İclal DİNÇER, ZEYNEP ŞİRİN ENLİL, Yiğit EVREN

İstanbul’un koruma alanlarının değerlendirilmesi

İki kıtanın birbirine bağlandığı özel bir coğrafyada 2500 yıllık tarihi mirasıyla İstanbul, dünyada ayrıcalıklı bir konuma sahiptir. İstanbul bu eşsiz özelliğinin yanı sıra, tarihi yarımada, Haliç ve Boğaziçi gibi pek çok doğal ve kültürel değeri bünyesinde barındırmaktadır. Bu değerlerin bir bölümü 1970’li yıllardan beri sit alanı olarak ilan edilerek bu özel statü kapsamında korunmaya çalışılmaktadır. Ancak, kentin özellikle geçtiğimiz yüzyılın ikinci yarısında ülkenin nüfus ve ekonomik yatırımlarının çekim merkezi haline gelmesi, bu miras alanlarını sürekli olarak değişim ve dönüşüm baskısı altında bırakmaktadır. Bu yazıda, Türkiye’deki koruma mevzuatı kapsamında İstanbul’da belgelenen ve koruma altına alınan sit alanlarının niceliksel yapıları ve mekânsal dağılımları ekseninde bir değerlendirme yapıldı. Makaleye temel olan çalışma, yazarlar tarafından 2005-2006 yıllarında gerçekleştirildi; kentteki tüm sit alanlarının arşiv çalışmaları yapılarak sayısallaştırıldı ve 1:100 000 ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı’na veri olarak aktarıldı. Bu yazıda, İstanbul’daki doğal, arkeolojik ve kentsel ölçeklerdeki sit alanlarının saptanması, belgelenmesi ve ilan edilmesi süreçlerinin izinden gidilerek Türkiye’deki koruma tarihinin gelişimi değerlendirildi; sit alanlarının karşı karşıya kaldığı temel riskler dile getirilerek özellikle planlama disiplini içinde yapılması gerekenlere dikkat çekildi. Ayrıca, tarihi yarımada’nın Dünya Miras Listesi sürecine de göndermeler yapıldı.

Anahtar Kelimeler:

İstanbul, risk faktörleri

An overview of Istanbul’s conservation sites

With its 2500 years of historical heritage, Istanbul is situated on a privileged location at the crossroads of two continents. Further to this unique characteristic, the city comprises a wide palette of natural and cultural treasures like the Historic Peninsula, the Golden Horn and the Bosphorus. Since the 1970s, part of that heritage has been listed and is thus under protection. However, since the second half of the past century in particular, Istanbul has become a magnet for investments and individuals, with the result that these heritage sites are now targeted under an ongoing pressure of rapid urban growth and urban regeneration. This report attempts to provide an overview of Turkey’s conservation history, by placing an emphasis on risks in the planning of conservation areas in Istanbul. It is based on a study conducted by the authors in 2005-2006, in which all of Istanbul’s conservation areas were documented, digitalized and transferred into the Strategic Master Plan of Istanbul, prepared to a 1/100,000 scale. This paper provides a spatial and quantitative analysis of the city’s natural, archeological, historical, and urban conservation areas, all of which have been listed since the 1970s - when Turkey’s conservation legislation was expanded beyond the scale of single buildings. It also attempts to shed light on the problematic processes concerning Istanbul’s world heritage sites.

Keywords:

Istanbul, risk factors,

PDF

___

1. 1985 yılında 215 olan bu sayının 2000 yılında 690’a, 2008 yılında ise 878’e yükseldiği göz önüne alındığında bu yargı daha da anlam kazanmaktadır. Bkz: http://whc.unesco. org/en/list/stat.
2. Adı geçen araştırma 2005 yılında İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı’na bağlı olarak kurulan İstanbul Metropoliten Planlama ve Kentsel Tasarım Merkezi bünyesinde Kültür Endüstrileri Kültür ve Turizm Grubu tarafından hazırlanmıştır. Grupta sit alanları ve taşınmaz kültür varlıkları ile ilgili araştırmayı yazarların danışmanlığında Evren Oral, Senem Kozaman ve Serkan Sınmaz gerçekleştirmişlerdir. Çalışmanın sonuçları 1:100 000 ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı çalışmalarında kullanılmıştır. Ayrıntılı bilgi için bkz: Dinçer, İ. Enlil, Z. Evren, Y. Seçkin, E. (2006) ‘Kültür Ve Tabiat Varlıkları Envanter Çalışması ve Tarihi Eser Araştırması’ Raporları İstanbul Büyükşehir Nazım İmar Planı Analitik Etütler İşi Kapsamında İstanbul Büyükşehir Belediyesi Planlama ve İmar Daire Başkanlığı Şehir Planlama Müdürlüğü İçin Hazırlanan Rapor.
3. Bu rakamlar Temmuz 2006 tarihinde http://www.kultur. gov.tr/ adresinden elde edilmiş ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın ilgili müdürlüğü tarafından kısmen revize edilmiştir.
4. Bir karar içinde birden fazla sit alanının tescil edildiği kararlar nedeniyle İstanbul’da toplam sit alanı sayısı 204’e ulaşmaktadır.
5. Bu raporun analiz çalışmalarının tamamlanması aşamasında İstanbul’daki KTVK Bölge Kurulu sayısı 6’ya çıkarılmış ve yetki alanları yeniden tanımlanmıştır. Ancak, bürokratik yapılanma ve ilgili dosyaların kurullara iletilerek yeni sistemin devreye girmesi bu çalışmanın tamamlandığı tarihte henüz gerçekleşmemiştir. Bu dağılıma göre I no’lu KTVK Kurulu: Bakırköy, Bağcılar, Bahçelievler, Zeytinburnu, Eyüp, Güngören; Avcılar, Bayrampaşa, Çatalca, B. Çekmece, K. Çekmece, Gaziosmanpaşa, Silivri; II no’lu Kurul: Beyoğlu, Eyüp, Kâğıthane, Şişli; III no’lu Kurul: Beşiktaş, Sarıyer; IV no’lu Kurul: Eminönü, Fatih; V no’lu Kurul: Adalar, Kartal, Kadıköy, Maltepe, Pendik, Ümraniye, Şile, Tuzla; VI no’lu Kurul: Beykoz, Üsküdar ilçelerinden sorumludur.
6. Makalede yer alan tablolar ve haritalar İstanbul I no’lu KTVKK, II no.lu KTVKK ve III no.lu KTVKK arşivlerinde yapılan dosya taraması sonucunda ulaşılan belgelerden yararlanılarak çalışma grubu tarafından üretilmiştir.
7. Aynı bölgede daha önce alınmış sit alanı kararında kısmi değişiklikler getirilerek yeniden alınan toplam 17 adet karar nedeniyle diğer tablolarda 77 olan karar sayısı bu tabloda 97 olarak geçmektedir.
8. Dünya Miras Listesinde de benzer bir statü kullanılmaktadır: Kültürel sit, doğal sit ve her ikisinin birlikte bulunduğu durumlar için ise karma sit. Ayrıntılı bilgi için bkz: http://whc.unesco.org/en/list.
9. Ayrıntılı bilgi için bkz: Z. Ahunbay, (2005). Doğal ve Kültürel Mirası Koruma Alanında Geçerli Uluslararası Belgelerin Türkiye’deki Uygulamalara Yansımaları. Korumada 50 Yıl. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Yayını. s. 9-24.
10. Ayrıntılı bilgi için bkz: http://whc.unesco.org/en/ list/356/documents.
11. Bu konudaki bir değerlendirme için bkz: İ. Dinçer (2009) Tarihi Yarımada - Yönetim Planı Kavramı ve Planlamanın Meşruiyet Krizi. (20 Mart 2009 tarihinden itibaren) http://www.planlama.org/new.