Şenlik ve Roman: Aziz Nesin’in Surnâme’si

Osmanlı döneminde düğün, sünnet, doğum gibi nedenlerle düzenlenen eğlence ve kutlamalara saray şenliği denir. Bu şenlikleri konu edinen manzum veya mensur eserler “surnâme” olarak adlandırılır. Aziz Nesin, Surnâme adlı romanda bu anlatı türüne öykünerek bir “Cumhuriyet Surnâmesi” kaleme alır. Bir idam mahkumunun infazı için düzenlenen asılma şenliğini/törenini konu edinir. Bunu yaparken grotesk halk kültürüyle edebiyatı buluşturur. Osmanlı dönemi şenliklerindeki halk eğlence biçimlerini; gösteri, oyun, ziyafet gibi unsurları vurgular. Romanı ikili karşıtlıklar üzerine kuran yazar, ciddi ile komiği, yaşam ile ölümü, idam ile şenliği bir araya getirir. Böylece uyumsuzluktan doğan mizah, komik ve absürt hissini açığa çıkartır. Bu şenlikte sosyal hiyerarşiyi ve statüleri, toplumsal kuralları ve sınırlamaları ortadan kaldırır. Romanda şenlikli, çok sesli ve özgürlükçü bir yaşamı tasvir eder. Resmi ve gündelik hayatın karşısına ikinci bir hayatı koyar. Aziz Nesin, idam cezası çerçevesinde resmi düzen ve ideolojinin yarattığı adaletsizliği ve sorunları mizahî / ironik bir tonda eleştirir. Böylece trajik idam öyküsünden trajikomik bir şenlik yaratır. Bunu yaparken festivallerin değişime, özgürlüğe, eşitliğe dayanan evrensel ruhunu bir toplumsal model olarak sunar.

Anahtar Kelimeler:

şenlik, roman, grotesk, mizah, surnâme

Festival and Novel: Aziz Nesin’s Surnâme

PDF

___

Ağaoğlu, Mert, “Osmanlı Toplumsal ve Kültürel Yaşamının Resmedilmesi: Osmanlı Minyatür Sanatında Surnameler”, Tarih ve Uygarlık İstanbul Dergisi, 1-2, (2012), s. 125-145.
And, Metin, 16. Yüzyılda İstanbul Kent – Saray – Günlük Yaşam, YKY, İstanbul 2021.
______, Oyun ve Bügü Türk Kültüründe Oyun Kavramı, YKY, İstanbul 2012.
Arslan, Mehmet, Türk Edebiyatında Manzum Surnameler (Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri), Atatürk Kültür Merkezi Bakanlığı Yayınları, Ankara 1999.
Aynur, Hatice, “Surnâme”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 37, (2009), s. 565-567.
Bahtin, Mihail, Rabelais ve Dünyası, çev. Çiçek Öztek, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2005.
______, Karnavaldan Romana, çev. Cem Soydemir, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2001.
Ceyhun, Demirtaş, Asılacak Adam Aziz Nesin, Ad Yayıncılık, İstanbul 1994.
Demir, Musa, Topluma Yönelik Eleştiri Yöntemleri Açısından Aziz Nesin Romancılığı, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2010.
Huizinga, Johan, Homo Ludens Oyunun Toplumsal İşlevi Üzerine Bir Deneme, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2001.
Kabacalı, Alpay, Gözyaşından Gülmeceye Aziz Nesin, Gürer Yayınları, İstanbul 2007.
Kaplan, Mehmet, Hikâye Tahlilleri, Dergâh Yayınları, İstanbul 2003.
Nesin, Aziz, Aziz, Bütün Oyunları- 4, Nesin Yayınevi, İstanbul 2006.
¬¬¬¬¬¬¬, Cumhuriyet Dönemi Türk Mizahı, Haz. Aziz Nesin, Akbaba Yayınları, İstanbul 1973.
______, Leylâ ile Mecnun, Nesin Yayınevi, İstanbul 2020.
______, Mahmut ile Nigâr, Nesin Yayınevi, İstanbul 2017.
______, Seyyahatnâme, Nesin Yayınevi, İstanbul 2012.
______, Surnâme, Nesin Yayınevi, İstanbul 2019.
Zupancic, Alenca, Komedi: Sonsuzun Metafiziği, çev. Tuncay Birkan, Metis Yayınları, İstanbul 2011.