Salgurlular’da Naibe Türkan Hatun ve Atabeg Abiş Hatun’un İdaresi

Salgurlular, Şîrâz merkezli olarak kurulmuş bir devlettir. Kuruluş döneminde Irak Selçuklularına, ardından Harezmşahlara bağlı olan Salgurlular, son dönemde İlhanlı tabiiyetine girdi. Fars bölgesindeki İlhanlı hâkimiyeti, Atabeg Ebu Bekr b. Sa’d’ın haraç vermeyi kabul etmesiyle başladı ve sonrasında da devam etti. Atabeg Ebu Bekr ve oğlu II. Sa’d sonrasında Salgurlular’da Türkan Hatun ve kızı Abiş Hatun’un liderlik yaptığı, İlhanlı valilerinin yönetime müdahil olduğu süreç başladı. Türkan Hatun, ilk olarak oğlu Muhammed’in naibesi olarak göreve başladı. Hatun, naibelik süresince İlhanlılarla sulh siyaseti izledi. Oğlu Muhammed’in ardından damadı Muhammed-şâh b. Salgur-şâh’ın atabegliğinde de devlet idaresinde etkisini hissettirdi. Damadı Muhammed-şâh’ın kendisini yönetimden uzak tutmak istemesi üzerine onu bertaraf eden Türkan Hatun, Selçuk-şâh b. Salgurşâh’ı atabeg tayin ettirdi. Lakin Türkan Hatun’un naibeliği, eşi Selçuk-şâh tarafından öldürülmesiyle son buldu. Selçuk-şâh’ın siyasî hataları, Salgurlular’ın yıkılış sürecini başlattı. Kazerun Savaşı sonrasında öldürülmesiyle de Salgurlular’ın son lideri olan Abiş Hatun atabegliğe getirildi. Atabeg Abiş’in saltanatında yerel idarecilerle İlhanlı emirleri arasında nüfuz mücadelesi yaşandı. İlhanlı valilerinin etkili olduğu son dönemde siyasî ve askerî mücadelelerin yanı sıra İlhanlıların malî soygunları ile 3 yıl süren kıtlık dönemi de büyük bir sarsıntıya sebep oldu. Argun Han’ın naibi Seyyid İmadeddin ile yaşanan anlaşmazlık ve İmadeddin’in öldürülmesi Salgurlular’ın sonunu getirdi. Argun Han’ın emri doğrultusunda Şîrâz ileri gelenleri yargılandı ve cezalandırıldı. Abiş Hatun da bundan bir yıl sonra hastalanarak hayatını kaybetti. Abiş Hatun’un ölümüyle Fars bölgesindeki Salgurlu hâkimiyeti son buldu.

Naibe Türkan Hatun in Salghurids and the Administration of Atabeg Abiş Hatun

The Salghurids are a state established in Shiraz. The Salghurids who were affiliated to the Iraqi Seljuks and then Harezmşahs in the period of their establishment, recently controlled by the Ilkhanate. Ilkhanate domination in the Persian region started when Atabeg Abu Bekr Sa’d agreed to pay tribute and then continued. After the reign of Atabeg Abu Bakr and his son II., the process in which Turkan Hatun and his daughter Abiş Hatun took the leader, and the governors of Ilkhanate took over, began in the Salghurids. Turkan Hatun first took the office as the regent of her son Muhammed. Hatun followed the peace policy with the Ilkhanate during his regency. She also made her influence in the state administration, in being an atabeg of her son-in-law Muhammed-shah b. after the reign of his son Muhammad. Türkan Hatun, who dismissed him when her son-in-law Muhammed-shah wanted to keep her away from the administration, appointed Selçuk-shah b. Salgurshah as atabeg. However, the regency of Türkan Hatun ended when she was killed by her husband Selçuk-shah. The political mistakes of Selçuk-shah started the process of the collapse of the Salghurids. When he was killed in the Battle of Kazerun, Abiş Hatun, the last leader of the Salghurids, was appointed as the atabeg. During the reign of Atabeg Abiş, there was a struggle for authority between local administrators and Ilkhanate orders. In addition to the political and military struggles in the last period when the governors of Ilkhanate were effective, the financial robberies of Ilkhanate and the famine that lasted for 3 years caused a great shock. The dispute with Seyyid Imadeddin, the regent of Argun Han and the murder of Imadeddin, brought the end of the Salghurids. In the line with the orders of Argun Han, the notable people of Shiraz were put in trial and punished. Abiş Hatun fell ill and died a year later. With the death of Abiş Hatun, Salgurlu rule in the Persian region ended

PDF

___

Muhammed bin Ali bin Muhammed Şebânkâreî (1363). Mecmau’l-Ensâb, tsh. Mîr Hâşim Muhaddis, Tahran: İntişârât-ı Emîr Kebir.
ARICI, Mustakim (2017). “Bir Biyografinin Yeniden İnşası: Kâdî Beyzâvî, İlişki Ağları ve Eserleri”, İslâm İlim ve Düşünce Geleneğinde Kâdî Beyzâvî, ed. Mustakim Arıcı, ss. 23-103, Ankara: İsam Yayınları.
AYAN, Ergin (2017). Ortaçağ Türk Devletlerinde Hanedan Evlilikleri, Ankara: Gece Kitaplığı.
BEYÂNÎ, Şîrîn (2015). Moğol Dönemi İran’ında Kadın, çev. Mustafa Uyar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
ÇALIŞKAN, Mehmet (2017). “Târih-i Güzîde’ye Göre Kirman Karahıtayları”, İran Araştırmaları Dergisi, I(2): 35-43.
DAYI, Özkan (2020). Moğolların Teşkilat ve İdarî Tarihi İran Moğolları 1220-1295, Ankara: Altınordu Yayınları.
Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî (2004). İbn Battûta Seyahatâmesi I, çev. A. Sait Aykut, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Ebû’l Abbâs Ahmed b. Ebû’l-Hayr Zerkûb Şîrâzî (1310-1350). Şîrâznâme, tsh. Behmen Kerîmî, Tahran: Matbâa Rûşenâî.
Fahreddîn Davud Benâketî (1348). Târih-i Benâketi, tsh. Ca’fer Şe’ar, Tahran.
GENÇTÜRK, Cihan (2016). “Kutlughanlılar’da Kadın Bir Nâibe: Kutlug Terken Hatun”, Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5 (Ek Sayı): 97-112.
Hamdullah Müstevfî Kazvînî (1913). Tarih-i Güzide, çev. Edward G. Browne–R. A. Nıcholson, London.
Hamdullah Müstevfî Kazvînî (1919). Nüzhetü’l-Kulub, trans. G. L. Strange, London.
Kadî Ahmed Gaffârî Kazvînî (1343). Tarih-i Cihan Ara, nşr. Hasan Nerakî, Tahran.
Abbas Kadyânî (1381). Ferheng-i Câmi-i Tarih-i İran, Tahran.
KARAKOÇ, Haşim (1998). Kâdı Bezâvî ve Nizâmu’t-Tevârîh’inin Edisyon Kritiği ve Tahlili, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
KASKA, Çetin (2019). “Sa’dî-i Şîrâzî ve Salgurlular”, Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, Prof. Dr. Bahaeddin Ögel Sayısı, 4(1): 323-344.
KONTAMİR, Samira (2011). “Memlûk Toplumunda Kadın”, Ortaçağ’da Kadın, ed. Altan Çetin, ss. 605-620, Ankara: Lotus Yayınevi.
MACİT, Ensar (2019). “Celâyirliler’de Kadın ve Siyaset”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 11: 11-36.
MERÇİL, Erdoğan (1991). Fars Atabegleri Salgurlular, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Muhammed Mîrhând b. Burhâniddîn Hâvendşâh b. Kemâliddîn Mahmûd Herevî (1848). The History of the Atabegs of Syrıa and Persia, trc. William H. Morley, London.
OCAK, Ahmet (2011). “Selçuklu İlim ve Tefekkür Hayatında Kadınların Yeri”, Ortaçağ’da Kadın, ed. Altan Çetin, ss. 420-458, Ankara: Lotus Yayınevi.
OKUMUŞ, Aydan (2012). Yezd Atabegliği, (1141-1318), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
PİYADEOĞLU, Cihan (2011). “Büyük Selçuklu Coğrafyasında Yaşamış Kadın Âlimler”, Ortaçağ’da Kadın, ed. Altan Çetin, ss. 459-469, Ankara: Lotus Yayınevi.
RENÇBER, Akif (2019). “İlhanlılar İdaresinde Şîrâz (684/1286-735/1335)”, İran Çalışmaları Dergisi, 2(2): 83-101.
Reşîdüddîn Fazlullâh Hemedanî (1373). Camîü’t-Tevarih II, tsh. Muhammed Rûşen, Mustafa Musevî, Tahran: Neşr-i Elburz.
Reşîdüddîn Fazlullâh Hemedanî (1947). Mukâtebât-ı Reşîdî, nşr. Muhammed Şefî, Lahore.
Reşîdüddîn Fazlullâh (2013). Câmiu’t-Tevârih (İlhanlılar Kısmı), çev. İsmail Aka, Mehmet
Ersan, Ahmad Hesamipour Khelejani, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
SPULER, Bertold (2011). İran Moğolları Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri 1220-1350, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
SÜMER, Faruk (1988). “Abiş Hatun”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 1, ss. 310-311, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
SÜMER, Faruk (2016). Oğuzlar Türkmenler Tarihleri Boy Teşkilatı Destanları, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
Şerefeddin Abdullah b. İzzeddin Fadlullah b. Ebi Nuaym b. Yezdî Şirâzî (1346). Tahrir-i Tarih-i Vassâf, nşr. Abdülmuhammed Âyeti, Tahran: İntişarat-ı Bünyad-ı Ferheng-i İran.
Şeyh Sâdî-î Şîrâzî(1980). Bostan ve Gülistan, trc. Kilisli Rıfat Bilge, İstanbul: Meral Yayınevi.
BENJAMİN, Tudela’lı ve Ratisbon’lu Petachıa (2009). Ortaçağda İki Yahudi Seyyahın İslâm Dünyası Gözlemleri, çev. Nuh Arslantaş, İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
UYGUR, Türker (2019). İlhanlılar Zamanında Şîrâz Şehri (1256-1335), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa.
ÜÇOK, Bahriye (2011). İslâm Devletlerinde Türk Nâibeler ve Kadın Hükümdarlar, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
YUVALI, Abdulkadir (2017). İlhanlı Tarihi, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
ÖZTUNA, Yılmaz (1989). İslâm Devletleri Devletler ve Hanedanlar, Cilt 1, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.