KÜLTÜRÜN YENİDEN YORUMLANMASI OLARAK HIDIRELLEZ: GÖÇ, ÖLÜM, KURBAN, MEZARLIK (KARABÜK ÖRNEĞİ)

Kültür, toplulukların kendilerini tanımladıkları ve dünyayı anlamlandırdıkları temel çerçevenin kendisini verir. Bu çerçeve aynı zamanda “ben kimim?” ve “ben neredeyim?” sorusuna yanıt verir. Topluluk hayatında merkezi bir rol oynaması bakımından geçiş ritleri, insanların davranışlarını ve tutumlarını yönlendiren/yöneten önemli kültürel pratiklerdir. Doğum, düğün ve ölüm gibi birçok geçiş riti, insanların yoğun bir şekilde tutumlar ve davranışlar ürettikleri alanların kendisine karşılık gelmektedir. Baharın habercisi olarak karşımıza çıkan Hıdırellez, Anadolu’da çok farklı biçimlerde yaygın olarak kutlanan geçiş ritlerinden birisidir. Bu ritlerde geç mişten bugüne uygulanan birçok pratik vardır. Bu ritüellerde ortak noktalardan birisi yemek organizasyonu iken diğeri kurban ve adaktır. Çalışma, 4 yıllık uzun bir döneme yayılmış etnografik gözlemleri ve derinlemesine mülakatları içeren bir perspektifte inşa edilmiştir. Araştırmacının uzun süredir Karabük’te yerleşik olması, sa hanın uzun süreli deneyimlenerek inşa edilmesinde de önemli bir araç olmuştur. Araştırma Karabük örneğinde Hıdırellez’e yüklenen anlamları üst bağlam olarak ele almıştır. Ayrıca topluluk üyelerinin toplumsal değişime karşı Hıdırellez içerisinde nasıl bir kimlik inşa ettiklerinin tespit edilmesi, araştırmanın alt bağlamını oluştur muştur. Şehir dışından Karabük’e günübirlik ya da kısa süreli ziyaret amaçlı gelen bireylerin hemşerileriyle ortak paydası olan Hıdırellez, bahar kutlamasının ötesinde kuşaklararası bağları sağlayan, gelenekleri yaşatan ve Karabüklü olmanın dışavurumu olan süreçlerin toplamı olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışma boyunca Karabük’te Hıdırellez’e yüklenen en temel anlam, kültürel pratiklerin aktarılması olduğu gözlenmiştir. Ayrıca topluluk bağlarını güçlendirici ve kuşakları bir araya getirici gücüyle de bu rolün somutlaştırdığı sonuçlara yan sımıştır. Karabük’ün sanayi kenti olması ve uzun bir süre dışarıdan göç almış olmasının geleneklerin ve kültürün üzerine yaptığı baskıyla ilişkilendirildiğinde, Hıdırellez’in bahsi geçen yönleri kimlik inşası bağlamında önemli bulunmuştur. Çalışmada Karabük/ Safranbolu ilçesine bağlı Ovacuma köyünde yer alan mahallelere (Tayyip, Tintin, Nebioğlu, Bağcığaz, Cabbar, Ovaköseler) Safranbolu ilçesine bağlı Karıt ve Konarı köylerine Hıdırellez günü gidilerek yapılmış dört yıllık bir saha çalışmasının verileri sunulmuştur. Hıdırellez kutlamaları katılımcı gözlem vasıtasıyla gözlemlenmiş, katılımcılara Hıdırellez’e yükledikleri anlamlar, Hıdırellez’de uygulanan ge lenekler, eskiyle bugün arasındaki farklılıklar, topluluk halinin nasıl yaşatıldığı, Hıdırellez’in kültürel bellek üzerindeki etkisi ve göç sonrası Hıdırellez’in nasıl dönüştüğü konusunda sorular yöneltilmiştir. Araştırmada nitel araştırma deseni kullanılmış, desen derinlemesine görüşmeler, gözlemler ve fotoğraflardan oluşturulmuş tur. Mülakatlar Ovacuma’da 20 kişi, Karıt köyünde 8, Konarı köyünde 8 kişi ile (21 kadın, 15 erkek) gerçek leştirilmiştir. Hıdırellez’in geleneksel anlamının Karabük’te de geçerli olduğunun tespit edildiği çalışmada, ge leneksel uygulamaların ortaklığı göze çarpmış ve baharı karşılamanın yüzyıllardır Türk kültüründe süregiden anlamları keşfedilmiştir. Farklı bir özellik olarak ise Hıdırellez, göçmen Karabüklülerin memleket kimliklerini yaşatmaya çalıştığı ve kuşaklararası bağları güçlendirmeye çalıştığı bir ritüele dönüştüğü tespit edilmiştir. Böy lece Hıdırellez’e yüklenen en yeni anlam olarak göçmenin kimliğini canlı tutma ve kuşaklararası bağları kurma işlevi göze çarpmıştır.

The Hıdırellez as a Reinterpretation of Culture: Migration, Death, Sacrifice, Graveyard (Case of Karabük)

Culture gives itself to the basic framework in which communities define themselves and make sense of the world. This framework also answers the questions "who am I?" and "where am I?" In terms of playing a central role in community life, transition rites are important cultural practices that direct/direct people's behavior and attitudes. Many rhythms of transition, such as birth, weddings, and death, corresponding to the areas in which people intensively generate attitudes and behaviors. Hıdırellez is one of the transition ceremonies cele brated commonly in many different ways. Many practices which have been implemented from the history up to today are available in these ceremonies. One of the common points in these rituals is food and the other is the sacrificial animal and religious offering. The study was made in a perspective including the ethnographic ob servations spreading over 4-year long period and the interview in depth. The fact that the researcher has been settled in Karabük for a long time has been an important tool in the construction of the field by long-term experience. The research considered the meanings attributed to Hıdırellez as the upper context in the sample of Karabük. Moreover, the determination about how an identification a societies’ members comprise in Hıdırellez against the social changing became the research’s sub-context. Hıdırellez which is the joint share of individuals coming one-day from the upstate to Karabük with their fellow citizens is the total of process which provides the intergeneration connections beyond the spring celebration, sustains the traditions and is the expression of being from Karabük. The most basic meaning given to Hıdırellez in Karabük was observed as the transfer of cultural practices during the study. Moreover, the concretion of this role reflected onto the results with its power strengthening the society connections and gathering the generations. When it is associated with the oppression made by the traditions and cutlure that Karabük is an industrial city and has received the migration from the outside, Hıdırellez’s aforementioned aspects was found important in the context of making an identification. In the study, the data of 4-year field work which was made upon going to the villages of Ovacuma, Karıt and Konarı connected to Karabük/Safranbolu was presented. The celebrations were observed in fact, and the partic ipants were asked about the questions, “the meanings that they attribute to Hıdırellez, the traditions which are made in Hıdırellez, the differences between the pass and today, how the society aspect is sustained, the impact of Hıdırellez on the cultural memory and how Hıdırellez transformed upon the migration”. The qualitative research design was used in the research, and it was made of the interviews, observations and photographies. The interviews were made with 20 persons from Ovacuma, 8 in Karıt and 8 in Konarı (21 female and 15 male persons). In the study that it was determined that the traditional meaning of Hıdırellez is valid in Karabük, the association of traditional implementations attracted the attention and the ongoing meanings of meeting the spring in Turkish culture for centuries were found. Hıdırellez turned into a ritual that the migrant people from Karabük try to sustain their hometown identifications and to strengthen the intergenerational connections, as a different feature.

___