Camiden Müzeye Ayasofya’da Yapılan Değişim ve Düzenlemelerin Basındaki Yansımaları

İstanbul’un Osmanlı Devleti tarafından 1453 yılında fethi sonrası birtakım düzenlemeler yapılarak camiye dönüştürülen Ayasofya, Türkiye Cumhuriyeti’nde de bu kimliği ile uzun yıllar hizmet vermiştir. Cumhuriyet ile birlikte başlayan Anadolu’da kurulmuş eski medeniyetlerin izlerini ortaya çıkarma politikası bu yapıyı da etkilemiştir. Bu kapsamda 1931’de Ayasofya’da başlayan Bizans mozaiklerini ortaya çıkarma çalışmaları bir adım daha ileriye taşınmış ve 1934’te tüm insanlığın ortak malı ilkesiyle müzeye dönüştürülmüştür. Bahsedilen abideyi bir ülkeye, dine, ulusa ait olmaktan çıkarıp tüm insanlığın ortak değeri haline getirilmesi amaçlanmıştır. Ancak çalışmalarla yapıya bir Bizans müzesi kimliğine uygun düzenlemelere ağırlık verilmiştir. Bunun içinde yapının iç, dış ve çevre düzenlemesinde çalışmalar yapılmıştır. Ayasofya’nın iç kısmında Türk-İslam eserlerinin sergilenmesi planlanırken; eski Bizans eserlerini ortaya çıkarma çalışmaları iç kısımdan sonra dış alanlarda da yürütülmeye başlanmıştır. Bu çalışmada, Ayasofya’nın tarihi geçmişinden ziyade müzeye dönüştürülmesi sürecinde yapılan değişiklikler ortaya konulmuştur. Özellikle cami kimliğinden soyutlanarak nasıl bir dönüşüm geçirdiği, müzeye çevrilmesi sürecinde yapılan çalışmalar ve bu çalışmaların Türk ve dünya kamuoyundaki etkisi irdelenmiştir. Ayrıca, Ayasofya’nın müzeye dönüştürülmesi sürecinde dönemin siyasi ortamında gösterilen tepkiler ise bazı ulusal gazeteler taranarak ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ayasofya, Müze, Bizans, Kazı, Eser

PDF

___

1. Arşiv Kaynakları BCA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Cumhuriyet Arşivi, Fon No: 30.18.1.2, Kutu No: 49, Dosya No: 79.6.
BCA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Cumhuriyet Arşivi, Fon No: 30.18.1.2, Kutu No: 50, Dosya No: 88.19.
BCA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Cumhuriyet Arşivi, Fon No: 30.10.0.0, Kutu No: 266, Dosya No: 798.4.
BCA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Cumhuriyet Arşivi, Fon No: 30.10.0.0, Kutu No: 28, Dosya No: 161.2.
BCA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Cumhuriyet Arşivi, Fon No: 30.18.1.1, Kutu No: 13, Dosya No: 27.214.
BCA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Cumhuriyet Arşivi, Fon No: 30.18.1.1, Kutu No: 20, Dosya No: 49.13.
2. Süreli Yayınlar Akşam (14 Nisan 1938-9 Teşrinisani 1939).
Cumhuriyet (3 Teşrinisani 1931-27 Ocak 1945).
Hâkimiyet-i Milliye (8 Eylül 1934-19 İkinciteşrin 1934).
Kurun (11 Temmuz 1938).
Milliyet (8 Eylül 1929-31 Teşrinievvel 1934).
Son Posta (26 İkincikanun 1935-10 Şubat 1935).
Tan (12 Temmuz 1938-26 Ağustos 1942).
Ulus (10 İlkkanun 1934-22 Mayıs 1939).
Vakit (3 Mart 1939-6 Haziran 1941).
Vatan (13 Birincikanun 1940-10 Temmuz 1952).
Yarın (18 Mart 1931).
3. Kitap ve Makaleler Akan, E. (Temmuz-Ağustos 2020). Ayasofya Camisi’nin müzeye çevrilmesi üzerine bir araştırma. Türk Dünyası Araştırmaları, 125 (247), 313-328.
Asaf, B. (9 Eylül 1934). Ayasofya müzesi. Hâkimiyet-i Milliye.
Belge, B. (24 Temmuz 1937). Filistin notları din ticareti. Ulus.
Boyar, A. S. (27 Ocak 1945). Müzelerimiz zenginleşiyor. Ayasofya müzesinin yeni salonları, Cumhuriyet.
Boyar, A. S. (13 Temmuz 1952). Akropolis gazetesinin hezeyanları karşısında. Vatan.
Çelebi, A. Z. (2021). Ayasofya büyük levhalarının fotoğraf ve gravürler üzerinden geçmişten günümüze durumu, İslam Tetkikleri Dergisi, 11 (1), 209-242. DOI: 10.26650/iuitd.2021.862115
İkinci, A. (2014). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Ayasofya. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
İnönü, İ. (8 Şubat 1937). Atatürk’ün birkaç hususiyeti. Ulus.
Kandemir, (19 Haziran 1937). Ayasofya müzesi tanzimi ilerliyor. Cumhuriyet.
Kesler, S. (26 Ağustos 1942). Enkaz yığınının içinden çıkarılan bir müze: Ayasofya, Tan.
Konyalı, İ. H. (19 Temmuz 1938). Sinanın en güzel eserinin kubbesi fundalıktır. Tan.
Tan, M. T. (12 Temmuz 1938). Aman Dikkat!... Cumhuriyet.
Nadi, Y. (5 Temmuz 1935). İstanbulun tarihi değerlerini ortaya çıkarmak için, Cumhuriyet.
Savcı, S. G. (10 Temmuz 1952). Hezeyan, Vatan.
Eyice, S. (Ekim 1952). Prof. Dr. Alfons Marıa Schneıder, Belleten. XVI (64), 585-598.
Şahin, E. (2014). Türkiye’de iktidar ideolojisinin mekâna yansıması: Ayasofya Örneği. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
Tansel, B. (2 Haziran 1942). Kudüs artık Yahudilerin mev’ut toprağı olamaz. Vatan.
Til, E. T. (18 Temmuz 1952). Dostluk kuru lafla olmaz. Vatan.
Yalman, A. Y. (30 Mayıs 1942). Filistin ayasofya örneğine benzetilmeli. Vatan.
Yücel, E. (Haziran 1992). Belgeler ışığı altında Ayasofya’nın müze oluşu ile ilgili bazı gerçekler, Türk Dünyası Araştırmaları. (78), 183-222.