Dini şahsiyetler hakkında oluşan anlatılar

Türk halk edebiyatı araştırmalarında nesir türleri tanımlama ve birbirlerinden ayırt etme sorunları devam etmektedir. Genellikle mevcut çalışmalarda, bilinen tasnifler kullanılmaktadır. Halbuki bu tasnifler her zaman ihtiyaca cevap verememektedir. Biz de evliya kültü konusunda çalışırken ve yatırlar hakkındaki anlatıları tasnif ve tahlil ederken bu sorunla karşılaştık. Sonuçta dinî şahsiyetlerle ilgili üç nesir anlatı türünden söz edilebileceğini tespit ettik: “Menkıbe”, “Efsane” ve “Memorat (İnanç Anısı)”. Bu çalışmada adını andığımız bu üç türün birbirinden ayrılma ölçütleri; kahramanın hayatta olması, inanç şiddeti, tecrübe, zamansallık, metnin öznesi başlıkları altında incelenmiştir. Bu ölçütlerin, türlerin yapısal olarak birbirinden ayrılmasında ne ölçüde yeterli olduğu tartışılmıştır. Bu ölçütlerden kahramanın hayatta olması ve metnin öznesi, menkıbeyle diğer iki türü birbirlerinden ayırırken; inanç şiddeti, tecrübe ve zamansallık, inanç anısıyla efsaneyi ayırt etmeyi sağlamaktadır. Ayrıca yazıda, dinî şahsiyetin kutsallığını ifade etmek gibi, ortak bir işleve sahip bu metinlerin birbirleriyle sıkı ilişkileri ve anlatıcıya bağlı olarak değişik türlere dahil olabilmeleri konusuna dikkat çekilmiştir.

Narratives about religious personages

The problems of definition and classification of prose genres in Turkish folk literature studies are still on going. In general, common classifications are used in present studies. However these classifications always cannot serve the need. We also came across with this problem while doing our field research about saint cult and classifying and analyzing narratives about shrines. As a result we determined three prose narrative genres related with religious personages: hagiography, legend and memorate. In this study criteria for distinguishing aforementioned these three genres will be examined under the titles of heroes being alive, intensity of belief, experience, period and subject of the narrative. It will be examined how these criteria structurally enough to fit to distinguish those genres. From these criteria while the hero being alive and the structure of narrative separate hagiography from the other two, intensity of belief, experience and period provide a basis to distinguish between memorate and legend. Moreover, close relations of these narratives which shares holiness of religious personages in common and their depending features to narrator which gives them to be classified under different genres will also be emphasized in our study.

PDF

___

Abdullah Veliyyuddin Bursevî, 2009. Menâkıb-ı Eşrefzâde (Eşrefoğlu Rumî’nin Menkıbeleri), haz. Abdullah Uçman, İstanbul: Kitabevi.
Akgül, Hüseyin, [ty.]. Manisa Folkloru, Manisa: Manisa Turizm Derneği Yayını.
Alperen, Altan, 2000. “Geçmişten Günümüze Efsane Geleneği”, Türk Kültürü, Yıl: XXXVIII, Sayı: 445, ss. 296-307.
Alptekin, Ali Berat, 1993. Fırat Havzası Efsaneleri (Metinler), Antakya: Kültür Ofset.
Baba, Mustafa Okan, 1991. Menâkıb-ı Emir Sultan (Metin-inceleme-Gramer-İndeks), İstanbul: Marmara Ü. Sos. Bil. Ens. (Basılmamış Doktora Tezi).
Başoğlu, M. Adnan, [ty.]. Manisa’da Entekkeliler, Basılmamış Araştırma.
Boratav, Pertev Nail, 1982. 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, İstanbul: Gerçek Yayınları.
Çağımlar, Zekiye, 1994. Adana Yatır-Ziyaret Ocaklarla Bunlara Bağlı Olarak Anlatılan Efsaneler, Adana: Çukurova Ü. Sos. Bil. Ens. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
Çıplak, M. Şakir, 2001. Osmancık’ta Erenler Durağı Koyun Baba, İstanbul: Horasan Yayınları.
Çobanoğlu, Özkul, 2003. Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları, Ankara: Akçağ Yayınları.
Degh, Linda, 2005. “Günümüz Bağlamında Efsane Üzerine Teorik Düşünme ve Efsanenin Tanımı”, çev. Selcan Gürçayır, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar, 2, haz. M. Öcal Oğuz, Selcan Gürçayır, Ankara: Geleneksel Yayınları.
Degh, Linda, 2003. “Halk Anlatısı”, çev. Zerrin Karagülle, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar, haz. Gülin Öğüt Eker, Metin Ekici, M. Öcal Oğuz, Nebi Özdemir, Ankara: Millî Folklor Yayınları.
Duran, Hamiye, 1995. Hacı Bektaş-ı Velî Velâyetnâmesi ve Velâyetnâmede Geçen Kerâmet Motifleri, Ankara: Gazi Ü. Sos. Bil. Ens. (Basılmamış Doktora Tezi).
Ekici, Metin, 2005. “Türk Sözlü Geleneğinde Anlatıcılar ve Anlatmalar Arasındaki İlişkiye Art Zamanlı (Diyakronik) ve Eş Zamanlı (Senkronik) bir Bakış”, Prof.Dr. Fikret Türkmen Armağanı, İzmir: Kanyılmaz Matbaası.
Emiroğlu, Seyit, 1993. Konya Efsaneleri (İnceleme-Metin), Konya: Selçuk Ü. Sos. Bil. Ens. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
Fedakar, Pınar Dönmez, 2008. Karakalpak Efsaneleri (İnceleme-Metinler), İzmir: Ege Ü. Sos. Bil. Ens. (Basılmamış Doktora Tezi).
Görkem, İsmail, 1987. Elazığ Efsaneleri Üzerinde Araştırmalar (Metinler ve İncelemeler), Elazığ: Fırat Ü. Sos. Bil. Ens. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
Işık, Neşe, 1998. Doğu Karadeniz Efsanelerini Derleme ve Araştırma (Trabzon, Rize, Artvin Efsaneleri), Trabzon: Karadeniz Teknik Ü. Sos. Bil. Ens. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
Kara, Ruhi, 1991. Erzincan Efsaneleri Üzerine Bir Araştırma, Erzurum: Atatürk Ü. Sos. Bil. Ens. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
Karadavut, Zekeriya, 1992. Yozgat Efsaneleri (İnceleme-Metin), Konya: Selçuk Ü. Sos. Bil. Ens. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
Koçak, Aynur, 2003. Yazılı Sözlü ve Elektronik Kültür Ortamlarında Mehmed Emin Tokadî, İstanbul: Filiz Kitabevi.
Küçük, Sezai, Ramazan Muslu, 2003. Akhisarlı Şeyh Îsâ Menâkıbnâmesi (XVI. Yüzyıl), Sakarya: Aşiyan Yayınları.
Ocak, Ahmet Yaşar, 1992. Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler (Metodolojik Bir Yaklaşım), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Sakaoğlu, Saim, 1980. Anadolu-Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu efsanelerin Tip Kataloğu, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Sakaoğlu, Saim, 1997. “Efsane-Menkıbe Bağı”, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Halk Edebiyatı Seksiyonu Bildirileri, II, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Seyidoğlu, Bilge, 1985. Erzurum Efsaneleri (Erzurum’da Belli Yerlere Bağlı Olarak Derlenmiş Efsaneler Üzerine Bir İnceleme ), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Sönmez, Bayram, 1994. Niğde Efsaneleri (Tahlil ve Metin), Kayseri: Erciyes Ü. Sos. Bil. Ens. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
Uluçay, Çağatay, 1940. Saruhanoğulları ve Eserlerine Dair Vesikalar (773.H.-1220 H.), İstanbul: Manisa Halkevi Yayınları.
Yavuz, Muhsine Helimoğlu, 1993. Diyarbakır Efsaneleri Derleme-Araştırma-İnceleme, Ankara: DorukYayınları.