İrem Belde Miydi Yoksa Kabile Mi? Tefsirde Nazarî Yöntemin İmkânı

İlimler tasnifinde naklî ilimler arasında addedilen tefsir açısından dil ve rivayet, müfessirlerin yorumlarını ortaya koyarken müracaat ettikleri başlıca veri kaynaklarındandır. Ancak tefsirin tedvin edilmesinden sonra telif edilen eserlerdeki bazı bilgiler, erken dönemde müfessirlerin yaptıkları yorumların önüne geçmiştir. Bu araştırmada söz konusu durumun örneklerinden birini incelemek üzere Fecr sûresinde geçen İrem kelimesi incelenmiştir. Kelimeye gerek dilsel açıdan gerekse lafız ve anlam açısından farklı anlamlar yüklenmesine rağmen kelimenin anlamı “şehir” olarak yaygınlaşmıştır. Oysa muteber tefsir kaynaklarında kelimenin “kabile” anlamına geldiğine dair tercihler söz konusudur. Bu araştırmada tefsir rivayetlerinin hadis, dil ve tarihten de istifade ederek nazarî bir yöntemle tahlil edilmesine yönelik bir hazırlık yapılması amaçlanmaktadır. Araştırmanın ilk aşamasında kelime hakkındaki tefsirlerdeki veriler dilsel ve kronolojik ölçütlere göre tasnif edilmiştir. Bu aşamada eserlerde geçen tekrar içerikli bilgiler bir araya getirilmiştir. Ardından ikinci aşamada bu verilerin değerlendirilmesi yapılmıştır. Değerlendirme esnasında somut veriler elde etmek üzere bazı tablolar hazırlanmıştır ve verilerin toplu olarak değerlendirilmesi sağlanmıştır. Araştırma esnasında doküman inceleme, tarihi araştırma ve yorumlayıcı içerik analizi yöntemleri kullanılmıştır. Araştırma neticesinde sonradan kabul gören bazı tefsir yorumlarının, erken dönemlerde daha farklı bir ya da birden daha fazla anlam ifade edecek şekilde anlaşılabildiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Rivayet, Nazarî Yöntem, İrem, Âd

A Town Or A Tribe? The Possibility Of Theoretical Method In Tafseer

Language and narration are two of the main sources of data that com-mentators refer to in their interpretations. Nevertheless, some of the data found in the works compiled after the tafsīr was edited the observations made by the early commentators.. The word 'Irem' in Surah al-Fajr is examined in this research to investigate one of the examples of this predicament. The meaning of the word has become widespread as "city" despite the different meanings attributed to the word both linguistically and in terms of wording and meaning. However, there are preferences in the authoritative sources of Tafsir that the word means "tribe". The goal of this research is to prepare for the theoretical examination of Tafsir narrations by the use of hadith, language, and history. The facts in the Tafsirs on the word were categorised according to linguistic and chronological criteria in the first stage of the study. This data was then analyzed in the second stage. Some tables were produced in order to gather concrete data throughout the review, and the data was examined collectively. During the research, document analysis, historical research, and interpretative content analysis techniques comparative methodologies were applied. The study revealed that several Tafsir interpretations that were later adopted could have had more than one or a different meaning in the earlier ages.

Keywords:

Tafsir, Rivayah, Theoretical Method, Irem, Aad,

PDF

___

Aḥmed Muḫtār ʿUmer. el-Muʿcemu’l-Mevsuʿī li Elfāẓi’l-Ḳurʾāni’l-Kerīm ve Delāletihi. Riyad: Muʾessesetu’r-Turās̠, 2002.
Baş, Türker - Akturan, Ulun. Sosyal Bilimlerde Bilgisayar Destekli Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2017.
Begavî. Meʿālimu’t-Tenzīl fī Tefsīri’l-Ḳurʾān. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr vd. 8 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1412.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. Ṣaḥîḥu’l-Buḫârî. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 1998.
Cevherî, İsmail b. Hammâd el-. eṣ-Ṣıḥāḥ. thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1984.
Coşkun, Muhammed. “Aksâmu’l-Kur’ân: 98/Fecr, 1-14. Âyetleri Örneğinde Yemin İfadelerinin Anlaşılması ve Tercüme Edilmesi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 46 (2014), 37-68.
Creswell, John W. Nitel Araştırma Yöntemleri: Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni. çev. Mesut Bütün vd. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2018.
Dereli, Muhammet Vehbi. Tefsirde Yanılgı Sebepleri ve Bunlardan Korunma Yolları. Ankara: Gece Kitaplığı, 2014.
Ebû Hayyân el-Endelusî. Baḥru’l-Muḥīṭ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
Ebu’s-Suûd. İrşādu’l-ʿĀḳli’s-Selīm. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Riyâdi’l-hadîsiyye, ty.
el-Mâverdî. en-Nuket ve’l-ʿUyūn. thk. es-Seyyid b. Abdulmaksud b. Abdur-rahim. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, ty.
Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehẕību’l-Luġa. 15 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1967.
Gezer, Süleyman. “Fecr Sûresinin 27-30. Ayetlerinin (Nefs-i Mutmainne) Anlaşılma Sorunları Üzerine”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/28 (Şubat 2015), 49-60.
Glidden, Harold W. “Koranic Iram, Legendary and Historical”. Bulletin of the American Schools of Oriental Research 73 (1939), 13-15.
Halîl b. Ahmed. Kitābu’l-ʿAyn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
Ḥasen el-Muṣṭafavī. et-Taḥḳīḳ fī Kelimāti’l-Ḳurʾāni’l-Kerīm. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
İbn Dureyd. Cemheratu’l-Luġa. thk. Remzī Munīr Beʿalbekī. Beyrut: Dāru’l-ʿİlmi li’l-Melāyīn, 1987.
İbn Ebî Hâtim. Tefsīru’l-Ḳurʾāni’l-ʿAẓīm. thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Riyad: Mektebetu Nizâr Mustafa el-Baz, 1997.
İbn Fâris. Muʿcemu Meḳāyīsi’l-Luġa. thk. Abdusselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1979.
İbn Haldûn. Mukaddimetü İbn Haldûn. thk. Ali Abdulvâhid Vâfî. Mısır: Nehdatü Mısr, 2013.
İbn Kesîr. Tefsīru’l-Ḳurʾāni’l-ʿAẓīm. thk. Mustafa Seyyid Muhammed vd. 15 Cilt. Kahire: Müessesetü Kurtuba; Mektebetu Evladi’ş-Şeyh li’t-Türas, 2000.
İbn Manẓūr. Lisānu’l-ʿArab. thk. Abdullah Aliyyu’l-Kebîr vd. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Me’ârif, ts.
İbn Manẓūr. Lisānu’l-ʿArab. thk. Abdullah Aliyyu’l-Kebîr vd. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Me’ârif, ts.
İbn Saʿd. Kitābu’ṭ-Ṭabaḳāt. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 2001.
İbnü’l-Cevzî. Zādu’l-Mesīr. 9 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1984.
Mâturîdî. Teʾvīlātu’l-Ḳurʾān. thk. Ahmed Vanlıoğlu - Bekir Topaloğlu. 17 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2010.
Mukâtil b. Süleyman. Tefsīru Muḳātil b. Suleymān. thk. Abdullah Mahmûd Şehâte. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’t- Târîhi’l-Arabî, 2002.
Mücâhid b. Cebr. Tefsīru Mucāhid. thk. Muhammed Abdusselam Ebu’n-Nîl. Mısır: Daru’l-Fikri’l-İslâmî el-Hadîse, 1989.
Nesâî. es-Sünenü’l-Kübra. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
Neuenkirchen, Paul. “Biblical Elements in Koran 89, 6-8 and Its Exegeses: A New Interpretation of ‘Iram of the Pillars’”. Arabica 60/6 (2013), 651-700.
Râgıb el-İsfehânî. el-Mufredāt fī Ġarībi’l-Ḳurʾān. thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, t.y.
Râzî, Fahreddin. Mefātīḥu’l-Ġayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
Rubey‘î, Fâdıl. İram Ẕâti’l-İmâd: Min Mekke ilâ Urşelîm el-Bahs̱ ani’l-Cenne. Beyrut: er-Reyyis li’l-Kütüb ve’n-Neşr, 2000.
Sâhib b. Abbâd. el-Muḥīṭ fī’l-Luġa. thk. Muhammed Hasan Âli Yâsin. 11 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1994.
Sevinç, Sümeyye. İbn Haldûn’da Tarih, Toplum ve Kur’ân. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 2021.
Sülün, Murat. “Nefs-i Mutmainne Ayetine Yeni Bir Yaklaşım”. Ankara Üni-versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 50/1 (2009), 1-24.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Cāmiʿu’l-Beyān ʿan Teʾvīli ʾĀyi’l-Ḳurʾān. thk. Abdulmuhsin Türkî. Kahire: Dâru Hecr, 2001.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Tārīḫu’l-Umem ve’l-Mulūk. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 11 Cilt. Mısır: Dâru’l- Me‘ârif, 1961.
Tok, Fatih. “Kur’ân’da Geceye Dair Kavramlar ve Eylemler”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 24/1 (2020), 141-165.
Uzun, Ayşe. “Tefsir Tahsis: Mukâtil b. Süleyman’ın Kitâb-ı Mukaddes’in Tahrifine Dair Âyetleri Hz. Muhammed’in Tebşiri Özelinde Yorumlaması”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 25/3 (2021), 1001-1020.
Vâhidî. et-Tefsīru’l-Basīṭ. 25 Cilt. Riyad: Câmiatu’l-İmâm Muhammed, 1340.
Vâhidî. et-Tefsīru’l-Basīṭ. 25 Cilt. Riyad: Câmiatu’l-İmâm Muhammed, 1340.
Zemahşerî, Ebû’l Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer. el-Keşşāf ʿan Ḥaḳāʾiḳi’t-Tenzīl ve ʿUyūni’l-Eḳāvīl fī Vucūhi’t- Teʾvīl. thk. Adil Ahmed Abdulmevcud - Ali Muhammed Mu‘avvad. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998.