İlknur GENÇ KUZUCA, Serap ŞAHİNOĞLU, Ahmet ACIDUMAN

Verem Mücadelesinde Sosyal Yardım Kurumları

Ülkemizde verem hastalığıyla mücadele bir sivil toplum kuruluşu olan verem savaş dernekleri ile başlamıştır. Bu amaçla ilk kurulan dernek Veremle Mücadele Osmanlı Cemiyeti’dir. Cumhuriyetin kuruluşundan sonra bu derneği İzmir, İstanbul, Ankara, Denizli gibi büyük şehirlerde kurulan verem savaş dernekleri izlemiştir. Verem mücadelesi ağırlıklı olarak bu dernekler, verem savaş dispanserleri (VSD) ve sanatoryumlar üzerinden yürütülmüştür. Ülkemizde 40’lı yılların ikinci yarısında Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Verem Savaş Genel Müdürlüğü’nü kurmuş, çok sayıda dispanser ve sanatoryumu açarak hastalıkla aktif savaşı başlatmıştır. Hastalığın tedavisinin yanı sıra sosyoekonomik güçlüklerle mücadele edebilmek için dernekler içerisinde sosyal yardım komitelerinin yapılanması kaçınılmaz olmuştur. Bu çalışmada verem savaşında görev alan sivil toplum kuruluşları olan derneklerin ve tıp tarihi içinde bir miktar ihmal edilen sosyal komitelerin tarihi, Ankara Verem Savaş Derneği ve ona bağlı dispanserler örneği üzerinden incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Verem, sosyal yardım, tıp tarihi, Ankara Verem Savaş Derneği

Social Associations in Fight against Tuberculosis

In our country, fight against tuberculosis started with tuberculosis associations that are non-governmental organizations. The first of them based on this aim was ‘Community of Ottoman at Tuberculosis Fight ’. After the foundation of Republic, other Associations had been built in grand cities like İzmir, İstanbul, Ankara, Denizli. With the support of the government, fight against tuberculosis went through with these associations, dispensaries, and sanatoriums. At the second half of 1940’s in which tuberculosis widespread among Turkey, Health and Social Aid Ministry founded Tuberculosis Fight General Directorate and established many dispensaries and sanatoriums and started an active fight. Besides the treatment of the disease, in order to combat socioeconomic difficulties, the social assistance committees with the associations became inevitable. In this study, history of associations, which are non-governmental organizations involving in tuberculosis fight and the neglected social committees within the history of medicine, have been examined through the example of Ankara Tuberculosis Association and its dispensaries.

Keywords:

Tuberculosis, social association, medical history, Ankara Tuberculosis Association,

PDF

___

Yıldırım N, Gürgan M. Türk Göğüs Hastalıkları Tarihi. Metin Altıntaş, editör. İstanbul: AVES Yayıncılık: Türk Toraks Derneği; 2012.
Gökçe İT. İstanbul Verem Savaşı Derneği Gelişim ve Çalışmaları (1927-1971). İstanbul: Hilal Matbaacılık; 1972.
Başustaoğlu A. Bir Nefes Sıhhat Tevfik Sağlam’ın Yaşamı. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları; 2016. s.427.
Koçoğlu F. Verem Savaşı Dernekleri ve Çalışmaları [Internet]. Türkiye Ulusal Verem Savaşı Dernekleri Federasyonu. [cited 2016 Dec 22]. Available from: http://www.verem.org.tr/verem_savas_tarihce.php
Tüberküloz [Internet]. T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Tüberküloz Dairesi Başkanlığı. [cited 2016 Dec 22]. Available from: http://tuberkuloz.thsk.saglik.gov.tr/2013-08-28-13-18-43/yonetim.html
T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü [Internet]. Available from: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/birimler.html
Sağlam T. Türkiye’de verem savaşı. Yaşamak Yolu 1954;219:8.
Yurdumuzda Verem Savaş Dernekleri. Türkiye Ulusal Verem Savaşı Derneği Neşriyatı. İstanbul: Seyhan Matbaacılık; 1973. s.5.
Aksu M. Tıp Tarihi Açısından Türkiye’de Verem Savaşı. Türkiye Ulusal Verem Savaşı Dernekleri Federasyonu Yayını; 2007. s.122.
TC Resmi Gazete (1945). Ankara Verem Savaş Derneği kuruluş ilanı. 17 Temmuz 1945. Sayı: 6059. Başbakanlık Basımevi. Ankara.
XXV. Genel Kurul Toplantısı. Ankara Verem Savaş Derneği. Ankara: Ongun Kardeşler Matbaası; 1971. s.21-23.
Gönenç G. Tüberkülozda Sosyal Komitelerin Dünü Bugünü [Internet]. [cited 2016 Dec 05] Available from: http://www.verem.org.tr/pdf/t_sosyal_komite.pdf
Ankara Verem Savaş Derneği Kuruluş Gelişim ve Çalışmalar Kitapçığı 1947-1971. Ankara Verem Savaş Derneği Sosyal Yardım Komiteleri Yönetmeliği (1966). Ankara; s.28.
Ankara Verem Savaş Derneği Sosyal Yardım Komiteleri 1971 Çalışma Raporu. İstanbul: Güneş Matbaacılık; 1972.
Arda B. 30’lular kuşağının önemli bir temsilcisi: Dr. Mediha Eldem. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 2002; 55(2):109-14.
Ankara Veremle Savaş Derneği. Ankara Veremle Savaş Derneği 1970 Yılı Faaliyet Raporu. 1970.
Verem Savaşında 40. Yıl Ankara Verem Savaş Derneği 1946-1986. Verem Savaş Derneği Yayınları.
Artvinli F. Verem Savaşı Hemşire Okulu, Erenköy Sanatoryumu ve Dispanserler: Muazzez Yazıcıoğlu ile Bir Sözlü Tarih Çalışması. N History Med Stud 2017;23:57-89.
70 Yılın Öyküsü. Türkiye Yardım Sevenler Derneği 1928-1998. İstanbul: Mars Ticaret ve Sanayi A.Ş; 1999.
Saltık A. Türkiye’de Erken Cumhuriyet Dönemi Sağlık Hizmetleri. Bugünü [Internet]. [cited 2016 Dec 05] Available from: http://ahmetsaltik.net/arsiv/2014/06/Erken_Cumhuriyet_Donemi_Saglik_Hizmetleri1.pdf
Metindaş MY, Elçioğlu Ö. Cumhuriyetin İlk On Beş Yılında Sağlık Hizmetleri (1923-1938). Osmangazi Tıp Dergisi 2007;29(3):162-70.
Özaydın Z. Büyük Önder Atatürk'ün Himayelerinde Yapılan 1. Milli Türk Tıp Kongresi. Tıp Tarihi Araştırmaları 1998;220-30.
Özaydın Z. Cumhuriyet Dönemi Tıbbı. In: İstanbul Üniversitesi: Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Tıp Etiği Ders Kitabı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi: Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları; 2007. s.107-10.
Tuğluoğlu F. Türkiye’de Sıtma Mücadelesi (1924-1950). Turkiye Parazitol Derg 2008;32(4):351-59.
Gökçe İT. Yedinci verem haftası. Yaşamak Yolu Dergisi 1952;195:2.
Tuğluoglu F. Cumhuriyetin ilk döneminde verem mücadelesi ve propaganda faaliyetleri. İstanbul Üniversitesi Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi 2008;13-14:1-26.
Fişek N. Halk Sağlığına Giriş. Ankara: Çağ Matbaası; 1983.
Gök M. Toplumsal Kalkınmanın ve Sosyal Sermayenin Bilinmeyen Aktörleri: Kadın Odaklı Sivil Toplum Kuruluşları. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı Doktora Tezi. Ankara, 2014. s.219.