Abiş Kekilbayulı ve Cengiz Aytmatov’un Mankurtları: Millî Kimlik Tahribatı Mı Aklıselimin Yitimi mi?

Karşılaştırmalı edebiyat, farklı eserler arasındaki karşılıklı etkileşimleri, benzerlik ve farklılıkları mukayeseli olarak inceleyen bir disiplindir. Türk dünyası edebiyatları kapsamında incelenen eserlere bu disiplinden hareketle karşılaştırmalı olarak bakmak, belli dönemlerde ortaya çıkan ortak eğilimleri tespit etmek ve bu eğilimleri dönemin şartlarıyla ilişkilendirerek sağlıklı hükümlere ulaşmak açısından önemlidir. 1960’lı yıllardan itibaren sosyalist realizm baskısındaki kısmi gevşemeden yararlanan Türk dünyası yazarları, efsane ve destan gibi sözlü kültürle aktarılan anlatılara yönelerek bunları modern türlere adapte etmiştir. Abiş Kekilbayulı ve Cengiz Aytmatov’un mankurtlaştırmayla ilgili sözlü halk anlatılarını kendi eserlerinde yeniden yorumlayarak kullanması bu açıdan dikkate değerdir. Her iki yazar da mankurtlaştırma uygulamasının yapılış biçimini birbirine benzer şekilde anlatsa da bu konunun edebî eserin estetik bütünlüğü içerisindeki konumu ve kurgulanma biçiminde bazı farklılıklar vardır. Bu durum, yazarların okuyucuya mesaj verirken farklı noktaları vurgulamak istemesinin bir sonucudur. Bu çalışmada “Küy” povesti ve Gün Olur Asra Bedel romanındaki mankurtluk anlatılarına karşılaştırmalı olarak bakılacak ve iki eser arasındaki benzerlik ve farklılıklar ortaya konacaktır. Böylece aynı malzemenin, vurgulanmak istenen mesaja uygun olacak şekilde nasıl farklı kurgulandığı da incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Karşılaştırmalı edebiyat, Abiş Kekilbayulı, Küy, Cengiz Aytmatov, Gün Olur Asra Bedel, mankurt

Mankurts of Abish and Aitmatov: Destruction of National Identity or Loss of Sanity?

Comparative literature is a discipline that comparatively studies the interactions, similarities, and differences between different works. It is important to look at the works examined within the scope of Turkic world works of literature comparatively, based on this discipline, to identify common trends that emerged in certain periods and to make sound judgments by associating them with the conditions of the period. Turkic world writers, who benefited from the partial relaxation after the pressure of socialist realism since the 1960s, turned to narratives transmitted by oral culture, such as legends and epics, and adapted them to modern genres. Abish Kekilbayuli and Chingiz Aitmatov's reinterpretation of oral folk narratives about mankurtization in their works are noteworthy in this respect. Although both authors similarly describe the method of mankurtization, there are some differences in the positioning of this subject within the fictional integrity of the literary work and the purpose of fiction. In this study, the mankurt narratives in the short novel Küy or Melody and The Day Last More Than a Hundred Years will be examined comparatively and the similarities and differences between the two works will be revealed. Thus, it will be examined how the same material is constructed differently by following under the message to be emphasized.

PDF

___

Arıkoğlu, Ekrem, Cıldız Alimova, Rahat Askarova, Bige Kağan Selçuk, Kırgızca-Türkçe Sözlük II (Kyrgyz-Turkish Dictionary II), Bengü Publication, Ankara 2018.
Aytaç, Gürsel, Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi (Comparative Literary Science), Say Publication, İstanbul 2013.
Aytmatov, Cengiz, Gün Olur Asra Bedel (The Day Last More Than a Hundred Years), trans. Refik Özdek, Ötüken Publication, İstanbul 2014.
Baibalova, Aisulu, The [Un]Making of a Mankurt: Soviet Legacy and Post-Soviet Identity, (Unpublished Master Thesis) OCAD University, Toronto 2021.
Butor, Michel, Roman Üstüne Denemeler (Essays on the Novel), trans. Mehmet Rifat-Sema Rifat, Düzlem Publication, İstanbul 1991.
Çetin, Nurullah, “Bozkırdan Yükselen Türk Bilgesi” (Turkish Sage Rising from the Steppe), ed. Yasin Yavuz, Aytmatov Araştırmaları (Aitmatov Studies), Bengü Publication, Ankara 2020.
Gökçek, Fazıl, “Cengiz Aytmatov’un Romanlarında Din Teması ve Dişi Kurdun Rüyaları” (The Theme of Religion and the Dreams of the She-Wolf in Chingiz Aitmatov's Novels), ed. Yasin Yavuz, Aytmatov Araştırmaları (Aitmatov Studies), Bengü Publication, Ankara 2020.
Gökçimen, Ahmet, “Abiş Kekilbayulı’nın Küy Anlatısında Türkmen Halk Kültürü” (Turkmen Folk Culture in Abiş Kekilbayulı's Küy Narrative), Temrin, Issue 96, 2019. İbragim, Damira, “Modern Kazak Edebiyatının Temsilcisi Abiş Kekilbayev’in Hayatı ve Eserleri Üzerine” (The Life And Work Of The Modern Kazakh Novelist Abiş Kekilbayev), Turkish Studies, Issue 5/2, p. 1121-1145.
Kolcu, Ali İhsan, Bozkırdaki Bilge Cengiz Aytmatov, Salkımsöğüt Publication, Erzurum 2015.
Ormakhanova, Y. N., “Mankurtism As A Social Problem In Television Discourse Of Kazakhstan”, Transactions Of Kazakh-American University Proceedings Book, No: IV (42), p. 25-32.
Özel, Haşim, “Juan Juanların Etnik Oluşumları ve Siyasi Tarihlerine Dair Bir İnceleme” (A Study of the Ethnic Formation and Political History of the Juan Juans), International of Turkish Academic Studies (TURAS), Volume 1, Issue 1, p. 127-137.
Shneidman, N. N., Soviet Literature in the 1980s: Decade of Transition, University of Toronto Press, Toronto 1989.
Söylemez, Orhan, Cengiz Aytmatov: Tematik İncelemeler (Chingiz Aitmatov: Thematic Studies), Atatürk Culture Centre Publication, Ankara 2010.
Söylemez, Orhan, Döne Arslan, “Şiire Yansiyan "Mankurtlar" Ve "Közkamanlar": Sovyetbek Baygaziyev” (Mankurts and Kozkamans Reflected in Poems: Sovietbek Baygaziev), TURUK International Language, Literature and Folklore Researches Journal, Issue 24, March 2021, p. 51-73.
Söylemez, Orhan, Ömer Faruk Ateş, “Abiş Kekilbayulı’nın Küy Hikâyesi ve İlk Mankurtlar” (Abiş Kekilbayuli's Küy/Melody Story and First Mankurts), TURUK- International Language, Literature and Folklore Researches Journal, Issue 25, 2021, p. 52-66.
Yıldırım, Kürşat, Bozkırın Yitik Çocukları Juan Juanlar (Lost Children of the Steppe Juan Juans), Yeditepe Publication House, İstanbul 2015.
Yılmaz, Dursun, Murat Sezgin, “Siyasal ve Sosyal Bağlamda Mankurt Kavramının Türk Yazılı Basınında Metaforik Kullanımı” (Metaphorical Use of Mankurt Concept in Political and Social Context in Turkish Written Media), MANAS Journal of Social Studies, Volume 9, Issue. 2, p. 1010-1030.
Абдрахманов, С., Абыз Әбіш, Foliant Publication, Nur-Sultan 2019.
Орда, Г., “Әбіш Кекілбаев Шығармаларындағы Рухани Құндылықтар”, Халық Жазушысы, Мемлекет Және Қоғам Қайраткері, ҚР Еңбек Ері Ә.Кекілбайұлының 80 Жылдығына Арналған Әдебиет Және Өнер Қайраткерлері Халықаралық Конгресінің Материалдары (Materials of the International Congress of Literary and Artistic Figures Dedicated to the 80th Anniversary of the People's Writer, State and Public Figure, Hero of Labor of the Republic of Kazakhstan A. Kekilbayevich Proceedings Book), Aktav 2019, p. 55-61.
Шохаев М.Т., “Ә.Кекілбайұлының «Күй» Повесіндегі Ішкі Монолог Қызметі”. Халық Жазушысы, Мемлекет Және Қоғам Қайраткері, ҚР Еңбек Ері Ә.Кекілбайұлының 80 Жылдығына Арналған Әдебиет Және Өнер Қайраткерлері Халықаралық Конгресінің Материалдары (Materials of the International Congress of Literary and Artistic Figures Dedicated to the 80th Anniversary of the People's Writer, State and Public Figure, Hero of Labor of the Republic of Kazakhstan A. Kekilbayevich Proceedings Book), Aktav 2019, p. 236-239.
Electronic References Kekilbayulı, Abiş, Küy, https://kitap.kz/book/1469/read#epubcfi(/6/4[id2]!/4/58/1:243) [date of access: 13.09.2021].
“Кек”, https://ok.ru/video/9524020504, [Date of access: 14.09.2021].