İngiliz Seyyah Lady Elızabeth Craven’in Gözünden 1786 Tarihinde Kırım

1785-1786 tarihleri arasında Avrupa’nın pek çok ülkesinin yanı sıra Kırım ve Osmanlı topraklarındada seyahat eden Lady Elizabeth Craven, bu bir yıllık seyahati boyunca Prusya Dükü ve Sayn Kontu olanChristian Frederick Charles Alexander’a toplamda altmış sekiz mektup yazmıştır. Craven, Fransa’dayazmaya başladığı mektuplarını Viyana’da sonlandırmış, buradan da Prusya Dükü Charles Alexander’ınyanına dönmüştür. Yazdığı bu mektuplarda gezip gördüğü yerlerin doğası, insan ilişkileri, ticari hayatı,kadınlar, erkekler, giyim-kuşam, yapılar, sokaklar, köyler, hayvanlar, mezarlıklar, inançlar ve geleneklerüzerine pek çok konuya değinmiştir. Gezisi esnasında seyahat ettiği memleketlerin geçmişini anlatannotlar çıkarmayı ihmal etmeyen Craven, Kırım’a gelmeden önce de Moskova’da yazdığı bir mektuptaöncelikle bu coğrafyanın tarihine değinmiştir. 12 Mart-20 Nisan 1786 tarihleri arasında Kırım’da kalanseyyah, buradaki Kherson, Perekop, Karasubazar, Balaklava, Akmescit, Kefe, Sivastopol, Bahçesaray,Sudak, İnkerman, Baydar gibi şehir ve kasabaları gezmiş, istirahatlerini ise genellikle şehrin önde gelensoylularının ve askeri mensuplarının evlerinde yapmıştır. Adına pek çok yemek ve toplantı düzenlenenCraven, Kherson gezisi esnasında Çariçe II. Katerina’nın gözde komutanlarından Prens Potemkin’inevinde misafir olmuştur. Onunla ilgili pozitif düşünceleri dikkat çekicidir. Tatarlar ve Kosaklar ile ilgilide olumlu ve olumsuz yargıları bulunmaktadır. Craven, burada kaldığı sürece gezisini kibitka denilenbir at arabasıyla gerçekleştirmiştir. Zaman zaman da hayran olduğu Kosak atlarına binmiştir. Craven,Kırım’da seyahati esnasında tecrübe ettiği her şeyi Prusya Dükü ve Sayn Kontu Charles Alexander’ayazdığı dokuz mektupta anlatmıştır. XVIII. yüzyılın sonlarına doğru yazılan bu eser seyahat edilenülkelerin siyasî, iktisadî, içtimaî özelliklerini yansıtması açısından önem arz etmektedir. Bu çalışmadaise savaştan yeni çıkmış ve Küçük Kaynarca Antlaşması’nı imzalamak zorunda kalmış OsmanlıDevleti’nin elinden kayıp giden Kırım’ın beşerî ve kısmen siyasî yönlerinin bir İngiliz’in bakış açısıylasunulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Craven, Kırım, Tatarlar, Kosaklar, seyahat

Crımean In 1786 From Aspect Of Brıtısh Lady Elızabeth Craven

Lady Elizabeth Craven traveled to many countries of Europe from 1785 to 1786, as well as the Crimeanand Ottoman lands. Throughout this one-year journey she wrote with her sixty-eight letters, in literary, toChristian Frederick Charles Alexander, duke of Prussia, her observation. Craven began writing her lettersin France and ended up in Vienna. And then the Duke of Prussia turned to Charles Alexander. Her letterscontain many topics on nature, human relations, commercial life, women, men, clothing, structures, streets,villages, animals, cemeteries, beliefs and traditions. Craven, who does not neglect to make notes about thehistory of the countries she traveled during her journey, first referred to the history of this geography ina letter she wrote in Moscow before arriving in Crimea. She stayed in Crimea between 12 March and 20April 1786. She visited cities and towns such as Kherson, Perekop, Karasubazar, Balaklava, Aqmescit, Kefe,Sevastopol, Bahçesaray, Sudak, İnkerman, Baydar and usually rested in the homes of prominent nobility andmilitary members of the city. Many meals and meetings were organized for Craven. During the Khersontrip, the Czarina II. Katerina’s favorite commanders was guests at Prince Potemkin’s house. Craven thoughtabout positive things about him. She had positive and negative judgments about Tatars and Cossacks. Aslong as she stayed there, had a journey with a horse cart called kibitka. From time to time, she riding Cossackhorses, which she admired. During her journey in Crimea she told all of her experiences in nine letterswrote to the Prince of Prussia. This work written towards the end of the 18th century is important. Becausethis work presents the political, economic, and social characteristics of the travelling countries. However,this work is about the Crimea that the Ottoman Empire lost after the war and which had to sign The Treatyof Küçük Kaynarca. Aimed to present the human and partly political aspects of Crimea from an Britishpoint of view.

Keywords:

Craven, Crimea, Tatars, Cossacks, journey,

PDF

___

Başer, Alper, “Kırım’da Rus Kolonizasyonu”, Karadeniz Araştırmaları, VI/24, (2010), s. 29-42.
Bronevsky, Martin, Kırım, çev. Kemal Ortaylı, Ankara 1970.
Craven, Elizabeth, A Journey through the Crimea to Constantinople, London 1789.
Dearborn, Henry A. S., A Memoir on The Commerce and Navigation of The Black Sea and The Trade and Maritime Geography Turkey and Egypt, Vol. I, Boston 1819.
Emecen, Feridun, “Şahin Giray”, DİA, XXXVIII, (2010), s. 276-277.
Fisher, Alan, Kırım Tatarları, çev, Eşref B. Özbilen, Selenge Yayınları, İstanbul 2009.
Hommarie de Hell, Xzavier, Travels in The Steppes of The Caspian Sea, The Crimea The Caucasus,London 1847.
Karabulut, Asuman, Elizabeth Lady Craven’in 1785-1786 Yılları Arasında Osmanlı İmparatorluğu’na Yaptığı Seyahati,(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2011.
Kırımlı, Hakan, “Kırım”, DİA, XXV, (2002), s. 458-465.
_______, Kırım Tatarlarında Milli Kimlik ve Milli Hareketler (1905-1916), TTK Yayınları, Ankara 1996.
Kırımlı, Hakan, Kançal Ferrari, Nicole, Günel, Gökçe, Abdulla, İbraim, Abdülvaab, Nariman, Eminova, Safiye, Dişli, Gülşen, Kırım’daki Kırım Tatar (Türk İslam) Mimari Yadigârları, T.C. Başbakanlık Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2016.
Kızılov, Mikhail, “The Crimean Karaites and The 19th century Polish Travellers”, Studia Orientalia, (2003), s. 93-108.
_______, The Crimea According to the Descriptions of European Travellers from the Thirteenth to the Sixteen Century, (M.A. Thesis in Medieval Studies), The Central European University, Budapest 1997.
Koçu, Reşat Ekrem, 1786’da Türkiye, Sertel Matbaası, Ankara 1939.
Kurat, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990.
Lyall, Robert, Travels in Russia, The Crimea, The Caucasus and Georgia, Vol. I, London 1825.
Oliphant, Laurence, The Russian Shores of The Black Sea in Auntum of 1852, London 1853.
Özdem, Zeynep, Kırım Karasubazar’da Sosyo-Ekonomik Hayat, (17. Yüzyılın Sonlarından 18. Yüzyılın Ortalarına Kadar), TTK Yayınları, Ankara 2010.
Said, Edward W., Şarkiyatçılık, çev. Berna Ülner, Metis Yayınları, İstanbul 2005.
Sertkaya, Osman Fikri, “Kırım’ın Rusya’ya İlhakına Dair 17 Ekim 1783 Tarihli ve Knez Grigori Potemkin İmzalı Osmanlı Türkçesi ile Yazılmış Ferman”, Karadeniz Araştırmaları, S 11, (2006), s. 13-18.
Tanman, M. Baha, “Halvethane”, DİA, XV, (1997), s. 388-393.
Turhan, Filiz, British Romantic Writing about the Ottoman Empire, New York 2001.
Uydu Yücel, Mualla, “Kalmuklar”, DİA, XXIV, (2001), s. 267-268.
Webster, James, TravelsThrough The Crimea, Turkey And Egypt, Vol. I, London 1830.