Sâmânîlerin Çöküşü Sırasında Selçuklu Oğuzları İle İlişkileri

Sâmânîlerin (874-1005) tarih sahnesinden çekilmesi ile birlikte bu devletin hâkimiyetinde bulunan Mâverâünnehir ve Horasan topraklarının paylaşılması meselesi Gazneliler ile Türk Hakanlığı’nı karşı karşıya getirdi. Gazneliler, Sebüktegin döneminden başlamak üzere Sultan Mahmud’un ilk iktidar yıllarına kadar Sâmânîlerin toprak bütünlüğünden yana bir siyaset takip ettiler. Buna karşın Türk Hakanlığı’nın batı siyasetinde yegâne amacı Sâmânîleri yok etmek ve onlardan boşalan topraklar üzerinde tam bir hâkimiyet sağlamak idi. Nihayetinde Batı Türk Hakanlığı sorumlusu İlig Nasr’ın 999 yılında Bûhârâ’ya girip Sâmânî hükümdarı II. Abdülmelik b. Nûh ve diğer hanedan üyelerini tutsak etmesi ile Sâmânîler Devleti tarih sahnesinden çekilmiş oldu. Bu arada X. yüzyılın ikinci yarısında Oğuz Yabgu Devleti’nden kopan bir kitle Selçuk Bey önderliğinde Cend şehrine gelip yerleşmişti. Kısa süre içerisinde İslâm dinini kabul eden bu Oğuz Türkleri çok geçmeden yerleştikleri bölgede dâhili hadiselere de karıştılar. Arslan Yabgu b. Selçuk Türk Hakanlığı’nın saldırıları karşısında babasının emri ile Sâmânîlerin tarafında yer aldı ve bunda da bir dereceye kadar önemli başarılar elde etti. Selçuklu-Sâmânî ilişkilerinin başlangıcı Buğra Han Harun’un 992 yılında Buhârâ şehrini ele geçirmesi ile başlamaktadır. Selçuklular Türk Hakanlığı’nın Buhârâ’yı ilk işgallerinin püskürtülmesinde önemli rol oynadılar. Ancak ilişkilerin yoğun olarak yaşandığı dönem Türk Hakanlığı zindanlarından kaçmayı başaran son Sâmânî hükümdarı Ebû İbrahim İsmail el-Muntasır’ın kısa süreli iktidar yıllarına tesadüf etmekteydi. Selçuklular kendi politikalarına uygun bir şekilde Sâmânîlere askeri destek sağladılar ve bu durum İsmail el-Muntasır’ın vefatına kadar devam etti. Bu çalışmada 992-1005 yılları arasında gerçekleşen Sâmânî-Selçuklu ilişkileri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Selçuklular, Sâmânîler, Arslan Yabgu, Ebû İbrahim İsmail el-Muntasır., Seljuks, Samanids, Bukhara

Samanıd Relatıons Wıth The Seljuk Oghuz Durıng The Declıne Perıod

The Ghaznavids and the Turkish Khanate became rivals with eyes set on the former lands of Samanids (874-1005) in Transoxiana and Khorasan. The Ghaznavids had followed a policy in favor of maintaining the territorial integrity of the Samanids starting from the period of Sebüktegin until the first years of the rule of Sultan Mahmud. By contrast, the sole purpose of the Turkish Khanate in western politics had been to destroy the Samanids and to gain complete dominance over their lands. In the end, the Samanid State was led to a collapse when İlig Nasr, who was in charge of the Western Turkish Khanate, entered Bukhara in 999 and captured the Samanid ruler Abdulmalik and other dynasty members. Meanwhile, in the second half of the 10th century, a group that broke away from the Oghuz Yabgu State settled in the city of Cend under the leadership of Selçuk Bey. Having converted to Islam, these Oghuz Turks soon became involved in internal events of the region where they settled. Upon the orders of his father, Arslan Yabgu b. Seljuk sided with the Samanids against the attacks of the Turkish Khanate and achieved great success. The Seljuk-Samanid relations began with Buğra Han Harun's capture of the city of Bukhara in 992. The Seljuks played an important role in repelling the first invasion of Bukhara by the Turkish Khanate. However, this period of intense relations coincided with the short-term rule of Abu İbrahim İsmail al-Muntasır, the last Samanid ruler, who managed to escape from the dungeons of the Turkish Khanate. The Seljuks provided military support to the Samanids in accordance with their own policies, and this situation continued until the death of Ismail al-Muntasır. This study tackles the Samanid-Seljuk relations between 992-1005.

Keywords:

Seljuks, Samanids, Bukhara,

PDF

___

Ahmed b. Mahmud, Selçuk-Nâme, I, Haz.: Erdoğan Merçil, İstanbul: Kervan Kitapçılık Basın Sanayii ve Ticaret A.Ş, 1977.
al-Utbı, Kıtab-ı Yamini, Terc.: James Reynolds, London: Harvard College Library, 1868.
Ayan, Ergin, Sultan Tuğrul Bey, İstanbul: Kronik Yayınları, 2020.
Barthold, V.V., Moğol İstilâsına Kadar Türkistan, Haz.: Hakkı Dursun Yıldız, Ankara: TTK, 1990.
Bayur, Yusuf Hikmet, Hindistan Tarihi, I, Ankara: TTK, 1987.
Beyhâkî, Ali b. Zeyd (İbn Funduk), Târîh-i Beyhâk, Neşr.: Yusuf el-Hâdî, Dımaşk, 2003.
Bosworth, C.E., The Ghaznavids, Their Empire in Afghanistan and Eastern Caliphate (994-1040), New Delhi 1992.
Cüzcânî, Ebû Amr Minhâcüddîn Osman b. Sirâcüddîn Muhammed, Tabakât-ı Nâsırî, I, Tash.: Abdulhayy Habibî, Kabil: Encümen-i Târîh-i Afganistan, 1342.
Duman, Abdullah, “Ebû İbrahim İsmail el-Muntasır’ın Sâmânî Devleti’ni Diriltme Gayretleri Bağlamında Karahanlılar ve Gaznelilerle İlişkileri”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11/II, 2012, 531-553.
Duman, Abdullah, Nerşahî’nin Târîh-u Buhârâsı (İnceleme ve Tercüme), İstanbul: Ayışığı Yayınları, 2013.
el-Hüseynî, Sadreddin Ebû’l-Hasan Ali İbn Nasr, Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye, Terc.: Necati Lügal, Ankara: TTK, 1943.
Fasih Hâfî, Mücmel-i Fâsihî, II, Tash: Muhsin Nâci Nasrâbâdî, Tahran: Esâtîr, 1386.
Gerdîzî, Ebû Said Abdulhayy b. Dahhâk b. Mahmûd, Târîh-i Gerdîzî, Tash.: Abdulhayy Habibî, Tahran: Dinyâ-yı Kitâb, 1363.
Göksu, Erkan, “Alptegin: Köle Pazarından Gazne Tahtına”, Türk Dünyası Araştırmaları, CXCI, 2011, 97-116.
Gregory Abû’l-Farac, Abû’l-Farac Tarihi, I, Çev.: Ömer Rıza Doğrul, Ankara: TTK, 1945.
Halil Ethem Eldem, Düvel-i İslâmiye, İstanbul: Millî Matbaa, h.1345-(1927).
Hamdullah Müstevfî, Ebû Bekir b. Ahmed b. Nasr Müstevfî Kazvînî, Târîh-i Güzîde, Tah.: Abdü’l-Hüseyin Nevâhî, Tahran: Müesseset-ü İntişârât-ı Emîr-i Kebîr, 1387.
Hândmîr, Gıyâsüddîn Hândmîr b. Hâce Hümâmüddin Muhammed b. Hâce Celâlüddin Muhammed, Târîhu Habibi’s-Siyer fî Ahbâr-ı Efrâd-ı Beşer, II, Tahran: Kitabhâne-i Hayyâm, 1333.
Hunkan, Ömer Soner, Türk Hakanlığı (Karahanlılar), İstanbul: IQ kültür Sanat Yayıncılık, 2011.
İbn Havkal, İslâm Coğrafyası, Terc.: Ramazan Şeşen, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2014.
İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Târîh, VII, Terc.: Ahmet Ağırakça-Abdülkerim Özaydın, İstanbul: Ravza Yayınları, 2019.
İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Târih, VIII, Terc.: Abdülkerim Özaydın, İstanbul: Ravza Yayınları, 2019.
İbnü’l-Verdî, Tetimmetü’l-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer (Selçuklular), Terc.: Mustafa Alican, İstanbul: Kronik Yayınları, 2019.
Kadı Ahmed Gaffari-î Kazvinî, Târîh-i Cihan Ârâ, Neşr.: Seid Ebû’l-Kâsım Marâşî, Tahran: İmtigâh-ı Serçeşme, 1963.
Köymen, Mehmet Altay, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, I, Ankara: TTK, 2011.
Merçil, Erdoğan, Gazneliler Devleti Tarihi, Ankara: TTK, 2007.
Mîrhând, Seyyid Hamîdüddin Muhammed b. Burhânüddin Hâvendşâh b. Kemâlüddin, Ravzatü’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ, IV, Neşr.: Abbas Zeryab, Tahran: İntişârât-ı İlmî, 1338.
Nazım, Muhammad, The Life And Times of Sultan Mahmud of Ghazna, Chambridge, 1931.
Nizâmü’l-Mülk, Siyâset-Nâme, Haz.: M. Altay Köymen, Ankara: TTK, 2016.
Özaydın, Abdülkerim, “Cend”, DİA, VII, İstanbul: TDV, 1993.
Özgüdenli, Osman Gazi, Selçuklular (Büyük Selçuklu Devleti Tarihi 1040-1157) I, Ankara: İSAM Yayınları, 2020.
Peacock, A.S.C., Selçuklular Devleti’nin Kuruluşu, Çev.: Zeynep Rona, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
Râvendî, Muhammed b. Ali b. Süleyman, Râhat-üs-Sudûr ve Âyet-üs-Sürûr, I, Terc.: Ahmet Ateş, Ankara: TTK, 2020.
Reşidüddin Fazlullah Hemedânî, Câmiü’t-Tevârih (Tarih-i Sâmânîyân ve Büveyhîyân ve Gaznevîyân), Tash: Muhammed Ruşen, Tahran, 1384.
Reşîdüddin Fazlullah, Cami’ü’t-Tevârih –Selçuklu Devleti-, Çev.: Erkan Göksu- Hüseyin Güneş, İstanbul: Selenge Yayınları, 2011.
Solmaz, Sefer, “Selçuklu Tarihinin Kronolojik Problemlerine Bir Örnek: Selçuk Bey’in Cend’e Göç Tarihi Meselesi”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, XXII, 2019, 345-369.
Şebankâreî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Mecma’ü’l-Ensâb, Tash.: Mîr Hâşim Muhaddis, Tahran, İntişârât-ı Emîr-i Kebîr, 1376.
Târîh-i Sistân, Terc.: Vural Öntürk, İstanbul: Ayışığı Yayınları, 2018.
Turan, Osman, Selçuklular Tarihi Ve Türk-İslâm Medeniyeti, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1998.
Usta, Aydın, Şamanizmden Müslümanlığa Türklerin İslamlaşma Serüvenî, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2007.