Şehristânî'nin Felsefeye ve Filozoflara Bakışı: Felsefe Tarihinden Felsefî Hesaplaşmaya

Bu makalenin amacı, dünya dinleri ve mezhepleri tarihçisi olduğu kadar aynı zamanda bir düşünce ve felsefe tarihçisi de olan Tâcüddîn Ebu’l-Feth Muhammed b. ‘Abdulkerîm eş-Şehristânî’nin (ö. 548/1153) felsefeye ve filozoflara bakışını tasvirî ve analitik bir tarzda ortaya koymaktır. Bu yapılırken, objektif ‘tarihçi’liği yanında bizzat bir ‘düşünür’ de olan Şehristânî’nin konuya yaklaşırken takip etmiş olduğu düşünce çizgisi ve bakış açısı aydınlatılmaya çalışılacak, özellikle kendisi gibi bir İbn Sînâ (ö. 428/1037) eleştirisinde bulunan Gazzâlî’yle (ö. 505/1111) mukayese edilerek benzer ve farklı yanları üzerinde durulacaktır. Sonuç olarak makale boyunca onun, felsefe tarihinden -bilhassa İbn Sînâ ile giriştiği- felsefî bir hesaplaşmaya doğru giden yolda, felsefe ve felsefî ekollere ilişkin tasavvurunun özgün ve ayırıcı yanları gösterilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Şehristânî, felsefe, felsefe tarihi, İbn Sînâ, Gazzâlî.

Al-Shahrastânî’s View on Philosophy and Philosophers: From the History of Philosophy to the Philosophical Struggle

The purpose of this article is to examine Tâj al-Dîn Abu’l-Fath Muhammad b. ‘Abd al-Karīm al-Shahrastânî’s (d. 548/1153) view on philosophy and philosophers. In doing so, I will also analyze the basic points of his approach to the philosophy and philosophical schools. In addition, I will compare al-Shahrastânī’s way of criticism in his Kitâb al-Musâra‘a, in which he engages in a philosophical ‘struggling with the philosopher’, Avicenna (d. 428/1037), with that of al-Ghazzâlî (d. 505/1111) who similarly criticized Avicenna in his Tahâfut al-falâsifa, which there are a number of points in common among them though they differ from each other in certain issues. Consequently, in this article, I will underline al-Shahristânî’s original conception of philosophy and philosopher in his works which show his important place as a historian of philosophy as well as philosopher.

Keywords:

al-Shahristânî, philosophy, history of philosophy, Avicenna, Ghazzâlî,

PDF

___

Alper, Ömer Mahir, ‚Gazzâlî’nin Felsefî Geleneğe Bakışı: O Gerçekten Bir Felsefe Karşıtı mıydı?‛, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4 (2002), 87-107.
Altıntaş, Hayrani, ‚Dehriyye‛, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, IX (İstanbul: İSAM, 1994).
Aristoteles, Metafizik, çev. Ahmet Arslan (İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1996).
Bayraktar, Mehmet, İslâm Felsefesine Giriş (Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1988).
Câhız, Kitâbü’l-Hayevân, V, nşr. Abdusselâm Muhammed Harun (Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1969).
Endelûsî, Sâid el-, Tabakâtü’l-ümem, th. Hüseyin Munis (Kahire: Dârü’lMaârif, ts.).
Fârâbî, Kitâbü’t-Tenbîh ‘alâ sebîli’s-sa‘âde, th. Cafer Âl-i Yâsin, el-‘Amâlü’lfelsefiyye içinde (Beyrut: Dârü’l-Menâhil, 1992).
, Kitâbü Tahsîli’s-sa‘âde, nşr. Ali Bu Melhem (Beyrut: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, 1995).
, Kitâbü’l-Cem‘ beyne re’yeyi’l-hakîmeyn, nşr. A. Nasrî Nâdir (Beyrut: Dârü’l-Maşrık, 2001).
Frank, R. M., ‚Al-Ghazâlî on Taqlîd: Scholars, Theologians, and Philosophers‛, Zeitschrift für Geschichte Der Arabisch-Islamischen Wissenschaften (Frankfurt 1992), VII, 206-252.
Gazzâlî, el-Munkiz mine’d-dalâl, nşr. Ahmed Şemseddin, Mecmûatü resâili’lGazzâlî içinde (Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988).
, Makâsidu’l-felâsife, th. Süleyman Dünya (Kahire: Dârü’l-Maârif, 1961).
, Tehâfütü’l-felâsife, nşr. Macit Fahri (Beyrut: Dârü’l-Maşrık, 1990).
Genequand, Charles, ‚Philosophical Schools as Viewed by Some Medieval Authors, Doctrines and Classifications‛, Muslim Perceptions of Other Religions, A Historical Survey, ed. Jacquers Waardenburg (New York & Oxford: Oxford University Press, 1999), 195-201.
İbn Hazm, el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâ’ ve’n-nihal, I (Kahire: Dârü’l-Fikr, 1400/1980).
İbn Sînâ, Mantığa Giriş (eş-Şifâ’ el-Mantık: el-Medhal), trc. Ömer Türker (İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006).
Janssens, J. L., An Annotated Bibliography on Ibn Sinā (1970-1989) (Leuven: Leuven University, 1991).
Kindî, Felsefî Risâleler, çeviri ve inceleme: Mahmut Kaya (İstanbul: İz Yayıncılık, 1994).
Kutluer, İlhan, İslâm’ın Klasik Çağında Felsefe Tasavvuru (İstanbul: İz Yayıncılık, 1996).
Mâtürîdî, Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi, trc. Bekir Topaloğlu (Ankara: İSAM, 2002).
Râzî, Ebû Hâtim er-, A’lâmü’n-nübüvve, nşr. Salâh es-Sâvî-Gilam Rıza A’vânî (Tahran: Encümen-i Felsefe-i İran, 1977).
Russell, Bertrand, History of Western Philosophy and Its Connection with Political and Social Circumstances from the Earliest Times to the Present Day (London: Routledge, 1991).
Sahakian, William S., Felsefe Tarihi, çev. A. Yardımlı (İstanbul: İdea Yayınları, 1990).
Şehristânî, Kitâbü’l-Milel ve’n nihal, I-II, th. Muhammed Seyyid Keylânî (Beyrut: Dâr Sa‘b, 1406/1986).
, Kitâbü’l-Musâra‘a, ed. Wilferd Madelung-Toby Mayer (London&New York: I.B. Tauris, 2001).
, Nihâyetü’l-ikdâm fî ‘ilmi’l-kelâm, ed. Alfred Guillaume (London: Oxford University Press, 1934).
Turhan, Kasım, Din-Felsefe Uzlaştırıcısı Bir Düşünür Âmirî ve Felsefesi (İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1992).
Tûsî, Nasîreddîn et-, Musâri‘u’l-Musâri‘, th. Hasan el-Mu‘izzî (Kum: Mektebetü Âyetullah el-Uzmâ el-Mer‘aşî en-Necefî, 1405/1984).
Weber, Alfred, Felsefe Tarihi, çev. H. Vehbi Eralp (İstanbul: Sosyal Yayınları, 1991).