Türkiye’de liberalizm: bir eklemlenme ideolojisi

Bu çalışmada, liberalizm, bir çevre ülkesinin egemen sınıflarının kapitalist dünya sistemine eklemlenme projelerinden biri olarak kavramsallaştırılmış, Osmanlı’dan günümüze bu projenin sürekliliği ortaya konulmaya çalışılmıştır. Yaygın kanının aksine, liberalizm, Osmanlı-Türkiye modernleşme sürecinde zayıf bir ideoloji olmamış, egemen sınıflar açısından her zaman önemli bir nitelik taşımıştır. Dünya sistemine, uluslararası işbölümünün doğasına uygun bir şekilde, yani serbest ticaret yoluyla eklemlenme anlamında liberalizm, 19. Yüzyıldan bu yana bir süreklilik, bu işbölümüne aykırılık teşkil eden planlamacılık, devletçilik vb. gibi uygulamalar ise bir arızilik teşkil eder. Liberalizme böyle bakmak, Türkiye’yi devlet-toplum ya da merkez-çevre gibi ikilikler üzerinden okuyan liberal-muhafazakar paradigmanın eleştirilmesi anlamına gelmektedir. Çalışma, bu eleştiri için bir dayanak noktası sunmayı amaçlamaktadır.

Lıberalısm ın Turkey

In this essay, liberalism is conceptualized as one of the articulation projects of a peripheral country‘s dominant classes into the capitalist world-system. I seek to show the continuity of this project from the late Ottoman period until today. Contrary to popular belief, liberalism has not been a weak ideology, but it has always been important for the dominant classes throughout the Ottoman-Turkish modernization process. Liberal- ism, in the sense of being articulated into the world-system via free trade in accordance with the character of international division of labour, dis- plays continuity from the 19th century to the present. Policies such as planning and state control which in contradiction with international divi- sion of labour are incidental in the process of incorporation into the world-system. Reading liberalism from this perspective means criticizing the liberal-conservative paradigm that explains history and political sys- tem of Turkey by using dichotomies such as state-society or center- periphery. This study aims to form a mainstay for that criticism.

___

Ahmad, Feroz, Modern Türkiye‟nin Oluşumu, Kaynak Yayınları, 2009.
Arol F., Hasan, ―Mehmet Cavit Bey‖, Liberalizm Modern Türkiye‟de Siyasal Düşünce Cilt 7, (der. Murat Yılmaz), İletişim Yayınları, 2005.
Ataay, Faruk; Kalfa, Ceren, ―Neoliberalizmin Krizi ve AKP‘nin Yükseli- şi‖, Küreselleşme, Kriz ve Türkiye‟de Neoliberal Dönüşüm, (der. Nergis Mütevvellioğlu, Sinan Sönmez), Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2009.
Bağımsız Sosyal Bilimciler, 2008 Kavşağında Türkiye Siyaset, İktisat ve Toplum, Yordam Kitap, 2008.
Başkaya, Fikret, ―80 öncesi, 80 sonrası‖, http://www.sosyalistforum.net/makaleler/31435-fikret-baskaya-80- oncesi-80-sonrasi-veya-rejimin-niteligi.html Boratav, Korkut, Türkiye‟de Devletçilik, İmge Kitabevi Yayınları, 2006.
Boratav, Korkut, Türkiye İktisat Tarihi 1908-2007, İmge Kitabevi Yayın- ları, 2010.
Bedirhanoğlu, Pınar, ―Türkiye‘de Neoliberal Otoriter Devletin AKP‘li Yüzü‖, AKP Kitabı Bir Dönüşümün Bilançosu, (der. İlhan Uzgel, Bü- lent Duru) Phoenix Yayınevi, 2009.
Çavdari Tevfik, Türkiye‟de Liberalizm, İmge Yayınevi, 1992. Demirel Ahmet, ―Milli Mücadele Döneminde Birinci Meclis‘teki Liberal Fikirler ve Tartışmalar‖, Liberalizm Modern Türkiye‟de Siyasal Düşün- ce Cilt 7 Dinler, Demet, ―Türkiye‘de Güçlü Devlet Geleneği Tezinin Eleştirisi‖, Praksis, Sayı:9, 2009.
Emrence, Cem, ―Serbest Cumhuriyet Fırkası (1930)‖, Liberalizm Modern Türkiye‟de Siyasal Düşünce Cilt 7.
Erdoğan, Mustafa, ―Liberalizm ve Türkiye‘deki Serüveni‖, Liberalizm, Modern Türkiye‟de Siyasal Düşünce Cilt 7.
Eroğul, Cem, ―Çok Partili Düzenin Kuruluşu 1945-1971‖, Geçiş Sürecin- de Türkiye, (der. Schick Cemil İrvin ve Tonak Ertuğrul Ahmet), Belge Yayınları, 1998.
Ertuğrul, N. İlter, ―AKP ve Özelleştirme‖, AKP Kitabı: Bir Dönüşümün Bilançosu.
Güveloğlu, Nazım, ―Demokrasinin Neoliberal Dönemde geçirdiği Dönü- şümün Siyasal Partiler Üzerindeki Etkileri‖, Praksis, Sayı:12, 2004. İnsel, Ahmet, ―Türkiye‘de Liberalizm Kavramının Soyçizgisi‖, Libera- lizm, Modern Türkiye‟de Siyasal Düşünce Cilt 7. Karaca, Bilal, ―II. Meşrutiyet‘ten Cumhuriyet‘e İktisat Anlayışı‖, Türkiye Günlüğü, Sayı: 102, 2010.
Kaya, Raşit, ―Neoliberalizmin Türkiye‘ye Siyasal Etkileri Üzerine Değer- lendirmeler ve Tartışma Ögeleri‖, Küreselleşme, Kriz ve Türkiye‟de Neoliberal Dönüşüm.
Keyder, Çağlar, ―Türkiye Demokrasisin Ekonomi Politiği‖, Geçiş Süre- cinde Türkiye. Küçük, Yalçın, Planlama, Kalkınma, Türkiye, Tekin Yayınevi, 1984.
Küçükömer, İdris, Düzenin Yabancılaşması, Alan Yayınları, 1989. Mardin, Şerif, ―Yeni Osmanlı Düşüncesi‖, Cumhuriyet‟e Devreden Dü- şünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi Modern Türkiye‟de Si- yasi Düşünce Cilt 1, (ed. Mehmet Ö. Alkan), İletişim Yayınları, 2004.
Margulies, Ronnie; Yıldızoğlu, Ergin, ―Tarımsal Değişim: 1923-1970‖, Geçiş Sürecinde Türkiye.
Özuğurlu Bayramoğlu, Sonay, ―Türkiye‘de Devletin Dönüşümü: Parla- menter Popülizmden Piyasa Despotizmine‖, Küreselleşme, Kriz ve Tür- kiye‟de Neoliberal Dönüşüm.
Poulantzas, Nicos, Devlet, İktidar, Sosyalizm, (çev. Turhan Ilgaz), Epos Yayınları, 2004. Reyhan, Cenk, Türkiye‟de Liberalizmin Kökenleri Prens Sabahattin (1877-1948), İmge Kitabevi Yayınları, 2008.
Savran, Sungur, ―Osmanlı‘dan Cumhuriyete: Türkiye‘de Burjuva Devri- mi Sorunu‖, 11. Tez Kitap Dizisi, Sayı: 1, 1985.
Schick, İrvin C; Tonak, E. Ahmet, ―Uluslararası Boyut, Ticaret, Yardım ve Borçlanma‖, Geçiş Sürecinde Türkiye Sümer, Çağdaş; Yaşlı, Fatih (der.), Hegemonyadan Diktatoryaya Liberal- Muhafazakâr İttifak ve AKP, Tan Kitabevi Yayınları, 2010.
Tekeli, İlhan; İlkin, Selim, Savaş Sonrası Ortamında 1947 Türkiye İkti- sadi Kalkınma Planı, ODTÜ İdari İlimler Fakültesi Yayın No: 24, 1974.
Tekeli, İlhan; İlkin, Selim, 1929 Dünya Buhranında Türkiye‟nin İktisadi Politika Arayışları, ODTÜ İdari İlimler Fakültesi, 1983.
Tören, Tolga, ―Yeniden Yapılanan Dünya Ekonomisinde Marshall Planı ve Türkiye Uygulaması‖, Türkiye‟de Kapitalizmin Gelişimi, (haz. De- met Yılmaz, Ferhat Akyüz vd.), Dipnot Yayınları, 2006.
Zürcher, Erik Jan, Modernleşen Türkiye‟nin Tarihi, İletişim Yayınları, 2009.