Hadislerde İtikâf

İslâm, insanların toplumdan uzaklaşmaları ve kendilerini tümüyle ibadete vermeleri şeklindeki ruhbanlığı yasaklamış, onlardan dünya ve ahiret dengesini gözetmelerini isteyerek bu doğrultuda bir hayat sürdürmelerini salık vermiştir. Hz. Peygamber de bi`set öncesi ve sonrası yaşadığı çevreye ilgisiz kalmamış; peygamber olmadan önce Hilfü’l-fudûl ve Kâbe hakemliği gibi önemli işlerde görev almıştır. Bu arada da Cahiliye Dönemi’nde yaygın olan kötülüklerden ve günahlardan uzaklaşmak ve tefekkür etmek amacıyla belirli günlerde Hira’da tahannüs (itikâf) yapmıştır. İtikâf, Hz. İbrâhîm ve oğlu İsmâîl (as.) zamanından bu tarafa devam eden bir sünnet olarak bilinmektedir. Hz. Peygamber de Medine’ye hicret ile birlikte şehrin merkezinde bulunan Mescid-i Nebevî’de bir yıl ramazanın ilk on gününde, sonra da birkaç sene aynı ayın orta on gününde olmak üzere her yıl itikâf yapmıştır. Daha sonra ise vefat edinceye kadar ramazan ayının son on gününde söz konusu ibadeti ifa etmiştir. Vefat ettiği yılın ramazan ayında ise yirmi gün itikâfa çekilmiştir. Sahâbe ve Resulullah’ın (sav.) eşleri de hem Hz. Peygamber hayatta iken hem de vefatından sonra itikâf ibadetini gerçekleştirmişlerdir. Allah Resulü (sav.), mescitte ve on gün şeklinde itikâf yapmışken sahâbe ve tâbiîn arasında itikâf mahalli ve süresi ile alakalı farklı görüş ve uygulamalar varid olmuş, aynı durum itikâf âdâbları hakkında da cereyan etmiştir. İşte bu makalede itikâfın İslâm öncesi durumu, kadınların itikâfı, itikâf mahalli ve süresi ayrıca itikâf âdâbı konuları rivayetlere yansıyan tarafları ile ele alınıp incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Ramazan, Hira, Tahannüs, İtikâf

Itikaf in the Hadith

Islam forbade the priesthood, which means that people stay away from society and worship themselves and it asks to take care of the life of this world and the hereafter and advises them to lead a life in this direction. The Prophet did not remain indifferent to the environmet the lived in before and after the bi`set; before he became a prophet, he took part in important jobs such as Hilfü’l-fudûl and the Kaaba arbitrator. In the meantime, he made tahannus (itikaf) in Hira on certain days in order to get away from the evils and sins that were common in the Age of Ignorance and to contemplate. Itikaf, it is known as a sunnah that has continued since the time of Prophet Ibrahim and his son Prophet İsmâil. The Prophet Muhammed also performed itikaf every year, in the first ten days of Ramadân one year, and then ın the middle ten days of the same month for a few years, in the Masjid an-Nabawi, located in the center of the city, together with the migration to Medina. Afterwards, he performed the worship in the last ten days of Ramadân until his death. In the month of Ramadân of the year in which he died, he retired for twenty days. The sahâbah and the wives of the Messenger of Allah Prophet performed itikaf while he has alive and after his death. While the Messenger of Allah performed itikaf in the masjid and for ten days, there were different views and practies between the sahâbah and the tâbiîn the place and duration of itikaf and the same situation occurred about the manners of itikaf. In this aricle, the pre-Islamic state of itikaf, women’s itikaf, the place of itikaf and its duration, as wel as the issues of itikaf etiquette are discussed and examined with their aspects reflected in the narrations.

Keywords:

Hadith, Ramadân, Hira, Tahannus, Itikaf,

PDF

___

Abdürrezzâk, Ebû Bekir Abdürrezzâk b. Hemmâm es-San`ânî. el-Musannef. Thk. Habîbürrahmân el-A`zamî. 11 Cilt. Hindistan: el-Meclisü’l-İlmî, 2. Basım, 1403/1983.
Adıgüzel, Şükran. İlk Vahiy. İstanbul: Endülüs Yayınları, 1. Basım, 2016.
Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Hanbel b. Hilâl b. Esed eş-Şeybânî. Müsned. 6 Cilt. Kâhire: Müessesetü Kurtuba, ts.
Âmir, Abdüsselâm b. Muhammed. Fethu’s-selâm şerhu Umdeti’l-ahkâm. 7 Cilt. yy.: b.y., ts.
Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. yy.: Dâru’l-Fikr, ts.
Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Şemsü’l-Hak. Avnü’l-ma`bûd şerhu Sünen-i Ebî Dâvûd. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1410/1990.
Azîzî, Ali b. Ahmed b. Nûriddîn b. Muhammed b. İbrâhîm. es-Sirâcü’l-münîr şerhu’l-Câmii’s-sağîr fî hadîsi’l- beşîri’n-nezîr. 4 Cilt. yy.: b.y., ts.
Bâltû, Abdüllatîf b. Muhammed. el-İ`tikâf nazratün terbeviyyetün. yy.: b.y., ts.
Belâzürî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Kitabü Cümel min ensâbi’l-eşrâf. Thk. Süheyl Zekkâr - Riyâd Zerkelî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1417/1996.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. Thk. Mu-hammed Abdülkâdir Atâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm b. Mugîre el-Cu`fî. el-Câmiu’l-müsned es-sahîhu’l- muhtasar min umûri Resûlillâhi ve sünenihî ve eyyâmihî. Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. yy.: Dâru Tavkı’n-Necât, 1422.
Cevad Ali. el-Mufassal fî târîhi’l-arab kable’l-İslâm. 10 Cilt. yy.: b.y., 2. Basım, 1413/1993.
Cürcânî, Ebü’l-Hüseyin Ali b. Muhammed b. Ali el-Hüseynî. Kitâbü’t-Ta`rîfât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1424/2003.
Dârekutnî, Ali b. Ömer. Sünenü’d-Dârekutnî. Thk. Şuayb el-Arnâûd - Hasan Abdülmünim Şelebî vdğr. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1424/2004.
Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. Fazl b. Berâm. Süne-nü’d-Dârimî. Thk. Hüseyin Selîm Esedü’d-Dârânî. 4 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Muğnî, 2000/1421.
Dindi, Emrah. Cahiliye Araplarında Ramazan Ayı, İtikâf ve Oruç. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, (2017), 3/35.
Diyârbekrî, Hüseyin b. el-Hasen. Târîhu’l-hamîs fî ahvâli enfesi nefîs. 2 Cilt. yy.: b.y., ts.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş`as b. İshâk es-Sicistânî. Kitâbü’s-Sünen. Thk. Muhammed Avvâme. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 2. Basım, 1425/2004.
Ebû Habîb. Sa`dî. el-Kâmûsü’l-fıkhî lügaten ve’s-tılâhen. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1402/1982.
Ensârî, Ebû Yahyâ Zekeriyyâ. Minhatü’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Thk. Sü-leymân b. Dürey` el-Âzimî. 10 Cilt. Suudi Arabistan: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1426/2005.
Eserî, Ali Hasan Ali Abdülhamîd el-Halebî. el-İnsâf fî ahkâmi’l-i`tikâf. Ürdün: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1. Basım, 1407/1987.
Etyûbî, Muhammed b. Ali b. Âdem b. Mûsâ el-Vellevî. Şerhu süneni’n-Nesâî (Zahîretü’l-ukbâ fî şerhi’l-Müctebâ). 40 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru Âl Berûm, 1. Basım, 1424/2003.
Fettenî, Cemâlüddîn Muhammed Tâhir b. Ali. Mecmau bihâri’l-envâr fî garâibi’t-tenzîl ve letâifi’l-ahbâr. 5 Cilt. Haydarâbâd: Matbaatü Meclisi Dâirati’l-Meârifi’l-Osmânî, 3. Basım, 1387/1967.
Halebî, Ebü’l-Ferec Ali b. İbrâhîm b. Ahmed. es-Sîretü’l-Halebiyye. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1427.
Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. Çev. Salih Tuğ. İstanbul: İrfan Yayımcılık, 5. Basım, 1414/1993.
Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed b. İbrâhîm. Meâlimü’s-sünen. 4 Cilt. Haleb: el-Matbaatü’l-İlmiyye, 1. Basım, 1352/1934.
Hâzimî, Muhammed b. Mûsâ. el-Emâkin. yy.: Dâru’l-Yemâme, 1415.
Herevî, Muhammed b. Abdillâh el-Alevî. el-Kevkebü’l-vehhâc şerhu Sahîh-i Müslim. 26 Cilt. Cidde: Dâru’l- Minhâc, 1. Basım, 1430/2009.
Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. Hüseyin. Kitâbü Tarhi’t-tesrîb fî şerhi’t-Takrîb. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. el-İstizkâr. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1423/2002.
İbn Abdilber, Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed en-Nemerî. Câmiu beyâni’l-ilm ve fazlihî. Thk. Ebü’l-Eşbâl ez-Zührî. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî, 1. Basım, 1414/1994.
İbn Battâl, Ebü’l-Hasen Ali b. Halef b. Abdilmelik. Şerhu sahîhi’l-Buhârî. 10 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, ts.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullâh b. Muhammed b. Ebî Şeybe. el-Kitâbü’l-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. Thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Tâc, 1409/1989.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fethu’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-İmâm Ebî Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el- Buhârî. 13 Cilt. yy.: el-Mektebetü’s-Selefiyye, ts.
İbn Hişâm. es-Sîretü’n-nebeviyye. Thk. Mustafa es-Sekkâ - İbrâhîm el-Ebyârî - Abdülhafîz Şelebî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
İbn Huzeyme, Ebû Bekir Muhammed b. İshâk. Sahîh-i İbn Huzeyme. Thk. Muhammed Mustafa el-A`zamî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1400/1980.
İbn İshâk, Muhammed b. İshâk el-Muttalibî, Kitâbü’s-Siyer ve’l-megâzî. Thk. Süheyl Zekkâr. yy.: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1398/1978.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Meârif, 1413/1992.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen-i İbn Mâce. Thk. Şuayb el-Arnâûd vdğr. 5 Cilt. Dımeşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
İbn Melek, Muhammed b. İzziddîn Abdüllatîf b. Abdilazîz. Şerhu mesâbîhi’s-sünne li’l-İmâm el-Begavî. Thk. Nureddîn Itr vdğr. 6 Cilt. yy.: İdâretü’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1433/2012.
İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed el-Hanbelî. Letâifü’l-meârif fîmâ li-mevâsimi’l-âm mine’l-vezâif. Thk. Yâsîn Mu-hammed es-Sevvâs. Dımeşk: Dâru İbn Kesîr, 5. Basım, 1420/1999.
İbn Sa`d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa`d b. Menî el-Basrî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
İbn Zebâle. Ahbâru Medîne. Çev. Fatih Mehmet Yılmaz. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2018.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân. Keşfü’l-müşkil min hadîsi’s-sahîhayn. Thk. Ali Hüseyin el-Bevvâb. 4 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1. Basım, 1418/1997.
İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Ömer b. Ali b. Ahmed. et-Tavzîh li şerhi’l-Câmi’s-sahîh. Thk. Hâlid er-Rebbât - Cuma Fethî vdğr. 33 Cilt. Katar: Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şuûnü’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1429/2008.
İbn Teymiyye, Ahmed. Mecmû`u fetâvâ. 37 Cilt. Suudi Arabistan: Mecmûu’l-Melik Fehd li Tabâati’l-Mushafi’ş- Şerîf, 1425/2004.
İbnü’l-Verdî, Sirâcüddîn. Harîretü’l-acâib ve ferîdetü’l-garâib. Thk. Enver Mahmûd Zenâtî. Kâhire: Mektebetü’s- Sekâfeti’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1428/2008.
Itr, Nûreddîn. Menhecü’n-nakd fî ulûmi’l-hadîs. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1399/1979.
Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz b. İmrân el-Yahsubî. İkmâlü’l-mu`lim bi fevâidi Müslim. Thk. Yahyâ İsmâîl. 8 Cilt. Mısır: Dâru’l-Vefâ, 1. Basım, 1419/1998.
Kahtânî, Saîd b. Ali b. Vehf. es-Sıyâmü fi’l-İslâm fi davi’l-kitâb ve’s-sünne. Riyâd: b.y., 1. Basım, 1428.
Karakaş, Ahmet Canan - Habergetiren, Ömer Faruk. İtikâfın Maneviyat ve Psikopatoloji İle İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Türk Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi, (2020), 1/104.
Kârî, Ali b. Sultân Muhammed. Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu Mişkâti’l-mesâbîh. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1414/1994.
Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. İrşâdü’s-sârî li şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 10 Cilt. Bulak: el-Matbaatü’l- Kübrâ el-Emîriyye, 1304.
Kılıç, Ünal. Hz. Peygamber’in Nübüvvet Öncesi Uzlet İçin Hira Mağarası’nı Seçmesi Üzerine Bazı Mülahazalar. İstem, (2014), 24/5.
Kıster, M. J. et-Tehannüs: Kelime Anlamı Üzerine Bir Araştırma. Çev. Ali Aksu. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, Ankara, (2000), 4/215-216.
Kirmânî, Muhammed b. Yûsuf b. Ali. el-Kevâkibü’d-derârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t- Türâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1401/1981.
Komisyon. Hadislerle İslam. 7 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Ya-yınları, 1. Basım, 2014.
Komisyon. İlmihal. 2 Cilt. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Kûrânî, Ahmed b. İsmâîl b. Osmân b. Muhammed. el-Kevserü’l-cârî ilâ riyâdi ehâdîsi’l-Buhârî. Thk. Ahmed Azv İnâye. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1. Basım, 1429/2008.
Kübeysî, Ahmed Abdürrezzâk. el-İ`tikâf ahkâmühü ve ehemmiyyetühü fî hayati’l-müslim. yy.: b.y., 1407.
Lâşîn, Mûsâ Şâhîn. Fethu’l-mün`im şerhu Sahîhi’l-Müslim. 10 Cilt. yy.: Dâru’ş-Şurûk, 1. Basım, 1423/2002.
Mağribî, Hüseyin b. Muhammed. el-Bedrü’t-temâm şerhu Bulûği’l-merâm. Thk. Ali b. Abdillâh ez-Zebn. 10 Cilt. yy.: b.y., 1. Basım, 1428/2007.
Mâlik b. Enes, el-Muvatta. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1406/1985.
Merginânî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergânî. el-Hidâye fî şerhi bidâyeti’l-mübtedî. Thk. Talâl Yûsuf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Mübârekfûrî, Ebü’l-Hasen Ubeydullah b. Muhammed b. Emânillah. Mir`âtü’l-mefâtîh şerhu Mişkâti’l-mesâbîh. 9 Cilt. Hindistan: İdâretü’l-Buhûsi’l-İslâmiyye, 3. Basım, 1404/1984.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-sahîh. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Nesâî, Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb. el-Müctebâ. Thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Haleb: Mektebetü’l- Matbûâti’l-İslâmiyye, ts.
Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb. Kitâbü’s-Süneni’l-kübrâ. Thk. Hasan Abdülmünim Şelebî. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1421/2001.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. Sahîh-i Müslim bi şerhi’n-Nevevî. 18 Cilt. Ezher: el-Matbaatü’l- Mısriyye, 1. Basım, 1349/1930.
Râzî, Fahrüddîn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. yy.: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1401/1981.
Râzî, Muhammed b. Ebî Bekir b. Abdilkâdîr. Muhtâru’s-sıhâh. Beyrut: Mekte-betü Lübnân, 1986.
Sindî, Ebü’l-Hasen el-Hanefî. Şerhu Sünen-i İbn Mâce el-Kazvînî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, ts.
Sûyânî, Muhammed. es-Sîretü’n-nebeviyye kemâ câet fi’l-ehâdîsi’s-sahîha. 4 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Abyekân, 1. Basım, 1424/2004.
Sübkî, Mahmûd Muhammed Hattâb. el-Menhelü’l-azbü’l-mevrûd şerhu Sünen-i Ebî Dâvûd. Thk. Eymen Mahmûd Hattâb. 10 Cilt. yy.: b.y., 2. Basım, 1394.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân. et-Tevşîh şerhu’l-Câmii’s-sahîh. Thk. Rıdvân Câmi` Rıdvân. 9 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1419/1998.
Şener, Mehmet. “İ`tikâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/458. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Şinkîtî, Muhammed el-Hıdır el-Cekînî. Kevserü’l-meâni’d-derârî fî keşfi habâyâ sahîhi’l-Buhârî. 14 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1415/1995.
Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed. el-Mu`cemü’l-evsat. Thk. Târık b. Ivazillâh b. Muhammed - Ebü’l-Fazl Abdülmuhsin b. İbrâhîm el-Huseynî. 10 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Harameyn, 1415/1995.
Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed. el-Mu`cemü’l-kebîr. Thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kâhire: Mektebetü İbn Teymiye, ts.
Taberî, Ebû Ca`fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. Thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et- Türkî. 24 Cilt. Kâhire: Dâru Hicr, 1. Basım, 1422/2021.
Tâhâ, Ebû Esmâ Muhammed. el-Ağsânü’n-nediyye şerhu’l-hulâsati’l-behiyye bi tertibi ehâdîsi’s-sîreti’n- nebeviyye. Kâhire: Dâru İbn Hazm, 2. Basım, 1433/2012.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmiu’s-sahîh. Thk. Mu-hammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Mısır: Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 2. Basım, 1397/1977.
Umerî, Abdülkerîm b. Sınîtân. Safahâtün ramazaniyyâtün. Medîne: Dâru’l-Meâsir, 1. Basım, 1421/2001.
Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Fethu zi’l-celâli ve’l-ikrâm bi şerhi Bulûği’l-merâm. Thk. Subhî b. Muhammed Ramazân - Ümmü İsrâ bt. Arafe Beyûmî. 6 Cilt. Kâhire: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1. Basım, 1427/2006.
Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed. el-Vasît fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvız vdğr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1415/1994.
Zürkânî, Muhammed b. Abdilbâkî b. Yûsuf. Şerhu’z-Zürkânî alâ Muvattai’l-İmâm Mâlik. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 4 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1436/2015.