Kemal Paşazâde (873/1469-940/1534)’nin Arap Dili ve Edebiyatına Katkıları ve Bu Dile Yaklaşımı

Bu araştırmada, kısaca, ana dili Türkçe yanında Farsça ve Arapça eserler de telif eden Osmanlı âlimlerinden Kemal Paşazâde’nin Arap Dili ve Edebiyatına katkıları incelenecektir. Müderrislik yapan ve Şeyhulislamlık makamına da gelen bu ilim adamının iki yüzü aşan eserlerinin elliyi aşkını Arap diliyle yazılmıştır. Bunların arasında Arap dili hakkında yazdıkları ise dikkati çekmektedir. Bu bağlamda, önce-likle, onun Arap dilbilimi, sözlükbilimi, kelime bilgisi (sarf), nahiv, belâgat ve edebi-yat alanlarında yazdığı eserlerin genel özellikleriyle birlikte tasnifi ve dökümü yapı-lacak daha sonra, yararlandığı temel kaynakların tespiti yanında problemleri ince-leme ve tartışma metodu ele alınacaktır. Bunlara ek olarak, Kemal Paşazâde’nin Arap edebiyatıyla ilgisi ve eleştiri anlayışına yönelik bazı tespit ve değerlendirmeler ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Kemal Paşazâde, Arap Dili, Edebî Eleştiri

Contribution and Approach of Kemal Pashazade (873/1469-940/1534) to Arabic Language and Literature

This article deals with the contribution and approaches of Kemal Pashazade to Arabic Language and Literature. Kemal Pashazade who wrote some of his scholarly works in Arabic and Persian besides his mother tongue Turkish, worked as a muderris and Seyhulislam in Ottoman Empire. Out of over 200 works, more than 50 of them were written in Arabic. Among them there are those concerning with Arabic language. In this respect firstly general aspects and classification of his works on Arabic linguistics, lexicology, morphology, syntax, rhetoric, literary will be examined. After that the determination of his sources used for the preparation of his works and the investigation methods of subjects in his works were studied. Besides these, we tried to show his involvement in Arabic literature and some of his evaluations on the understanding of criticism to some extent.

Keywords:

Kemal Pashazade, Arabic Linguistics And Literary Criticism,

PDF

___

Kur’ân-ı Kerîm...............................................................................................................................................................................................
Abdülkâhir el-Cürcânî, Delâilu’l-i‘câz, Beyrut 1994.
Atay, Hüseyin, “İlmî bir Tenkit Örneği Olarak İbn Kemal Paşa’nın, Muhyiddin b. Arabî Hakkındaki Fetvası”, Şeyhulislâm İbn Kemal, yay. haz. Süleyman Hayri Bolay, Bahaeddin Yediyıldız, Mustafa Sait Yazıcıoğlu, Ankara 1986, s. 263–277.
Atsız, Nihal, “Kemal Paşa oğlunun Eserleri”, Şarkiyat Mecmuası, C:VI (1965)’den ayrı basım, İstanbul 1966.
Atsız, Nihal, “Kemal Paşa oğlunun Eserleri”, Şarkiyat Mecmuası, C:VII, İstanbul 1972, s. 83–135.
Bağdâdî, Ebû Mansur, Mezhepler Arasındaki Farklar, Çev. : Ethem Ruhi Fığlalı, İstanbul 1979.
el-Bağdâdî, İsmail Paşa, Hediyyetu’l-ârifîn, I-II, Beyrut 1990.
el-Beyzavî, Abdullah b. Ömer, Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-tevîl, I-V, Beyrut ts.
Brockelmann, Carl, GAL (Geschishte der Arabischen Literatur), I-II, Leiden-Newyork-Köln, 1996.
Brockelmann, Carl, GAL (Geschishte der Arabischen Literatur), Supplementband, I-III, Leiden-Newyork-Köln, 1996.
el-Cevherî, İsmail b. Hammad, es-Sıhâh: Tac'ul luga ve sıhahu'l arabiyye, I-VI, Beyrut 1990.
Dalkıran, Sayın, İbn Kemal ve Düşünce Tarihimiz, İstanbul 1997.
Demirayak, Kenan-Çöğenli M. Sadi, Arap Edebiyatında Kaynaklar, Erzurum 1994.
Ege Ramazan, Telvinu`l-Hitâb İbn Kemâl, Dnş: Muharrem Çelebi, Dokuz Eylül Üniversitesi 1995 (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
Ege Ramazan, İbn Kemal’in Def’u Mâ Yete’allak Bizzamâir mine’l-evhâm Adlı Risâlesi (Arap Dilinde Zamir) tahkik, talik ve tercümesi, İzmir 2004.
Ege Ramazan, İbn Kemal’in Esrâru’n-nahvi ve Dönemindeki Arap Dili ve Filolojik Çalışmalarına Kısa Bir Bakış (Basılmamış Doktora Tezi), Dnş: M. Reşit Özbalıkçı, Dokuz Eylül Üniversitesi İzmir 2002.
Faik Reşad, Eslâf, İstanbul 1975...............................................................................................................................................................................................
Faik Reşad, Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye, İstanbul ts.............................................................................
el-Firuzâbâdî, Muhammed b. Yakub, Kâmusu’l-muhît, Beyrut 1987.
el-Hatîb el-Kazvinî, el-İdâh fî ulûmi’l-belâga, Kahire ts. I-II.......................................
İbn Fâris, Ahmed b. Zekeriya, Mücmelu’l-luga, Tahkik: Züheyr Abdulmuhsin, I-IV(2 mücelled), Beyrut 1986.
İbn Hıcce el-Hamevî, Hızânetu’l-edeb, Şerh: Isam Şuaytu, Beyrut 1987, I-II.
İbn Kemal (Kemal Paşazâde), Divan: tenkitli metin, Hazırlayan: Mustafa Demirel, İstanbul 1996.
İbn Kemal (Kemal Paşazâde), Esrâru’n-nahv, Tahk. : Ahmed Hasen Hâmid, Nablus 2002.
İbn Kemal (Kemal Paşazâde), el-Felah fî şerhi’l-Merah, İstanbul 1304.
İbn Kemal (Kemal Paşazâde), Fî’t-ta‘rîb, Tahk: Ahmed Hıtabu’l-Omr, Musul 1983.
İbn Kemal (Kemal Paşazâde), “Fi fevâide müteferrika cemeahâ Mevlânâ el-Merhum Kemalbâşâzâde”, Resâilu İbn Kemal, Cüz: II, 22. Risâle, Naşir: Ahmed Cevdet, Matbaatü Ikdam, 1316, s. 217–219.
İbn Kemal (Kemal Paşazâde), “Fi’l-fark beyne min et-tebiziyye ve min et-tebyiniyye”, Resâilu İbn Kemal, Cüz: II, 27. Risâle, naşir: Ahmed Cevdet, Matbaatü Ikdam, 1316, s. 234-239.
İbn Kemal (Kemal Paşazâde), “Fi’t-tenbih alâ vehmi badin mine’l-ulemâi fî badi’l-elfâz” “ve fîhâ risâletu kâde”, Resâilu İbn Kemal, Cüz: II, 29. Risâle, Naşir: Ahmed Cevdet, Matbaatü Ikdam, 1316, s. 254–256.
İbn Kemal (Kemal Paşazâde), “Risâle fî beyâni’l-üslûbi’l-hakîm ve temyîzihi an sâiri’l-esâlîb-el-mutebera ınde erbâbi’l-belâğa ve eshâbi’l-berâe”, Resâilu İbn Kemal, Cüz: II, 23. Risâle, Naşir: Ahmed Cevdet, Matbaatü Ikdam, 1316, s. 221-226.
İbn Kemal (Kemal Paşazâde), “Risâle fî medâri’t-tecevvüz fi’l-lafz”, Tahkik: Hâmid Sadık el-Kuneybî, Mecelletu Mecmai’l-lugati’l-arabiyye el-Urdunî, Sayı: 36, Yıl: 13, Haziran 1989, s. 279–297.
İbn Kemal (Kemal Paşazâde), “Risâle fîmâ yeteallaku bi lafzi’z-zındîk”, Resâilu İbn Kemal, Cüz: II, 28. Risâle, Naşir: Ahmed Cevdet, Matbaatü Ikdam, 1316, s. 240-249.
İbn Kemal (Kemal Paşazâde), “Risâle fîmâ yufîdu vâwu’l-atf”, Tahk.: Muhammed Huseyn Ebu’l-fütûh, Mecelletu Câmiati’l-Melik Suud, Onuncu Mücelled, el-âdâb (1), 1418/1998, s. 35–51.
İbn Kemal (Kemal Paşazâde), Risâle fî tahkiki ta‘ribi’l-kelimeti’l-‘acemiyye, Neşr: Muhammed Sevâî, Dımaşk 1991.
İbn Kemal (Kemal Paşazâde), Risâle fî tahkiki ta‘ribi’l-kelimeti’l-‘acemiyye, Muhammed Sevâî, Dımaşk 1991.
İbn Kemal (Kemal Paşazâde), “Risâle fî tahkiki mana’n-nazm ve’s-sıyâga”, Dirase ve tahkik: Hâmid Sâdık Kuneybî, Mecelletü’l-Câmiati’l-İslamiyye bi’l-medineti’l-münevvera, Medine 1406, Cild: 18, Sayı: 71–72, s. 169–196.
İbn Kemal (Kemal Paşazâde), “Tahkiku mana kâde libni Kemal Bâşâ”, Mecelletu Kulliyeti’d-diraseti’l-İslâmiyye, Tahkik: Reşid Abdurrahman el-Ubeydî, 1393/1973, Bağdat, Sayı: 5, s. 311-344.
İbn Kemal (Kemal Paşazâde), et-Tenbîh alâ galati’l-câhil ve’n-nebîh, Dabt ve Tahkik: Muhammed Sevâî, Dımaşk 1994.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ, el-Bidâye ve’n-nihaye, I-VII, Kahire 1988.
İbn Manzur, Cemaluddin Muhammed b. Mükerrem, Lisanu’l-‘Arab (Tahk. Abdullah Ali Kebîr, Muhammed Ahmed ve Haşim Muhammed), I-VI, Kahire ty.(Darü’l-maarif).
İbnu’l-Imâd, Abdulhayy, Şezerâtu’z-zeheb, I-XI, Beyrut 1993.
Kâtip Çelebi, Keşfu’z-zünûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn, I-II, Beyrut 1990.
Kılıç, Mustafa, “İbn Kemal’in Tefsirde Metodu”, Şeyhulislam İbn Kemal, Ankara 1986, s. 159–160.
Kılıç, Mustafa, “Kemal Paşa-zâde’nin Talebeleri” Belleten, Ankara Nisan 1994, LVIII, Sayı: 221, s. 55–70.
Kılıçlı, Mustafa, Atatürk Üniversitesi merkez kütüphanesinde Kemal paşa-zâde'nin eserlerine ait yazmalar, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi (Erzurum 1995), Sayı 21, s. 103-126.
Kızıklı, Zafer, Arap Dilinde Belagat Bilimi, Ankara 2008.
Mehmed Süreyya, Sicilli Osmanî, I-VI, İstanbul 1996, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Muhammed b. Ali el-Kâmil, “Üslûbu’l-hakîm:Dirase belagıyye tahlîliyye mea tahkiki risâletin fî beyâni’l-üslûbi’l-hakîm li’bni Kemal Bâşâ ve Dirasetuhâ”, Mecelletu Câmiati’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, Şaban 1416, Sayı: XV, s. 70 vd.
Özdemir, Abdurrahman, “Çorum Hasan Paşa İl Halk kütüphanesi’nde Bulunan Arap Dili ve Belâgatına Dair Yazmalar”, Nüsha, Yıl:VII, Sayı: 24, Güz 2007, s. 85-113.
Parmaksızoğlu, İsmet, “Kemal Paşa-Zâde”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1955.
el-Râğıb el-Isfehânî, el-Mufredât fî garîbi’l-Kur’ân, Beyrut ts.
es-Sabbân, Muhammed b. Ali, Hâşiyetu’s-Sabbân, I-IV, İran 1371.
Saraç, Yekta, Şeyhulislam Kemalpaşazâde hayatı, Şahsiyeti, Eserleri ve Bazı Şiirleri, İstanbul 1995.
Sarıkaya, Muammer, Kemal Paşa-zâde’nin Yabancı Kelimelerin Arapçalaştırılması ve Dil Hataları Konusunda İzlediği Yöntem (Basılmamış Doktora Tezi), Dnş.: Ahmet Suphi Furat, İstanbul Üniversitesi, 2004.
Seyit Bahcıvan, Şeyhulislâm İbn Kemal Bâşâ ve ârâuhu’l-itikadiyye, Beyrut 2005.
Sibeveyhî, Amr b. Osman, el-Kitâb, I-V, Kahire 1982.
es-Suyutî, Celâluddin, el-Muzhir fî ulûmi’l-luga ve envâihâ, I-II, Dâru İhyâi’l-kutubi’l-arabiyye, ts. yer yok.
Şemseddin Sâmi, Kâmusu’l-a’lâm, I-VI, İstanbul 1314.
Şerafettin Turan-Şükrü Özen-M. A. Yekta Saraç-İlyas Çelebi, “Kemalpaşazade”, DİA (Diyanet İslâm Ansiklopedisi), XXV, s. 238-247.
Taşköprüzade, İsamuddin, eş-Şakâiku’n-Numaniyye ve Zeyilleri, I-V, İstanbul 1989.
el-Ubeydî, Reşîd Abdurrahman, “Cuhûdu İbn Kemal Bâşâ fi’l-lugati’l-‘arabiyye”, Mecelletu’l-mecmai’l-ilmiyyi’l-Irakî, Cüz:1, Cild: 38, Bağdat 1987, s. 279–289.
el-Ubeydî, Reşîd Abdurrahman, “Dirasâtu’l-lugaviyye ınde İbn Kemal Bâşâ fi’l-karni’l-âşir el-hicrî”, Mecelletu’l-bahsi’l-ilmî ve’t-turâsi’l-İslâmî, Mekke, s. 61-66.
el-Ubeydî, Reşîd Abdurrahman, “İbn Kemal Paşa’nın Arap Dilindeki Çalışmaları”, Çev.: Dr. Ahmet Yüksel, http://www.dinbilimleri.com/dergi/cilt5/ sayi1/ makale/yuksel.
el-Ubeydî, Reşid Abdurrahman, “Mukaddimetu rislaeti’t-ta‘rib ve’t-ta‘cîm libn-i Kemal Bâşâ”, Mecelletu’l-bahsi’l-ilmî ve’t-türasi’l-islamî, Mekketu’l-Mukerreme, s. 67-72.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu IV. Baskı, I-IV, Ankara 1993.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara 1988.
Yavuz, Mehmet, “Muarreb Kelimelere Dair Yazılan Eserler Sözlükler”, Nüsha, Yaz, 2001, s. 112-119.
ez-Zebidî, Muhammed Murteza, Tâcu’l-arûs min cevahiri'l- Kâmus, I-XXV, yer yok 1970.
ez-Zemahşeri, Ebu’l-Kâsım Cârullah, el-Keşşâf an hakâiki’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvil fî vücûhi’t-te’vil, I- IV, y.y. 1997.