Mehmet. “Türk Destanında Alp Tipi”. Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1. İstanbul: Dergâh Ya- yınları, 2004.
Kara Düzgün, Ülkü. Türk Destan Kahramanı ve Başkurt Destanlarının Tipolojisi. Konya: Kömen Yayınları, 2014.
Ong, Walter J. Sözlü ve Yazılı Kültür - Sözün Teknolojileşmesi. (çev. Sema Postacıoğlu Banon). İstanbul: Metis Yayınları, 2012.
Özdemir, Nebi. “Halkbilimi/Kültürbilimi ve Medya”. Millî Folklor 49 (2001a): 87-92.
Özdemir, Nebi. “Türk Edebiyatı ve Medya”. Millî Folklor 70 (2006): 7-21.
Özdemir, Nebi. “Türkiye’de Halkbilimi/ Kültürbilimi-Medya İlişkisi”. Türkbilig 2 (2001b): 110-117.
Özdemir, Nebi. Medya Kültür ve Edebiyat. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012. Raglan, Lord. “Tarih ve Mit”. (çev. Levent Soysal). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. (hzl. M. Öcal
Oğuz ve Selcan Gürçayır). Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2010. Togan, Zeki Velidi. Oğuz Destanı - Reşidettin Oğuznâmesi, Tercüme ve Tahlili. İstanbul: Ahmet Sait Matbaası, 1972.
Yıldırım, Dursun. Türk Bitiği. Ankara: Akçağ Yayınları, 1998. Yıldız, Süleyman. “Türk ve Alman Toplumlarında Kültürel İlişkiler, İmgeler ve Medya”. Millî Folklor 72 (2006): 37- 46.
https://sozluk.gov.tr/ (06.03.2020).
https://tr.wikipedia.org/wiki/Eşkıya_Dünyaya_Hükümdar_Olmaz_(dizi) (Eylül 2018).
https://tr.wikipedia.org/wiki/Deli_Yürek (Eylül 2018).
https://tr.wikipedia.org/wiki/Kurtlar_Vadisi (Eylül 2018).