Şehristanî'nin El-Milel ve'n Nihal Adlı Eserinde Dinler Tarihine Dair Kullandığı Metodlar

Üç kısımdan oluşan araştırmada, Şehristânî’nin el-Milel ve’n-Nihal adlı eserinde kullandığı Dinler Tarihine ilişkin belli başlı metodlar ele alınmaktadır. Birinci Kısım’da, söz konusu eserin önemi üzerinde durulmaktadır. İkinci Kısım’da, makalenin asıl konusu olan metodlara ilişkin bilgiler verilmektedir. Burada, kullanacağı metodlarını da belirlediği düşünüldüğü için, öncelikle Şehristânî’nin istifade ettiği kaynaklara değinilmekte ve onun entellektüel muhitine değinilmektedir. Daha sonra, Şehristânî’nin eserinde kullandığı metodlardan ‘objektif ve tasviri metod, terminoloji oluşturma, Mircea Eliade’nin anlayışına göre hermenötik metod, dinler tarihinin belli bir ‘hikmet’ çerçevesinde yorumlanması olan ‘historiosofik veya batınî’ metod, Şehristânî’ye özgü ‘karşıtlık ve tekabüliyet’ metodu hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü Kısım’da ise, Şehristânî’nin dinleri ve inançları tasnif etmede kullandığı tipolojik ve coğrafi metod gibi çeşitleri metodlar üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Şehristânî, Milel ve Nihal, Dinler Tarihi, Tarih Metodolojisi, Batınîlik, Hermenötik, Historiosofi, Tipoloji.

Shahrastani’s Methods Concerning History of Religions in His al-Milel wa’n-Nihal

This research which is composed of three chapters is about the main methods related to the History of Religions used in Shahrastani’s al-milel wa’n-nihal of. The first chapter focuses on the importance of the book. Whereas the second chapter gives detailed information about the said methods. This chapter includes the general information about the sources used by Shahrastani and his intellectual environment since they influenced his approach. The following part of the second chapter is about the methods that he used, namely; objective and descriptive method, method of forming terminology, hermeneutical method according to Mircea Eliade, the historiosophic and gnostic method which is the interpretation of history of religions according to a certain ‘wisdom’, the method of ‘counterpart and correspondence’. The last and third chapter focuses, between others, on the typological and geographical methods of Shahrastani, which he uses in order to classify the religions and believes.

Keywords:

Shahrastani, al-milal wa’n-nihal, history of religions, methodology of history, Batıniyyah, Hermenautics, Historiosophy, Typology.,

PDF

___

Abu Mansur Abd-al-Kâhir Ibn-Tâhir al-Baghdâdî, Moslem Schisms and Sects, çev.: Kate Chambers Seelye, New York 1920.
Ahmed Fuad el-Ehvânî, ‘el-Milel ve’n-nihal li’ş-Şehristânî’, Mevsûatü Türâsi’l-İnsânî, Kahire trsz.
Bekir Topaloğlu, Kelam İlmi, İstanbul 1991.
Bruce Benenett Lawrence, Shahrastani on the Indian Religons, Yale 1972.
Bruce B. Lawrence, ‘Al-Shahrastânî’, Encyclopedia of Religion, New York 1987, c. 13, s. 199-200.
Dominique Sourdel, ‘La Classification des Sectes Islamiques dans le Kitâb al-Milal d’Al-Sahrastânî’, Studia Islamica, Paris 1970, c. 31, s. 239-247.
Ebu Mansûr Abdulkahir el-Bağdâdî, Mezhepler Arasındaki Farklar, Önsöz ve notlarla çev.: Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara 1991.
Ernst Breisach, ‘Historiography’, The Encyclopedia of Religion, edit.: Mircea Eliade, New York 1987, c. 6, s. 370-383.
Fahrettin Razî, et-Tefsiru’l-Kebîr, Beyrut 1990.
Hasan Onat, ‘Makâlâtü’l-İslâmiyyîn’, TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara 2003, s. 406-407.
Henri Corbin, Histoire de la Philosophie Islamique, Paris 1986. Guy Monnot, Islam et Religions, Paris 1986.
İbn Hazm, El-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâi ve’n-nihal, Beyrut 1971.
Jean Vernette – Claire Moncelon, Dictionnaire des groupes religieux aujourd’hui, Paris 1995.
Massimo Campanini, ‘La storiografia filosofica di ash-Shahrastani’, Islam Storia e Civilta, c.10, sayı:1, s.17-29, Roma 1985.
Mircea Eliade, La Nostalgie des origines, méthodologie et histoire des religions, Paris 1971.
Mircea Eliade, Aspects du Mythe, Paris 1993.
Mircea Eliade, Mythes, Rêves et Mystères, Paris 1993.
Muhammed b. Abdülkerim eş-Şehristânî, Kitâbü’l-milel ve’n-nihal, tahric: Muhammed Fethullah Bedrân, Kahire 1367.
Muhammed Ben Άbd al-Karîm al-Shahrastaâni, Les Dissidences de l’Islam, çev. ve yay. haz.: Jean-Claude Vadet, Paris 1984.
Muhammed b. Abdülkerim eş-Şehristânî, Dinler ve Mezhepler Tarihi, çev.: Muharrem Tan, İstanbul 2006.
Muhammed b. Abdulkerim eş-Şehristânî, ‘El-Milel ve’n-Nihal, Mukaddimeler’, çev.: Abdurrahman Küçük-Mustafa Erdem-Adem Akın, Ankara
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1988, c. 30, s. 1-28.
Muhammed b. Nasiruddin Salih es-Sicistanî, Menhecü’ş-Şehristânî fî Kitâbihi’l-Milel ve’n-Nihal, Riyad 1994.
Muhammed Tancî, ‘Şehristânî’, İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1979, c. 11, s. 396.
Muhammed b. Tavit et-Tancî, ‘Şehristânî’nin Kitab’ul-Milel ve’n-Nihal’i’, İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1956, c. 5, s. 1.
Muhammed b. Tavit et-Tancî, ‘Şehristânî’nin Kitabu’l-Milel ve’n-Nihal’i’, İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1956.
Mustafa Öz, ‘el-Makâlât ve’l-fırak’, TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara 2003, c. 27, s. 405.
Ömer Faruk Harman, ‘el-Milel ve’n-Nihal’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 30, s. 57-60.
Steven M. Wasserstrom, ‘Islamicate History of Religions?’, History of Religions, Chicago 1988, sayı: 27/4, s. 405-411.
Şaban Kuzgun, ‘Şehristânî’nin Hayatı, Şahiyeti, Eserleri ve ‘el-Milel ve’nNihal’ İsimli Eserinin Dinler Tarihi ile İlgili Önemli Bölümlerinin Tercümesi’, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Kayseri 1985, sayı: 2, s. 179-187.
Ulrich Rudolph, ‘Shahrastani, Livre des religions et des sectes II’, Bulletin Critique des Annales Islamologiques, Caire 1994, sayı: 11, s. 103-109.
Yusuf Ziya Yörükân, Ebû’l-Feth Şehristânî: ‘Milel ve Nial’ Üzerine Karşı- laştırmalı Bir İnceleme ve Mezheplerin Tetkikinde Usûl, yay. haz.: Murat Memiş, Ankara 2002.