Cumhuriyetin İlk Yıllarında Takip Fişine Alınma Uygulamasının Bir Örneği: Milis Yüzbaşısı Haydar Erkut’un Fişe Dâhil Edilmesi ve Hazırladığı Savunma Raporu

Haydar Erkut, Millî Mücadele’de milis komutanı olarak; Ayvalık ve Manisa mıntıkalarında, Konya’nın Birinci ve İkinci Bozkır isyanlarında, Konya merkezinde hazırlanmakta olan isyan hareketlerini bastırılmasında ve isyanın lideri olan Delibaş’ın ölü olarak yakalanmasında büyük yararlıklar göstermiştir. Bu sebeple kendisi fevkalade olarak yüzbaşılığa terfi ettirilmiştir. Millî Mücadele sonrasında; siyasî, sosyal ve kültürel alanda gerçekleştirilen inkılâplardan rahatsız olan ve direnç gösteren muhalif kesime karşı başlatılan istihbarat çalışmaları kapsamında, bazı kuşkulu hareketleri nedeniyle, Konya (Ilgın ilçesi) 19 sayılı fişine dâhil edilerek, hareketleri takip altına alınmıştır. Fiş uygulamasına alınmasıyla birlikte, bütün görev yaptığı yerlerde kendisine hep bir suçlu gibi bakılacak, yaptığı tüm işler şüphe ile karşılanacaktır. Haydar Erkut, kendisinin fişe dâhil edilmesini, asılsız bir ihbar veya şikâyetten başka bir delile dayanmadığını ifade etmiş ve yapılan tüm suçlamaları reddetmiştir. Savunmasında, Millî Mücadeledeki hizmetlerini açıklayan bir raporu ve ekindeki bazı önemli belgeleri araştırılması için sunmuştur. İstiklal Madalyası sahibi biri olarak böyle bir iddia ile suçlanmasının büyük bir haksızlık olduğunu ileri sürmüş ve fiş takip uygulamasından çıkartılmasını talep etmiştir. İşte bu çalışmada; Emniyet Genel Müdürlüğü Arşivi’nde 35074-12272-384 numaralı dosyada kayıtlı bulunan Haydar Erkut’un soruşturma belgeleri değerlendirilecektir. Dosyadaki incelenen belgeler, fişe dahil edilme uygulamasının nasıl yapıldığına güzel bir örnek teşkil ettiği gibi Konya’da yaşanan isyanlarla ilgili de vermiş olduğu bazı bilgiler nedeniyle son derecede önemlidir.

Anahtar Kelimeler:

Millî Mücadele, Milis Yüzbaşı, Birinci ve İkinci Bozkır İsyanları, Delibaş Mehmet, Takip Fişi

An Example of the Application of Follow-Up Plugin the Early Years of the Republic: The Inclusion of Militia Captain Haydar Erkut in the Voucher and His Defence Report

As a militia commander in the National Struggle, Haydar Erkut has shown great usefulness in Ayvalık and Manisa districts,in the First and Second Steppe Rebellions of Konya, in suppressing the riot movements that are being prepared in the center of Konya andin the capture of Delibaş, the leader of the rebellion, dead. For this reason, he was eventually promoted to the Captain rank. After the National Struggle, he was appointed to the Smuggling Intelligence Agency by the Customs and Inhisar Agency. Afterwards, he was transferred to the Mugla and Istanbul Customs Chief Protection Directorate Presidency of The Commission of Inquiry. However, with an accusation that “he followed the policy of dismissing the government authority”,he was included in the Konya (Ilgın district) number 19 voucher, his movements were followed. With receipt of the plug application,he will always be looked after as a criminal in all his places of duty, and all the work he does will be met with suspicion.Haydar Erkut stated that his inclusion in the voucher was not based on any evidence other than an unsubstantiated tip or complaint and denied all charges. In his defense, he submitted a report explaining his services in the National Struggle and some important documents in his additional files. He claimed that being accused of such a claim as a person of Independence Medal was a great injustice and demanded that he was removed from the tracking application. Here in this study; the report registered in the file of 35074-12272-384 in the Archives of the General Directorate of Security will be evaluated. The documents examined in the file are a good example of how the application of being included in the voucher is made, as well as it is extremely important due to some information it gave about the rebellions in Konya.

Keywords:

National Struggle, Firstand Second Steppe Rebellions, Delibaş Mehmet, Tracking Voucher, National Struggle,

PDF

___

Kaynakça Arşivler Emniyet Genel Müdürlüğü (EGM)Arşivi EGM Arşivi, 35074-12272-384 Numaralı Dosya (Haydar Erkut’un Takip Fişine Alınması ve Takip Raporları Dosyası) Kitap ve Makaleler ACAR, Ali-Aydın Habib (2016).Bozkır Ayaklanmasında Meşruiyet ve Otorite, Uluslararası Sempozyum: Geçmişten Günümüze Bozkır (06-08 Mayıs 2016) Bildiri Kitabı, ss. 443-451, Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları. AHMAD, Feroz (2019). Modern Türkiye’nin Oluşumu, Çeviren: Yavuz Alogan, İstanbul: Kaynak Yayınları. AKANDERE, Osman(1998). Atatürk’ün Konya’yı Ziyaretleri ve İlk Ziyareti İle İlgili Gözlemler, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 14(40): 147-157. AVANAS, Ahmet (1998). Milli Mücadele’de Konya, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları. AYDOĞAN, Erdal & Mahmutoğlu, Tansu Barış (2013). Mustafa Kemal Atatürk Döneminde Yapılan Seçimler ve Karakteristik Özelikleri, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (10): 113-142. AYSAL, Necdet (2010). “Yönetsel Alanda Değişimler ve Devrim Hareketlerine Karşı Gerici Tepkiler Serbest Cumhuriyet Fırkası-Menemen Olayı”, Atatürk Yolu, 11(44): 581-625. AYSAL, Necdet (2019). “Atatürk Döneminde İç Politika”, Başlangıcından Günümüze Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, ed. Temuçin F. Ertan, ss. 153-157, Ankara: Siyasal Kitabevi Yayınları. BAL, Rıdvan (2013). Türk Süvari Tarihi, Ankara: Savaş Kitabevi. BAYAT, Sevgi (2016). Bozkır Ayaklanmasının Konya Milli Mücadelesine Etkisi, Uluslararası Sempozyum: Geçmişten Günümüze Bozkır (06-08 Mayıs 2016) Bildiri Kitabı, ss. 451-462, Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları. ÇAKMAK, Fevzi (2017). Çok Partili Siyasi Hayata Geçiş Sürecinde CHP Kurultay Görüşmeleri ve Müfettiş Raporlarına Göre Parti Teşkilatının Karşılaştığı Sorunlar (1945-1950), Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 17(34): 319-348. DOĞAN, Ümit(2016). Atatürk’ü Öldürme Planları (Suikast ve Darbe Girişimleri), Ankara: Kripto Kitaplar. ERDOĞAN, Caner (2017). Tek Parti İktidarı Döneminde (1923-1950) Cumhuriyet Halk Partisi’nin Örgütlenme Yapısının ve Yönetim Anlayışının Çözümlenmesi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10 (52 ): 366-379. GÖRGÜLÜ, İsmet (1993).10 Yıllık Harbin Kadrosu (1912-1922) Balkan-Birinci Dünya ve İstiklal Harbi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Genelkurmay Harp Tarihi Dairesi Başkanlığı (1964). Türk İstiklal Harbi, VI. Cilt, İstiklal Harbinde İç Ayaklanmalar (1919-1921), Ankara: Genelkurmay Basımevi. KARACA, Taha Niyazi(2004). Millî Mücadele’de Bozkır İsyanları, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(1): 169-190. KIRÇAK, Çağlar (1989). Meşrutiyetten Günümüze Gericilik (1876-1950) Birinci Kitap, Ankara: Bilar Yayınları. ÖNDER, Mehmet (1989). Atatürk Konya’da, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Türk Tarih Kurumu Basımevi. ÖNDER, Mehmet (1975). Atatürk’ün Yurt Gezileri, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. SAPMAZ, Selahattin (2010). Atatürk’ün Muğla Valisi M. Recai Güreli 1936-1939, Muğla: Gülermat Matbaacılık. TORUN, Esma (2003). Sivas’dan Büyük Kongreye Cumhuriyet Halk Partisi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Yayınları. ZÜRCHER, Erik Jan (2018). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çeviren: Yasemin Saner, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 4. Basım, İstanbul: İletişim Yayınları. On-line Kaynaklar http://www.sanliurfa.gov.tr/gorev-yapmis-valiler http://mobolla-mugla.blogspot.com/2014/12/1-h.html https://tbmm.chp.org.tr/milletvekiliDetay.aspx?ID=6295 https://tr.wikipedia.org/wiki/Hamdi_Aksoy http://www.kimkimdir.gen.tr/kimkimdir.php?kim=refikkoraltan http://trabzon.gov.tr/ https://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmet_Hamdi_Dikmen http://www.kimkimdir.gen.tr/kimkimdir.php?id=4687 https://www.wikiwand.com/tr/Fuat_G%C3%B6kbudak https://www.biyografya.com/biyografi/18411 https://tbmm.chp.org.tr/milletvekili Detay.aspx?ID=8264