Kentin Dönüşümünü Bir Parselden Okumak: İzmir’in Kordon’undaki 1201/20 Numaralı Parselin 150 Yıllık Tarihçesi

Bu çalışma, denizden kazanılan bir parselin yaklaşık 150 yıllık tarihini izleyerek İzmir kent merkezinin çok katmanlı yapısını ve katmanların birbirlerine aktardığı izleri görünür kılmayı amaçlamaktadır. Çağdaş adlandırması 1201/20 parsel olan bu kent parçası 1876 yılında İzmir rıhtımının inşa edilmesi ile ortaya çıkmış ve o günden günümüze kadar 3 farklı yapının zeminini teşkil etmiştir. Parseldeki ilk yapı olan 1908 tarihli neoklasik Pallas Sineması 1933 yılında yenilenerek modernist üsluptaki Tayyare Sineması’na dönüşmüş, mimari dil tamamen değişmekle birlikte yapı sinema işlevini sürdürmeye devam etmiştir. 1969-70’de yıkılan Tayyare Sineması binası da yerini 1970-73’de inşa edilen Tayyare Apartmanı’na bırakmış, sinema işlevi sona ererken sinemanın ismi olan Tayyare yeni apartmanın adında günümüze kadar gelmiştir. Üst ölçekten bakıldığında bu değişimlerin kentin imar eğilimlerini takip ettiği dikkat çekmektedir. Geç dönem Osmanlı İzmir’inin ağırlıklı olarak gayrimüslim nüfusunun sosyal, kültürel etkinliklerinin ve eğlence mekanlarının odaklandığı Kordon’da adını ve üslubunu Yunan klasik döneminden alan bir yapı olarak Pallas Sineması dönemin havasını taşır. Erken Cumhuriyet dönemi kadrolarının Avrupa’daki modern mimari akımını benimsediği dönemde inşa edilen Tayyare Sineması da hem biçimsel dili hem de Tayyare Cemiyeti’nin üstlendiği misyonla birlikte düşünüldüğünde yine toplumsal gelişmeleri takip eden bir bina olarak tarif edilebilir. Parselin son yapısı olan Tayyare Apartmanı da kent toprağının değerlenmesi ve yüksek imar koşullarının getirilmesini takiben hızla eski dokunun yerini alan çevresindeki birçok apartmanla birlikte 1960-70’lerin yapılaşma eğilimlerinin temsilcilerinden biridir.

Reading the Transformation of the City from a Parcel: The 150-Year History of Parcel 1201/20 at Kordon of Izmir

This study aims to reveal the multi-layered structure of Izmir city center and the traces of the layers transferred to each other by tracing the 150- year history of a parcel obtained from the sea. Emerged with the construction of the İzmir quay in 1876, the parcel numbered as 1201/20, formed the basis of 3 different buildings since then. The first building in the parcel, Cinema Pallas, dated 1908, was demolished in 1933 and left its place to Tayyare Cinema building, which continued to function as a cinema building with significant architectural changes. Demolished in 1969-70, the Tayyare Cinema building was replaced with the Tayyare Apartment Building in 1970-73, keeping its name but losing its cinema function. From the upper scale, it is noteworthy that these changes follow the zoning tendencies of the city. Pallas Cinema, a structure taking its name and style from the Greek classical period in Kordon, the focus for the social and cultural activities and the entertainment places of the late Ottoman period mainly for the non-Muslim population, bore the atmosphere of its period. Tayyare Cinema, built in the period when the early republic adopted the modern architectural trend in Europe, can be described as a building that follows social developments considered together with both formal language and the mission undertaken by the Tayyare Association. Tayyare Apartment Building, which is the last structure on the parcel, is one of the representatives of the construction tendencies of 1960-70s along with many apartment buildings that rapidly replaced the old fabric following the appraisal of the urban land and high zoning conditions

PDF

___

Alpagut, L. (2012) Cumhuriyetin Mimarı, Ernst Arnold Egli, İstanbul, Boyut Yayın Grubu.
Atay, Ç. (1998) Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İzmir Planları, İzmir, Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları.
Ballice, G. (2006), “İzmir’de 20. Yüzyıl Konut Mimarisindeki Değişim ve Dönüşümlerin Genelde ve İzmir Kordon Alanı Örneğinde Değerlendirilmesi”, Basılmamış Doktora Tezi, DEÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Beyru, R. (2011) 19. Yüzyılda İzmir Kenti, İstanbul, Literatür Yayınları.
Bilsel, C. (2011) “İzmir ya da Bir Akdeniz Kentinin Denizle Değişen İlişkisi Üzerine”. Arredemanto Mimarlık Dergisi, Sayı 250, s.71-83.
Bilsel, C. (2018) “XVII. Yüzyıldan XX. Yüzyıla İzmir’in Bir Ticaret Limanı Olarak Gelişimi, Kent Mekanının Oluşumu ve Başkalaşımı”, Ed.: Filibeli A., Gier G. Y. (Editörler), Akdeniz’in Kıyısında İzmir Körfezi Konferans Bildirileri Kitabı, İzmir, s. 62-78.
Bozdoğan, S. (2002) Modernizm ve Ulusun İnşası, İstanbul, Metis Yayınları.
Cengizkan, A., Bancı, S., Cengizkan, N. M. (Editörler) (2017) Ernst A. Egli, Türkiye’ye Katkılar, Ankara, TMMOB Mimarlar Odası Yayınları.
Ernst, A.E. (2013) Genç Türkiye İnşa Edilirken, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Evren, B. (2014) Türk Sinemasının 100 Yılı, İstanbul, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Franck, O.A. (2015) Politika ve Mimarlık, Ernst Egli ve Türkiye’de Modernliğin Arayışı, 1927-1940, Ankara, TMMOB Mimarlar Odası Yayınları.
Kaya, D. (2016), “From Cine Pallas to Tayyare Apartment Block Urban Space Identity and Memory”, Ed.: Kırtunç A. L., Erdem
M., Silkü A., Fry K. G. (Editörler) (2016). Culture and Space, Proceedings of the Fifteenth International Cultural Studies Symposium, İzmir, 65-73.
Kaftancı, G. (2019), Mimar Güngör Kaftancı ile 2019 yapılan görüşme, İzmir.
Kesbiç, G. (2018), Günel Kesbiç ile 2018 yılında yapılan görüşme, İzmir.
Kostak, S. (2018), Semra Kostak ile 2018 yılında yapılan görüşme, İzmir.
Makal, O. (1999) Tarih İçinde İzmir Sinemaları, İzmir, Güzel Sanatlar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları.
Metintürk, C. (2019), Mimar Cumhuray Metintürk ile 2019 yapılan görüşme, İzmir. Nicolai, B. (2011) Modern ve Sürgün, Ankara, TMMOB Mimarlar Odası Yayınları.
Özer, E. (2018), Erdinç Özerile 2018 yılında yapılan görüşme, İzmir.
Poulimenos, G., Chatziconstantinou, A. (2019) The Smyrna Quay: Tracing a Symbol of Progress and Splendour, Athens, Kapon Editions.
Saad, L. (1876) Plan de Smyrne, The University of Chicago Map Collection.
Storari, L. (1954-56) Planta Della Citta İzmir, APİKAM
Ürük, Y. (2008) İzmir’i İzmir Yapan Adlar, İzmir, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını.
Ürük, Y. (2019), Yaşar Ürük ile 2019 yılında yapılan görüşme, İzmir.
Yılmaz, E. (2004), “Determination of the Place Concept in Reproduction Process of Built Environment: Kordon, İzmir as a Case Study”, Basılmamış Doktora Tezi, İYTE Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Yılmaz, F. (Ed.) (2007) Cama Yazılan Tarih, İzmir, İzmir Ticaret Odası Kültür, Sanat ve Tarih Yayınları.
Zandi-Sayek, S. (2000) “Struggles over the Shore: Building the Quay of Izmir, 1867-1875”. City and Society: An Annual Review of the American Anthropological Association, vol. XII, no. 1, 55-78.
Osmanlı Arşivleri, Plan Proje Kroki Fonu, Kutu: 12.
Osmanlı Arşivleri, Plan Proje Kroki Fonu, Kutu: 9.
Osmanlı Arşivleri, Nafia Vekaleti Arşivi, Yer: 230-131-21-1.
http://www.levantineheritage.com/punta.htm [Erişim tarihi 20 Kasım 2019]
https://avarchives.icrc.org/Film/5433 [Erişim tarihi 20 Kasım 2019]
http://www.levantineheritage.com/smyrna.htm [Erişim tarihi 20 Kasım 2019]