1896 Bombay Vebası ve Hastalığın Hicaz’a Sirayetinde Hindistanlı Hacıların Rolü

Amaç: Bu çalışmada, 1896 yılında Hindistan’ın Bombay şehrinde başlayan, buradan çıkan gemiler ve Hindistanlı hacılar vasıtasıyla Hicaz’a taşınan, Hicaz’da Osmanlı yönetimi boyunca devam eden veba hastalığının etkileri ve hastalığa karşı alınan önlemlerin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.Yöntem: Veba salgınlarının ortaya çıkışı ile ilgili literatür taranmış ve Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı’ndaki Osmanlı Arşivi vesikaları ışığında Bombay odaklı veba salgınının Hicaz Vilayeti’ne taşınması ve yetkililerin aldığı önlemler araştırılmıştır.Bulgular: 1896 yılında Hindistan’da “Bombay vebası” olarak isimlendirilen yeni bir veba salgını dalgası başlamıştı. Osmanlı yetkililerinin, Bombay’da ve Hindistan genelinde yeniden ortaya çıkan bu salgın haberini alır almaz, salgının Osmanlı topraklarına ulaşmasını engellemek için gerekli tedbirleri aldıkları görülmüştür. Vebanın Osmanlı topraklarına iki yoldan gelme ihtimali vardı. İlki Kızıldeniz yolu ikincisi de Basra Körfezi yoluydu. Bu sebeple hastalığın sirayetini engellemek için bu iki güzergâh üzerinde karantina istasyonları kurulmuş ve haccın yasaklanması gibi önlemler düşünülmüştür. İngiltere ve Fransa gibi sömürgesi olan devletlerin haccı yasaklamalarına karşın Osmanlı yönetiminin böyle bir yasağın mümkün olamayacağı fikrinde olduğu görülmüştür.Sonuç: Dünya tarihinde diğer salgın hastalıklardan daha sık görülen ve daha öldürücü olan veba, Avrupa’da 1700’lerin başında, Osmanlı’da ise 1850’lerden itibaren etkisini azaltmıştı. Ancak 1896 yılında Bombay’da yeniden ortaya çıkan salgın, II. Dünya Savaşı sonuna kadar devam etmişti. Veba bu tarihlerde çok etkin olmasa da korkulan bir hastalık olmayı sürdürmüştü. Bu sebeple hem Hicaz’ı salgınlardan korumak hem de Avrupalı devletlerin Hicaz’da etkinliklerini engellemek amacıyla Osmanlı hükümetinin karantina ve temizlik uygulamaları gibi gerekli tedbirleri almaya çalıştığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Hindistan, Hicaz, Veba, Kamaran Tahaffuzhanesi

The Plague of 1896 Bombay and the Contamination of the Disease to Hedjaz by Indian Pilgrimages

Objective: The goal of this research is to uncover the consequences of the plague sickness and the measures taken to combat it, which began in Bombay, India in 1896, was transferred to the Hedjaz by ships and Indian pilgrims from there, and lasted throughout Ottoman administration in the Hedjaz.Methods: The literature on plague outbreaks was scanned, and the transmission of the Bombay-based plague epidemic to the Hedjaz Province, as well as the authorities' responses, were researched in light of the Directorate Ottoman Archive materials.Results: In 1896, India experienced a new wave of disease known as the "Bombay plague." The Ottoman authorities, it was noticed, took the appropriate precautions to prevent the epidemic from spreading to Ottoman lands as soon as they learned of the epidemic's reappearance in Mumbai and throughout India. The epidemic could have entered Ottoman territory in one of two ways. The Red Sea road was the first, while the Persian Gulf road was the second. As a result, quarantine stations were set up along these two routes to prevent the disease from spreading, and measures like prohibiting pilgrimage were contemplated. Although colonial nations such as England and France prohibited pilgrimage, the Ottoman administration believed that such a prohibition would be impossible to enforce.Conclusion: Plague, which is more widespread and deadly than other epidemic diseases throughout history, began to fade in Europe in the early 1700s and in the Ottoman Empire in the 1850s. However, the pandemic that returned in Bombay in 1896 lasted until the end of the Second World War. Despite the fact that the plague was not highly prevalent during these days, it was nevertheless a feared disease. As a result, the Ottoman administration attempted to adopt required steps, such as quarantine and cleaning standards, to safeguard the Hejaz from diseases and to prevent European governments from conducting business in the Hejaz.

Keywords:

Hedjaz, India, Ottoman, Plague, Kamaran Island,

PDF

___

1. Nikiforuk A. Mahşerin Dördüncü Atlısı Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi. Erkanlı S. çeviren. İstanbul: İletişim Yay; 2016.
2. Hacker J. İnsanlar, Salgınlar ve Mikroplar Enfeksiyon ve Patojenleri, Herstch B. vd. çeviren. İstanbul: Runik Kitap; 2020.
3. Samancı M. Küresel Bir Salgın: Covid-19. Samsun Sağlık Bilimleri Dergisi 2020; 5 (1): 6-11.
4. Varlık N. Tâun. DİA. XL. İstanbul 2011: 175.
5. Panzac D. Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba (1700-1850). Yılmaz S. çeviren. İstanbul; Tarih Vakfı Yurt Yay: 1997.
6. Varlık N. Akdeniz Dünyasında ve Osmanlılarda Veba 1347-1600. Yalın H. Çeviren. İstanbul; Kitap Yayınevi; 2017.
7. Meclis-i Umur-ı Tıbbiye-i Mülkiye ve Sıhhiye-i Umumiye. Veba. Tanin Matbaası. 1326.
8. Dols M. W. The Second Plague Pandemic and its Recurrences in the Middle East: 1347-1894. JESHO1979; XXII/2: 162-189.
9. Ayar M, Kılıç Y. Osmanlı’da Vebanın Sona Erişine Dair Bir Değerlendirme. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 2017; 17/2: 163-181.
10. Faroqhi S. Hacılar ve Sultanlar (1517-1638). İstanbul 1995.
11. Low MC. Empire and Hajj: Pilgrims, Plagues, and Pan-Islam under British Surveillance, 1865-1926. International Journal of Middle East Studies Mayıs 2008; Vol. 40, No. 2: 269-290.
12. Kuneralp S. Osmanlı Yönetimindeki (1831-1911) Hicaz’da Hac ve Kolera. Atalar M. çeviren. OTAM 1996; S. 7: 497-511.
13. Deshmukh C. The Bombay Plague (1896-1897). Proceedings of the Indian History Congress 1998; Vol. 49: 478-483.
14. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), A.}MKT.MHM. 575/14, 30 Ramazan 1315/22 Şubat 1898.
15. Sarıyıldız G. Hicaz Karantina Teşkilâtı (1865-1914). Ankara: Türk Tarih Kurumu; 1996.
16. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), A.}MKT.MHM. 573/14, 2 Cemaziyelevvel 1314/ 9 Ekim 1896.
17. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), Y..PRK.SH. 5/54, 10 Recep 1314/15 Aralık 1896.
18. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), HR.İD.. 2074/15, 16 Kanun-ı sani 1312/28 Ocak 1897.
19. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), DH.MKT. 2157/1, 22 Şaban 1316/5 Ocak 1899.
20. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), A.}MKT.MHM., 586/18, 27 Zilkade 1321/14 Şubat 1904.
21. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), DH. MKT, 1086/34, 20 Mayıs 1322/2 Haziran 1906.
22. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), İ. SH.. 2/38, 1 Ramazan 1314/3 Şubat 1897.
23. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), MV. 91/23, 27 Şaban 1314/31 Ocak 1897.
24. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), Y..A..HUS. 367/54, 8 Ramazan 1314/10 Şubat 1897.
25. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), A.}MKT.MHM. 575/8, 3 Şaban 1315/28 Aralık 1897.
26. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), Y.PRK.SGE. 8/119, 14 Haziran 1316/27 Haziran 1900.
27. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), Y. A. HUS., 457/98, 4 Temmuz 1319/17 Temmuz 1903.
28. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), DH. EUM.7.Şb. 1/36, 30 Ağustos 1330/12 Eylül 1914.
29. Bakar C. Avrupa’da Dolaşan Koleranın Gölgesinde, İstanbul Uluslararası Sağlık Konferansı, 1866. Turk J Public Health 2020; 18 (1): 68-82.
30. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), HR.İD.. 2066/25, 14 Kanun-ı evvel 1314/26 Aralık 1898.
31. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), HR.İD.. 2074/20, 26.Nisan 1898.
32. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), HR.İD.. 2074/17, 22 Kanun-ı sani 1312/3 Şubat 1897.
33. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), HR.İD.. 2074/16, 8 Kanun-ı sani 1312/30 Ocak 1897
34. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), BEO 1173/87905, 26 Safer 1317/16 Temmuz 1898.
35. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), İ..HUS..62/73, 24 Şevval 1315/18 Mart 1898.
36. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), MV. 94/79, 20 Şevval 1315/14 Mart 1898.
37. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), Y..A...HUS. 382/135, 11 Mart 1314/23 Mart 1898.
38. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), Y.A..HUS. 382/122, 26 Şevval 1315/20 Mart 1898.
39. BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi), A.}MKT.MHM. 575/16, 27 Şevval 1315/21 Mart 1898.
40. Şemseddin Sami. Kâmûs-ı Türkî. Dersaadet 1317.