XVII. Yüzyıl Kıbrıs Kadı Sicilleri Işığında Osmanlı Kıbrısı’nda “Evliliğin Sona Ermesi

Öz: Bu araştırmada, Osmanlı Kıbrısı’ndaki evliliğin sona ermesi olgusu, vuku bulan hukuki uygulamalar zemininde incelenmeye çalışılmıştır. Evliliğin sona ermesi mevzuu, İslâm aile hukukunun en tafsilatlı ve ehemmiyetli bahislerinden olup onun muhtelif zaman ve yerlerde tatbikata ne şekilde yansıdığının ortaya çıkarılması İslâm hukuk tarihi açısından son derece mühimdir. Keza 1571 yılında Osmanlı’nın fethiyle beraber İslâm-Osmanlı hukukunun yürürlük kazandığı Kıbrıs adasında, evliliğin sona ermesi olgusunun tarihsel boyutuna ışık tutulması da adanın geçmişinin aydınlatılmasına katkı sağlayacaktır. Müslüman ve gayrimüslim halklarıyla Kıbrıs toplumunun müşterek hafızası niteliğindeki kadı sicilleri, Osmanlı döneminde itinayla tutulmuş ve bunların önemli bir kısmı günümüze ulaşmıştır. Bu noktalardan hareketle araştırmamızda, 17. yüzyıl Kıbrıs kadı sicillerinde yer alan evliliğin sonlandırılmasına dair tüm belgeler, dönemin pozitif hukukunu oluşturan Hanefî mezhebi çerçevesinde incelenmiş; mevzuun tarihi veçhesiyle ilgili hususlar, tespit ve değerlendirmeler de yeri geldikçe paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kıbrıs Tarihi, Evliliğin Sona Ermesi, Boşanma, İslâm-Osmanlı Hukuku

The End of Marriage in Ottoman Cyprus in the Light of 17th Century Kadi Registers

Abstract: This article investigates the case of the end of marriage in Ottoman Cyprus based on 17th century judicial records. The end of marriage is one of the most elaborate and important discussions in Islamic family law. Therefore, to determine how it was put into practice at various times and places is crucial for the history of Islamic law. After the Ottomans conquered the Island in 1571, Islamic-Ottoman law entered into effect in Cyprus. Hence, shedding light on the case of the end of marriage will make a significant contribution to clarify the history of Cyprus as well. The Kadi registers, which serve as collective memory of the Muslim and non-Muslim peoples of Cyprus, had been carefully recorded in the Ottoman period and a significant part of them have reached us today. From this point forth, all of the relevant documents found in the 17th century Kadi Registers are examined based upon the Hanafi school of law, which constituted the positive law of the period. In addition to this, the points related to the historical aspect of the case are circumstantially discussed and clarified in the paper.

Keywords:

History of Cyprus, The end of Marriage (Marital Breakdown), Divorce, Islamic-Ottoman Law,

PDF

___

Kaynaklar Kıbrıs Şer‘iyye Sicilleri (KŞS): 1B, 2, 3, 4, 5, 6, numaralı defterler.
Acar, H. İbrahim, İslâm Aile Hukukunda Kadınlara Tanınan Malî Haklar (doktora tezi, 1994), Erzurum Atatürk Üniversitesi SBE.
------, İslâm Hukukunda Evliliğin Sona Ermesi, Erzurum: Ekev Yayınları, 2000.
------, “İddet”, DİA, XXI, 466-71.
------, “Talâk”, DİA, XXXIX, 496-500.
------, “Tefrik”, DİA, XXXX, 275-77.
Aslan, Nâsi, Kayseri Şer’iyye Sicillerindeki Hicrî 1084, 1087 Tarihli 81 ve 84 Numaralı Defterler ve İslâm Hukuku Açısından Tahlili (doktora tezi, 1995), Kayseri Erciyes Üniversitesi SBE.
Ateşin, Hüseyin Mehmet, Kıbrıslı Müslümanlar’ın Türkleşme ve Laikleşme Serüveni (1925-1975), İstanbul: Marifet Yayınları, 1999.
Aydın, M. Âkif, İslâm-Osmanlı Aile Hukuku, İstanbul: İFAV, 1985.
------, Türk Hukuk Tarihi, 5. Baskı, İstanbul: Hars Yay., 2005.
------, “Aile”, DİA, II, 196-200.
------, “Hukuk-ı Âile Kararnâmesi”, DİA, XVIII, 314-318.
Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmûsu, İstanbul: Bilmen Yayınları, 1970.
Cin, Halil, Eski Hukukumuzda Boşanma, Konya: Selçuk Üniv. Hukuk Fak. Yayınları, 1988.
Çevikel, Nuri, Kıbrıs Eyaleti, Gazi Mağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi Basımevi, 2000.
Çiçek, Kemal, Zimmis (Non-Muslims) of Cyprus in The Sharia Court 1110/39 A.H. / 1698-1726 A.D. (doktora tezi, 1992), University of Birmingham.
------, “İslâm-Osmanlı Hukukunda Zimmîler”, TALİD, 2005, III, sy. 5, s. 553-74.
------, “Cemaat Mahkemesinden Kadı Mahkemesine Zimmilerin Yargı Tercihi”, Pax Ottomana Studies in Memoriam Prof. Dr. Nejat Göyünç (ed. Kemal Çiçek), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2001.
Çiğdem, Recep, The Register of the Law Court of Istanbul 1612-1613: A Legal Analysis (doktora tezi, 2001), University of Manchester.
Döndüren, Hamdi, Delilleriyle Aile İlmihali, İstanbul: Erkam Yayınları, 2006.
Düzdağ, Mehmed Ertuğrul, Şeyhülislâm Ebussuud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, İstanbul: Enderun Kitabevi, 1983.
Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eşâs, Sünen, I-IV, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
Ebû Zehrâ, Muhammed, el-Ahvâlü’ş-şahsiyye, Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1957.
Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
Erdoğru, M. Akif: “On Altı ve On Yedinci Yüzyıllarda İstanbul’da Hul Yöntemiyle Boşanma”, 1. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu Bildirileri: 29 Mayıs-1 Haziran 2013, İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, 2013.
Erkan, Nevzat, 18. yy’ın İlk Yarısında Üsküdar’da Müslim-Gayrimüslim İlişkileri-Şeriyye Sicilleri ve Müdevvel Kaynaklar Işığında- (doktora tezi, 2012), Marmara Üniversitesi SBE.
Düzenli, Pehlül, Şeyhülislâm Ebûssuûd Efendi ve Fetvaları, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, 2012.
Gerber, Haim, “Position of Women in Ottoman Bursa, 1600-1700”, International Journal of Middle East Studies (IJMES), 1980, XII, sy. 3, s. 231-244.
Güler, Ümit, “XVII. ve XVIII. Yüzyıl Kıbrıs Kadı Sicilleri Işığında İslâm Aile Hukuku Açısından MüslümanZimmî İlişkileri Üzerine Bir Değerlendirme”, Yakın Doğu Üniversitesi İslâm Tetkikleri Merkezi Dergisi, 2015, I, sy. 1, s. 59-87.
XVII. Yüzyıl Kıbrıs Kadı Sicilleri Işığında Osmanlı Kıbrısı’nda “Evliliğin Sona Ermesi” 91
Hallâf, Abdülvehhâb, Ahkâmü’l-ahvâli’ş-şahsiyye fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye, Kuveyt: Dâru’l-Kalem, 1990.
İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd, Sünen, I-II, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1412/1992.
İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdülvâhid, Şerhu Fethu’l-Kadîr, I-VIII, Bulak: el-Matbaatü’lKübra’l-Emiriyye, 1315/1898.
Imber, Colin, Şeriattan Kanuna Ebussuud ve Osmanlı’da İslâmi Hukuk (trc. Murteza Bedir), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2004.
İpçioğlu, Mehmet, Konya Şer’iyye Sicillerine Göre Osmanlı Ailesi, Ankara: Nobel Yayınları, 2001.
Jennings, Ronald, C., Christians and Muslims in The Ottoman Cyprus and The Mediterranean World 1571- 1640, New York: New York University Press, 1993.
------, Studies on Ottoman social history in The Sixteenth and Sevententh Centuries: Women, Zimmis and Sharia Courts in Kayseri, Cyprus and Trabzon, İstanbul: The Isis Press, 1999.
Karaman, Hayreddin, Mukayeseli İslâm Hukuku, I-III, İstanbul: İz Yayınları, 2006.
Karataş, Ali İhsan, Mahkeme Sicillerine Göre 18. Yüzyılda Bursa’da Gayrimüslimler (doktora tezi, 2005), Bursa Uludağ Üniversitesi SBE.
el-Kâsânî, Ebû Bekir Alâeddin Ebû Bekir b. Mes‘ûd b. Ahmed el-Hanefî, Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi-şerâi’ (nşr. Ali Muhammed Muavvaz-Âdil Ahmed Abdülmevcûd), I-X, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
Kenanoğlu, M. Macit, Osmanlı Millet Sistemi: Mit ve Gerçek, İstanbul: Klasik Yayınları, 2004.
Kurt, Abdurrahman, Bursa Sicillerine Göre Osmanlı Ailesi: 1839-1876, Bursa: Uludağ Üniversitesi Basımevi, 1998.
Macmillan, Arthur Tarleton, What Is Christian Marriage?, London: Macmillan, 1944.
Maydaer, Saadet, “Klasik Dönem Osmanlı Toplumunda Boşanma (Bursa Şer’iyye Sicillerine Göre)”, 2007,
Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XVI, sy.1, s. 299-320.
el-Mergînânî, Ebü’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebû Bekir, el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedi (nşr. Naîm Eşref Nur Ahmed), I-VIII, Karaçi: İdâretü’l-Kur’ân ve’l-Ulûmü’l-İslâmiyye, 1417.
el-Meydânî, Abdülganî b. Tâlib b. Hammâde ed-Dımaşkî el-Hanefî, el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb (nşr. Abdülmecîd Tu’me Halebî), I-II, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1418/1998.
Örs, Hayrullah, Musa ve Yahudilik, İstanbul: Remzi Kitapevi, 1966.
Özkul, Ali Efdal, “18. Yüzyılda Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Meydana Gelen Boşanma Olayları”, Belleten, 2015, LXXIX, sy. 284, s. 126-61.
Pantazapoulos, N. J., Church and Law in the Balkan Peninsula During the Ottoman Rule, Selânik: Institute for Balkan Studies, 1967.
es-Serahsî, Ebû Bekir Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl, el-Mebsût, I-X, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1403/1983.
Sofuoğlu, Hâdi, İslâm Hukukunun Uygulanması Açısından Manisa Şer‘iye Sicilleri (1625-1650) (doktora tezi, 2010), İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi SBE.
Şa‘bân, Zekiyyüddin, el-Ahkâmü’ş-şer‘iyye li’l-ahvâli’ş-şahsiyye, Bingazi: Câmiatu Karyunus, 1989.
Uzunçarşılı, İsmail H., Osmanlı Devletinin Adliye Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1965.
Zeydân, Abdülkerim, Ahkâmü’z-zimmiyyîn ve’l-müste’menîn fî dâri’l-İslâm, Bağdat: Mektebetü’l-Kudüs, 1982.
Zilfi, Madeline C., “Geçinemiyoruz: 18. Yüzyılda Kadınlar ve Hul”, Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları (ed. Madeline C. Zilfi), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014.
Zuhaylî, Vehbe, el-Fıkhü’l-İslâmî ve edilletühû, I-VIII, Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1405/1985