“Arabın Arap Olmayana Takvâ Dışında Bir Üstünlüğü Yoktur” Hadîsinin Hz. Peygam-ber‟e İsnâdına Yönelik Fazlur Rahman‟ın Eleştirileri ve Değerlendirilmesi Fazlur Rahman‟s Critics and Assessments about the Hadith “Arabian has not any Superiority agaınst to a Person who are not Arabian, Except „Taqvâ‟ ”

Hz. Peygamber’in (s.a.v.) vedâ haccında irad ettiği ettiği konuşmaları, evrensel mesajlarını içermesi bakımından tarihte olduğu gibi günümüzde de önemini ve değerini korumaktadır. Ancak Hz. Peygamber’in vedâ hutbesi diye bilinen konuşması veya konuşmaları müstakil ve tam bir metin olarak zabtı ve kaydı yerine bu konuşmalara tanık olan ve bunları duyan sahabîlerin Hz. Peygamber’den duydukları ve zabtettikleri kadarını nakletmeleri suretiyle kaynaklarda yerini almıştır. Bu durum ise vedâ hutbesinde irad edilen konuşmalar kapsamında değerlendirilen ve Hz. Peygamber’e isnâd edilen bazı hadislerin/rivâyetlerin gerçeği ne kadar yansıttığı problemini beraberinde getirmektedir. Bu çalışma, kaynaklara göre vedâ hutbesinde irad edildiği belirtilen, ancak bir değerlendirmeye göre Hz. Peygamber’e isnâdında ve âidiyetinde sorun görülen “Arabın Arap olmayana takvâ dışında bir üstünlüğü yoktur” hadisinin, Hz. Peygamber’e isnâdı ve âidiyeti bakımından sened yönünden ve bağlam açısından incelenmesini konu edinmektedir.

Fazlur Rahman’s Critics and Assessments about the Hadith “Arabian has not any Superiority agaınst to a Person who are not Arabian, Except ‘Taqvâ’ ” of Imputation to the Prophet Muhammad

The Prophet Muhammad’s speeches in farewell hajj were important in the historical process and they still preserve their importance and value in point of consisting of universal messages. However the Prophet Muhammad’s farewell speech which is known last khutbah, was not to be found as a separate text in sources, instead of that sahabahs/companions of the prophet Muhammad had heard from the prophet at last khutbah and they had noted his speeches and then they had reported/narrated each other. So, the speeches had been gathered from different reports of companion of the prophet. Thus this brings along the problem authenticity of reports and narration like that “How true are the speeches/hadiths or not?” “Were the speeches/hadiths reported truly or not?” This paper tries to investigate the relation of that hadith; “Arabian has not any superiority against to a person who are not Arabian, except ‘Taqvâ’ ” in terms of context, imputation and belonging to the prophet Muhammad.

Keywords:

Last Khutbah, Arabian-Persian, Taqvâ, Race/Lineage Superiority,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Musnedu’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, (I-XXXXX), (thk. Şuayb el- Arnavût vd.), Muessesetu’r-risâle, Beyrût 1421/2001.

Ahmed b. Hanbel, Musnedu Ahmed b. Hanbel, (I-VI), (nşr. Bedreddin Çetiner), Çağrı yay., İstanbul 1992.

el-Âlûsî, Ebu’l-Fadl Şihâbuddîn Mahmûd, Rûhu’l-maânî , (thk. M. Ahmed el- Emed ve ark.), Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, Beyrût 1421/2001.

el-Âlûsî, Mahmûd Şükrî, Bulûğu’l-ereb fî târîhi ahvâli’l-‘Arab, (I-III), (tsh. M. Behcet el-Eserî), Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, Beyrût, ty.,

el-‘Aynî, Bedruddîn Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed, Meğâniyu’l-ahyâr fî şerhi esâmi-i ricâli Ma‘âni’l-âsâr, (thk. Muhammed Hasen İsmâil), Dâru’l- kutubi’l-‘ilmiyye, Beyrût 1426/2006.

Abdullah İbni’l-Mubârek, Müsnedu Abdillâh ibni’l-Mubârek, (thk. Subhî el-Bedrî es-Sâmarrâî), Mektebetu’l-ma‘ârif, Riyâd, 1407.

Apak, Adem, Asabiyet ve erken dönem İslâm siyâsî tarihindeki etkileri, Düşünce Kitabevi yay., İstanbul, 2004.

el-Bağdâdî, Ahmed b. Alî el-Hatîb, Târîhu Bağdâd, (I-XIV), Dâru’l-kutubi’l- ‘ilmiyye, Beyrût ty.

Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil,. el-Câmiu’s-sahîh (I-VIII). (nşr. Bedreddin Çetiner), Çağrı yay., İstanbul 1992.

Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî, et-Tarîhu’l-kebîr, (I-XII), (Dr. Mahmûd Abdu’l-Mu‘îd Hân), ty.

Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn, el-Câmi‘ li-şu‘abi’l-îmân, (I-XIV), (thk. Muhtar Ahmed en-Nedvî), Mektebetu’r-ruşd, er-Riyâd 1423/2003.

el-Beyhakî, Şu‘abu’l-İmân, (thk. Muhammed es-Sa‘îd b. Besyûnî Zağlûl), Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, Beyrût, 1421/2000.

el-Bûsîrî, Ahmed b. Ebî Bekr b. İsmâîl, İthâfu’l-hıyera bi-zevâidi’l-mesânîdi’l- ‘aşera, (I-VIII), (thk. Dâru’l-Mişkât), Dâru’l-vatan, er-Riyâd 1420/1999.

el-Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik el-Bezzâr, Müsnedu’l-Bezzâr (el-Bahru’z-zehhâr), (I-XV), (thk.Mahfûzurrahmân Zeynullâh), Mektebe- tu’l-ulûm ve’l-hikem, el-Medînetu’l-Munevvere, 1415/1995.

Câhız, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr, el-Beyân ve’t-tebyîn, (thk, el-Muhâmî Fevzî Atavî), Dâru sa‘b, Beyrût, 1968.

el-Cassâs, Ebû Bekr Ahmed b. ‘Alî er-Râzî, Ahkâmu’l-Kur’ân, (I-V), (thk. M. es- Sâdık Kamhâvî), Dâru ihyâi’t-turâsi’l-‘Arabî, Beyrût 1405/1985.

Cevâd Alî, el-Mufassal fî târîhi’l-‘Arab kable’l-İslâm, (I-X), Bağdâd 1413/1993.

Cihan, Sadık, ‚Şuûbiye hareketi ve uydurma hadîslerle münasebeti‛, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 6, Erzurum, 1986.

Çağrıcı, Mustafa, ‚Asabiyet‛ md., DİA, TDV yay., İstanbul, 1991.

ed-Dârimî, Ebû Muhammed Abdillah Abdirrahman, es-Sünen (I-II). (nşr. Bed- reddin Çetiner), Çağrı yay., İstanbul 1992.

Derveze, İzzet, Kur’ân’a göre Hz. Muhammed’in hayatı, çev. Mehmet Yolcu, Ekin yay., İstanbul, 1998.

ed-Dûlâbî, Ebû Bişr Muhammed b. Ahmed, el-Kunâ ve’l-esmâ, (I-III) (thk. Ebû Kuteybe Muhammed el-Fâryâbî), Dâru İbn Hazm, Beyrût 1421/2000.

ed-Dârekutnî, Ebu’l-Haser Alî b. Ömer, Suâlâtu’l-Hâkim en-Nîsâbûrî li’d- Dârekutnî, (thk. Muvaffak b. Abdillah b. Abdilkâdir), Dâru’l-ma‘ârif, er- Riyâd 1404/1984.

Ebû Nu‘aym, Ahmed b. Abdillâh el-Isbahânî, Hılyetu’l-evliyâ ve tabakâtu’l- asfiyâ, Dâru’l-fikr, Beyrût, 1416/1996.

Ebu’ş-Şeyh, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed el-Isbehânî, et-Tevbîh ve’t-tenbîh, (thk. Ebu’l-Eşbâl Hasen b. Emîn), Mektebetu’t-tev‘iyye, Cîze, ty.

el-Elbânî, Muhammed Nâsuriddîn, Silsiletu’l-ehâdîsi’s-sahîha, (I-IX) Mektebe- tu’l-ma‘ârif, er-Riyâd 1416/1996.

el-Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn, Sahîhu’t-tergîb ve’t-terhîb, (I-III), Mektebe- tu’l-ma‘ârif, er-Riyâd, 1421/2001.

Ebû Davûd, Suleyman b. el-Eş‘âs (1992). es-Sunen (I-V), (nşr. Bedreddin Çeti- ner), Çağrı yay., İstanbul 1992.

Erul, Bünyamin, ‚Hz. Peygamber’in bize bıraktığı miras ‚Kitab ve Sünnet‛ bırakıldığını ifade eden rivâyetlerin tedkiki‛, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VII (2007), sayı:1, s. 9-33.

Fazlur Rahman, İslâm, trc. Mehmet Dağ, Mehmet Aydın, Selçuk Yay., Ankara, 1992.

Fazlur Rahman, Tarih boyunca İslâmî metodoloji sorunu, trc. Salih Akdemir, Ankara okulu yay., Ankara 2001.

el-Fîruzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kûb eş-Şîrâzî, el-Kâmusu’l-muhît (I-IV), el-Matbaatu’l-emîriyye (1302), Mısır 1400/1980.

Gökalp, Murat, İlk dönem hadîs ve İslâm tarihi kaynaklarına göre vedâ hutbesi ri- vâyetlerinin tetkiki¸ (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), AÜSBE, An- kara, 2001.

Hamîdullah, Muhammed, Mecmû‘atu’l-vesâiki’s-siyâsiyye li’l-ahdi’l-nebeviyyi ve’l- hilâfeti’r-râşide, Dâru’n-Nefâis, Beyrût 1405/1985.

Hasen, Huseyn el-Hâcc, Hadâratu’l-‘Arab fî sadrı’l-İslâm, el-Muessesutu’l- câmi‘iyye, Beyrût 1412/1992.

el-Heysemî, Nureddin ‘Alî b. Ebubekir, Mecma‘u’z-zevâid ve menba‘u’l-fevâid, (I- XII), (thk. M. ‘Abdulkadir Ahmed ‘Atâ), Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, Beyrût 1422-2001.

el-Heysemî, Nûreddîn Alî b. Suleymân, Buğyetu’l-bâhis an zevâidi Müsnedi’l- Hâris, (I-II) (thk. H. Ahmed Sâlih el-Bâkirî), el-Câmiatu’l-İslâmiyye, el- Medînetu’l-Munevvere, 1413/1992.

el-‘Iclî, Ahmed b. Abdillah b. Sâlih, Ma‘rifetu’s-sikât (thk. Abdu’l-Alîm Abdu’l- Azîm 1405/1985. Mektebetu’d-dâr,

el-Medînetu’l-Munevvere,

el-Isbahânî, Ebû Bekr, Ahmed b. Alî b. Mencuveyh, Ricâlu Sâhîh-i Muslim, (thk. Abdullâh el-Leysî), Dâru’l-ma‘rife, Beyrût 1407/1987.

İbn ‘Abdi Rabbih, Ahmed b. Muhammed b. İbn Abdi Rabbih, el-‘Ikdu’l-ferîd, (I- IX), (thk. Abdu’l-Mecîd er-Rahînî), Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, Beyrût 1404/1983.

İbn ‘Adiy, Ebû Ahmed Abdullah b. ‘Adiy el-Curcânî, el-Kâmil fî du‘afâi’r-ricâl, (thk. Â. Ahmed Abdu’l-Mevcûd, A. Muhammed Muavvıd), Dâru’l- kutubi’l-‘ilmiyye, Beyrût ts. (I-IX).

İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Alî, el-Muntazam fî târîhi’l-mulûk ve’l-ümem, (I-XIX), (thk. Muhammed ve Mustafa Abdulkâdir Atâ), Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, Beyrût 1412/1992.

İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Alî, e’d-Du‘afâ ve’l-metrûkîn, (I-III), (thk. Ebu’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî), Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, Beyrût 1406/1986.

İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahmân, Musîru’l-garâmi’s-sâkin ilâ eşrefi’l- emâkin, (thk. M. Muhammed Huseyn ez-Zehebî), Dâru’l-Hadîs, Kahire 1415/14995.

İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Alî, Zâdu’l-Mesîr, I-VIII, (thk. Ah- med Şemsuddîn), Dârul-kutubi’l-ilmiyye, Beyrût1422/2002.

İbnu’l-Esîr, ‘Izzuddîn b. el-Esîr Ebi’l-Hasen Alî b. Muhammed el-Cezerî, Us- du’l-gâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe, I-VIII, (thk. A. Muhammed Muavvid, A. Ahmed Abdulmevcûd), Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, Beyrût, ty.

İbn Hacer, Şihâbuddîn Ebi’l-Fadl Ahmed b. Alî el-‘Askalânî, Tehzîbu’t-tehzîb, (I- XII), Dâiretu’l-ma‘ârif, Haydarâbâd 1325.

İbn Hacer, Takrîbu’t-tehzîb, (thk. Muhammed Avvâme), Dâru’r-reşîd, Suriye, 1406/1986.

İbn Hacer, el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe, (I-VIII), Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, Beyrût, ty.

İbn Hacer, Muhtasaru zevâidi Müsnedi’l-Bezzâr, (I-II), (thk. Sabrî b. Abdilhâlik Ebû Zer), Müessesetu’l-Kütübi’s-Sikâfiyye, Beyrût 1412/1992.

İbn Haldûn, Abdurrahman, el-Mukaddime, I-V, (thk. Abdusselâm eş-Şedâdî), ed-Dâru’l-beyzâ, 2005.

İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Sa‘îd, el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâi ve’n-nihal, Mektebetu’l-hancî, Kahire, ty.

İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân el-Bustî, Kitâbu’s-sikât, Dâiretu ma‘ârifi’l- ‘Usmâniyye, Haydarâbâd 1393/1973.

İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdulmelik b. Hişam, es-Sîretu’n-nebeviyye, (I-II), (thk. Mustafa es-Sekâ vd.), ty.

İbn Kesîr, ‘Imâduddîn Ebi’l-Fidâ İsmâ‘îl b. Ömer, el-Bidâye ve’n-nihâye (I-XXI), (thk. A. Abdulmuhsin et-Turkî), Dâru Hicr, Cîze 1418/1998.

İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî, es-Sunen (I-II). (thk. M. Fuâd Ab- dulbâkî), Çağrı yay., İstanbul 1992.

İbn Manzûr, Muhammed b. Mukrim, Lisânu’l-‘Arab, (I-XV), Dâru sâdır, Beyrût, ts.

İbn Nokta, Ebû Bekir Muhammed b. Abdulganî (v. 629), et-Takyîd li-ma‘rifeti’r- ruvâti’s-sunen ve’l-mesânîd, (I-II), Dâiretu’l-ma‘ârifi’l-Usmâniyye, Hay- darâbâd-Hind 1403/1983.

İbn Sa‘d, Muhammed b. Sa‘d b. Munî‘ el-Basrî, Tabakâtu’l-kubrâ, (I-VIII), Dâru sâdır, Beyrût, ty.

İbn Seyyidi’n-Nâs, Ebu’l-Feth Muhammed b. Muhammed, ‘Uyûnu’l-eser, (I-II), (M. el-‘Iyd el-Hatrâvî, Muhyiddîn Mistû), ty.

İbn Teymiyye, Ebu’l-‘Abbas Ahmed b. Abdu’l-Halîm b. Teymiyye el-Harrânî, İktizâu’s-sırâtı’l-mustakîm, (thk. Nâsır b. Abdulkerîm el-‘Akl), Mektebe- tu’r-ruşd, er-Riyâd ty.

Karaismailoğlu, Adnan, ‚Acem‛ md., DİA, TDV yay., İstanbul, 1988.

Kılıçlı, Mustafa, Arap edebiyatında şuûbiyye, İşaret yay., İstanbul, 1992.

Kırbaşoğlu, M. Hayri, İslâm düşüncesinde hadîs metodolojisi, Ankara Okulu yay., Ankara, 1999.

el-Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed, el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân, I- XX, (thk. H. Semîr el-Buhârî), Dâru âlemi’l-kutub, er-Riyâd 1423/2003.

Kuzudişli, Ali, Fazlur Rahman ile sünnet tartışmaları, Gümüşhane Üniv. yay., Gümüşhane 2012.

el-Mansûrî, Ebu’t-Tayyib Nâyif b. Salâh b. Alî, İrşâdu’l-kâsî ve’d-dânî ilâ terâcimi şuyûhi’t-Taberânî, Dâru’l-keyân, er-Riyâd 2006.

el-Mehâmilî, el-Hâfız el-Huseyn b. İsmâ‘îl B. Muhammed, Emâliyi’l-Mehâmilî, (thk. H. Abdulmecîd es-Selefî), Dâru’n-Nevâdir, Beyrût 1427/2006.

el-Mizzî, Cemâluddîn Ebi’l-Haccâc Yusuf, Tehzîbu’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl (thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf), Muessesetu’r-risâle, Beyrût 1413/1992. (I-XXXV).

Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ, Tefhîmu’l-Kur’ân, (I-VII), İnsan yay., İstanbul, 1987.

Mukâtil b. Suleymân, Ebu’l-Hasen, Tefsîru Mukâtil, I-III, (thk. Ahmed Ferîd), Dârul-kutubi’l-ilmiyye, Beyrût 1423/2003, III, 263-264.

Muslim, Ebu’l-Huseyn Muslim b. Haccâc, el-Câmiu’s-sahîh (I-III), (thk. M. Fuâd Abdulbâkî), Çağrı yay., İstanbul 1992.

en-Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şu‘ayb, es-Sunen (I-VIII), (nşr. Bedred- din Çetiner), Çağrı yay., İstanbul 1992.

Öğmüş, Harun, Câhiliye şiirine göre Arap yaşantısı ve Kur’ân’ın getirdiği değişim, Aybil Yay., Konya, 2012.

er-Râzî, Fahrûddîn Muhammed b. Ömer, Mefâtîhu’l-gayb (I-XXXII), Dâru’l- kutubi’l-‘ilmiyye, Beyrût 1421/2000.

Şehbenderzâde, Ahmed Hilmi, İslâm tarihi, (I-II), Ötüken yay., İstanbul 2006

eş-Şevkânî, Muhammed b. Alî, Neylu’l-evtâr min esrârı Multeka’l-ahyâr, (I-XVI), (thk. M. Subhî b. Hasen Hallâk), Dâru İbni’l-Cevzî, er-Riyâd 1427.

Şentürk, Recep & Canatan, Kadir, ‚Irkçılık‛ md., DİA, TDV yay., İstanbul 1999.

et-Taberânî, Ebu’l-Kâsım Suleyman b. Ahmed b. Eyyûb, el-Mu‘cemu’l-kebîr, (thk. Hamdî Abdu’l-Mecîd es-Selefî), Mektebetu İbn Teymiyye, Kahire, ty.

et-Taberânî, Ebu’l-Kâsım Suleyman b. Ahmed b. Eyyûb, el-Mu‘cemu’l-evsat, (thk. Tarık b. Ivazullah b. Muhammed ve Abdulmuhsin b. İbrahim el- Huseynî), Daru’l-Harameyn, el-Kahire, 1415 (I-X).

et-Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. ‘Îsâ, es-Sunen (I-V), Çağrı yay., İstanbul 1992.

el-‘Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. ‘Amr b. Mûsâ, Kitâbu’d-du‘afâ (I-IV), (thk. Hamdî b. ‘Abdi’l-Mecîd), Dâru’s-samî‘î, Beyrût, 2000/1420.

el-Vâkıdî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ömer, Kitâbu’l-megâzî, (thk. Marsden Jones), Âlemu’l-kutub, Beyrut 1404/1984, (I-III).

Wolfensohn, Israel, Târîhu’l-Yehûd fî bilâdi’l-‘Arab fi’l-câhiliyye ve sadr’ı’l-İslâm, Matba‘atu’l-i‘timâd, Mısır 1927.

ez-Zebîdî, Muhammed Murtezâ el-Huseynî, Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-Kâmûs, (I-XXXX), et-Turâsu’l-‘Arabî, Kuveyt 1422/2001.

ez-Zehebî, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed, Mizânu’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl, (thk. Alî Muhammed Muavvad, Âdil Ahmed Abdu’l-Mevcûd), Dâru’l- kutubi’l-‘ilmiyye, Beyrût 1416/1995.

ez-Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed, Lisânu’l-mîzân, (I-X), Dâru’l- beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrût 1423/2002.

ez-Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed, Tezkiretu’l-huffâz, Dâru’l- kutubi’l-‘ilmiyye, Beyrût, ts.

ez-Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed, Siyeru a‘lâmi’n-nubelâ (I-XXIII), (thk. Şu‘ayb el-Arnavût), Muessesetu’r-risâle, Beyrût 1402/1982.