Muhtâr Es-Sakafî'nin Hayatı Bağlamında İlk Keysâni Fikirlerin Ortaya Çıkışı

Muhtâr es-Saka î hayatını, belirlediği siyasi hede leri doğrultusunda mücadelelerle geçirmiş birisidir. Bu hede lerine ulaşabilmek için Medain'de Osmancı, Kûfe'de Türabî, Mekke'de Zübeyrî olmuştur. Son olarak ise Muhammed b. el-Hane iyye'nin imâmetini ilan ederek Kûfe'de isyan hareketini başlatmıştır. Bu isyan neticesinde yaklaşık iki yıl süreyle Emevî Devleti içerisinde Kûfe merkezli bir yönetim tesis etmiştir. İslam Mezhepleri Tarihi açısından Muhtâr es-Saka î'nin önemi, İbnü'l-Hane iyye'nin imâmeti, mehdîliği ve vasîliği gibi ilerleyen süreçte Keysâniyye fırkasının temel akidelerini oluşturan kavramların ilk olarak onun tarafından dillendirilmiş olmasıdır. Bununla birlikte kavramların genel Şiî akidesindeki anlamlarıyla kullanılıp kullanılmadığı hususunda farklı görüşler ileri sürülmüştür. Bu makalede ilk Keysâni fikirlerin ortaya çıkış sebepleri ve kavramlar üzerindeki tartışmalar Muhtâr es-Sakafî'nin hayatı çerçevesinde incelenecektir.

Emergence of the First Kaysaniyya Ideas in the Context of Mukhtâr al-Thaqafi's Life

Emergence of the First Kaysaniyya Ideas in the Context of Mukhtâr al-Thaqafi's Life Mukhtâr al-Thaqafi is one who spent his life challenges in accordance with political objectives. In order to achieve these goals, he was Othmaniyya in Madain, Turabiyya in Kufa, Zubayri in Mekka. Finally, he declared imamate of the Muhammad b. al-Hanafiyya and launched the rebellion in Kûfa. As a result of this rebellion he has a management facility based in Kûfa in the Umayyad Empire for nearly two years. The importance of Mukhtâr al-Thaqafi for the history of Islamic sects, Ibn al-Hanafiyya's imamate, mahdî and vasî of the person who is the first announcement. These adjectives about Ibn al- Hanafiyya formed the basic tenets of Kaysâniyya sect in the process. However, different views on whether to use the meaning of the concept has been proposed in the general Shiite creed. In this article, the reasons of emergence of the first Keysânî ideas and concepts will be examined in the framework of Mukhtâr al-Thaqafi 's life.

PDF

___

Ahbâru'd-Devleti'l-Abbâsiyye, (Müellifi Meçhul, H. III. Asır), thk. Abdulaziz ed-Duri-Abdulcebbar etMatlabi, Beyrut trz.
Atalan, Mehmet, Muhammed b. el-Hanefiyye ve Anadolu'daki Tezahürleri, Ankara 2007. Ayaz, Fatih Yahya, "Vezir", DİA, İstanbul 2013, 43/79-82.
Bağdâdî, Ebu Mansur Abdülkâhir b. Tahir b. Muhammed (429/1037), el-Fark Beyne'l-Fırak, tsh. M. M. Abdülhamid, Beyrut 1995.
Belâzurî, Ahmet b. Yahya b. Cabir (279/892), Ensâbu'l-Eşrâf, thk. Süheyl Zekkar-Ziyad Zerkeli, Beyrut 1996.
Beyhakı , Ebu Bekr Ahmed b. el-Huseyn b. Ali b. Musâ (458/1066), Delâilü'n-Nübüvve ve Ma'rifetü Ahvâli Sâhibi'ş-Şerîa, Beyrut 1405.
Bozan, Metin, İmâmiyye'nin İmâmet Nazariyesinin Teşekkül Süreci, İstanbul 2009.
Çuhacıoğlu, Abdulkadir, "Muhtâr es-Sakafî Hadis Vaz'ı ve Nübüvvet İddiası", İntizar Üç Aylık İnanç ve Düşünce Dergisi, c. 1, sy. 2, Bahar 2014, ss. 67-112.
Daftary, Farhad, The Ismailis Their History and Doctrines, Cambridge 2007.
Ebu Ha tim er- Ra zı , Ahmed b. Hamdan (324/936), Kita bu 'z-Zı ne i'l-Kelima ti'l-I sla miyyeti'l-Arabiyye, (nşr. Abdullah Sellu m es-Samerrai, el-G ulu vv ve'l-Fıraki'l-G a liye i'l-Hada ra ti'l-I sla miyye içinde), Bağdat 1982.
Ebu I shak el-Cuzcânî, İbrahim b. Yakub b. İshak es-Sa'di (259/872), Ahvâlu'r-Ricâl, thk. Abdulalim Abdulazim el-Bestevi, Pakistan trz.
Eş'arı , Ebu 'l-Hasen Ali b. İsmail (324/935), Makâlâtü'l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu'l-Musallîn, tsh. Helmut Ritter, Wiesbaden 1980.
Fesevî, Yakub b. Süfyan b. Cüvvan (Cüvan) (277/890), Kitâbu'l-Ma'rife ve't-Târîh, thk. Ekrem Ziya elUmeri, Beyrut 1981.
Güneş, Hüseyin, Dini, Siyasi ve Sosyal Etkisi Açısından Muhammed b. el-Hanefiyye ve Hayatı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya 2009.
Hakyemez, Cemil, "Mehdi Düşüncesinin İtikadileşmesi Üzerine", Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 3, sy. 5, 2004/1, ss. 127-144.
Hasîbî, Hüseyin b. Hamdan (334/945), el-Hidâyetü'l-Kübrâ, Beyrut 1991
I bn Abdi Rabbih (328/939), Ebu O mer Şihabuddin Ahmed, el-Ikdu'l-Ferîd, Beyrut 1404.
I bn Ebi'l-Hadı d, Izzuddin Ebu Hamid Abdu hamid b. Hibetullah el-Mutezili (655/1257), Şerhu Nehci'lBelâğa, Kum 1404.
I bn Ebi Şeybe, Ebu Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrahim b. Osman (235/849), el-Kitâbu'l-Musannef fi'l-Ehâdîs ve'l-Âsâr, Riyad 1409.
İbnü'1-Esîr, Ebû'l-Hasen Ali b. Ebî'l-Kerem Muhammed b. Muhammed Abdilkerim eş-Şeybani (630/1232), Üsdü'l-Ğâbe, Beyrut 1989.
I bn Hazm, Ebu Muhmmed Ali b. Ahmed b. Said el-Endülisi (456/1064), el-Fasl fi'l-Milel ve'l-Ehvai ve'nNihal, thk. Ahmed Şemsüddin, Beyrut 1999.
İbn Kesîr, İmaduddin Ebu'l-Fida İsmail b. Ömer ( 774/1372), el-Bidâye ve'n-Nihâye, thk. Ali Şi'ri, Kahire 1988.
I bn Kuteybe, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim (276/889), el-Maârif, thk. Servet Ukkaşe, Kahire 1992.
I bn Miskeveyh, Ebu Ali Ahmed b. Muhammed b. Yakub (421/1030), Tecâribü'l-Ümem ve Teâkıbu'lHimem, thk. Ebu 'l-Kasım İmami, Tahran 2000.
el-Ka dı , Veda d, "Keysa niyye'ye O zel Referanslarla I slam Kaynaklarında Gula t Teriminin Gelişimi", çev. Yusuf Benli, Dinbilileri Akademik Araştırma Dergisi, VII (207), sayı 2, ss. 241-276.
el-Ka dı , Veda d, el-Keysâniyye fi't-Târîh ve'l-Edeb, Doktora Tezi: Beyrut Amerikan Üniversitesi, Beyrut 1973.
Korkmaz, Sıddık, Şîa'nın Oluşumu Hz. Ali'nin Vasîliği Düşüncesi, İstanbul 2012.
Korkmaz, Sıddık, Tarihin Tahrifi İbn Sebe Meselesi, Ankara 2012.
Kummî, Sa'd b. Abdillah Ebi Halef el-Eş'ari (301/913), Kitâbu'l-Makâlât ve'l-Fırak, thk. Cevad Meşkur, Tahran 1963.
Malatî, Ebu'l-Huseyn Muhammed b. Ahmed b. Abdirrahman (377/987), et-Tenbîh ve'r-Redd ala Ehi'lEhvâ ve'l-Bid'a, thk. M. Zahid el-Kevseri, Mısır trz.
Meclisî, Muhammed Bakır b. Muhammed Taki (1110/1698), Bihâru'l-Envâr, Beyrut 1403.
Müberred, Ebu'l-Abbas Muhammed b. Yezid (285/898), el-Kâmil fi'l-Luğa ve'l-Edeb, thk. Muhammed Ebu'l-Fadl İbrahim, Kahire 1997.
Nâşî el-Ekber, Ebu'l-Abbas Abdullah b. Muhammed (393/906), Usûlu'n-Nihal ve Kitabu'l-Fıraki'l- İslamiyye, thk. Seyit Bahcıvan, Konya 2007.
Neşşar, Ali Sami, Neşetü'l-Fikri'l-Felsefi fi'l-İslam, Kahire 1968.
Neşva n el-Himyerı , Ebu Said (573/1178), el-Hûru'l-'Iyn, thk. Kemal Mustafa, Beyrut 1985.
Onat, Hasan vd., İslam Mezhepleri Tarihi el-Kitabı, ed. Hasan Onat-Sönmez Kutlu, Ankara 2012.
Onat, Hasan, Emevîler Devri Şiî hareketleri ve Günümüz Şiîliği, Ankara 1993.
Öz, Mustafa, İmâmiyye Şia'sında Onikinci İmam ve Mehdî İnancı, İstanbul 1995.
Ra zı , Ebu Abdillah Fahreddin Muhammed b. Ömer (606/1209), İtikâdâtu Fıraki'l-Müslimîn ve'l-Müşrikîn, thk. Ali Sami en-Neşşar, Kahire 1938.
Şehrista nı , Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerim b. Ebi Bekr Ahmed (548/1153), el-Milel ve'n-Nihal, thk. Emir Ali Mehna-Ali Hasan Faur, Beyrut 1993.
Şeyh Mu id, Ebu Abdillah Muhammed b. Muhammed (413/1022), el-Füsusu'l-Muhtâre, Kum 1413.
Taberı , Ebu Cafer Muhammed b. Cerir (310/922), Târîhu't-Taberî, Târîhu'r-Rusul ve'l-Mulûk ve Sılatu'tTârîhi't-Taberî, Beyrut 1387.
Tu sı , Ebu Cafer Muhammed b. Hasan (460/1067), İhtiyâru Ma'rifeti'r-Ricâl el-Ma'rûf bi-Ricâli'l-Keşşî, tashih ve talik: Mirdamad el-Esterabadi, thk. Mehdi er-Racai, Kum 1404.
Üzüm, İlyas, "Osmaniyye", DİA, İstanbul 2007, ss. 480-481.
Ya'kûbî, Ahmed b. Ebi Yakub b. Cafer b. Vehb (292/904), Târîhu'l- Ya'kûbî, thk. Abdulemir Mehna, Beyrut 2010.
Zu beyrı , Ebu Abdillah Musab b. Abdillah (236/850), Kitâbu Nesebi Kureyş, thk. E. Levi Provençal, Kahire 1982.