Muhammet Vehbi DERELİ

7841

Bedî’ İlminde Aks Sanatı ve Kur’an’dan Örnekler

Bir ilim dalı olarak Bedî’, Arap belagatinde kelâmı, lafız ve mana yönünden süsleyip güzelleştirme usûl ve kaidelerini ortaya koyar. Onun incelediği bedî’ sanatlarından biri de aks’tır. Aks, manevî sanatlardan biri kabul edilse de aynı zamanda söz ahengi sağlayan bir sanattır. Bir cümlenin sonunu başa, başını da sona alarak yeni bir cümle oluşturmak şeklinde tanımlanır. Tebdîl olarak da bilinir. Arap belagati ve Türk edebiyatının nazım ve nesrinde geçmekle birlikte nazım olarak kullanımı daha yaygındır. Bu sanatın gelişmesinde Ebû Hilâl el-Askerî, İbn Ebi’l-İsba’ ve el-Kazvînî gibi âlimlerin önemli katkıları olmuştur. Ancak o, özellikle kalb ve tasdîr gibi sanatlarla karıştırılmaktadır. Bedî’ ilminde hâlihazırda isimlendirilmemiş üç farklı kullanımı vardır. Bu türlerin ikisi, Kur’an’da da yer alır. Bundan dolayı bu çalışma, aks sanatını müstakil olarak ele almış, onun türlerine isim önerisinde bulunmuş ve bu türlerin Kur’an’daki örneklerini ortaya koymuştur. Bunu yaparken de Kur’an âyetlerinden yararlanarak, aks sanatını kendisiyle karıştırılan sanatlardan ayırmayı hedeflemiştir

The Art of Aks in al-Bedi and Examples from the Quran

As a branch of science, al-Bedi reveals the procedures and rules of the grammatical construction of sentences in terms of words and meaning. One of the arts investigated by alBedi is "aks." Although aks is considered as one of the semantic arts, it is also an art providing harmony. Aks is defined as the art to form new sentences by changing the places of sentence parts from the beginning to the end and vice versa. It is also known as "tabdil." Although this art is used in poetry and prose of Turkish and Arabic literature, it is used more frequently in poetry. Scholars like Abu Hilal al-Askari, Ibn Abi’l-Isba and al-Qazwini have contributed the development of this art. However this art is often mistaken with other arts such as kalb and tasdir. In the science of al-Bedi it has three different uses, each without a name. Two of these are also used in verses of the Quran. For that reason, this research has investigated the art of aks separately, proposing some names to its varieties and has examined the examples of this art in the verses of the Quran. This research has also intended to clearly identify this art and help researchers distinguish this art of aks from others.
Keywords:

Rhetoric, al-Bedi, aks, harmony Quran,

PDF

___

  • Akdemir, Hikmet, “Belağat İlmi ve Kur’an Tefsirindeki Yeri”, Harran Üni. İlahiyat Fak. Dergisi, yıl. 1996, S. 2.
  • el-Askerî, Ebû Hilâl, Kitâbu’s-Sınâ’ateyn, thk. Ali Muhammed el-Bicâvî-Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Mektebetu’l-Unsuriyye, Beyrut 1419.
  • Bolay, M. Naci, “Akis”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, II, İstanbul 1989.
  • el-Cevherî, es-Sıhâh Tâcu'l-Luğa ve Sıhâhu'l-Arabiyye, thk. Ahmed Abdulğafûr Attâr, Beyrut 1987.
  • Çevikoğlu, Hasan, “Kur’an-ı Kerim’de Edebî Üslûp”, Bozok Üni. İlahiyat Fakültesi Dergisi, yıl. 2012/1, S. 1.
  • Değirmençay, Veyis, “Teşbih”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XL, İstanbul 2011.
  • Doğan, D. Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, Vadi Yayınları, Ankara 2003.
  • Durmuş, İsmail, “Kalb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXIV, İstanbul 2001.
  • Durmuş, İsmail, “Tars, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XL, İstanbul 2011.
  • Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’âs el-Ezdî es-Sicistânî, es-Sunen, Çağrı Yayınları, İstanbul-Tunus 1992.
  • Ebu'l-Bekâ, Eyyub b. Musa el-Huseynî el-Kefevî, el-Kulliyât, thk. Adnan Dervîş-Muhammed el-Mısrî, Muessesetu'r-Risâle, Beyrut 1998.
  • Emîn, Bekrî, el-Belâğatu'l-Arabiyye fî Sevbiha'l-Cedîd, Dâru'l-İlmi li'l- Melayîn, Beyrut 1990.
  • el-Halebî, Şihabuddîn Mahmud b. Süleyman b. Fehd el-Hanbelî, Husnu't-Tevessul ilâ Sınâ'ati't-Terassul, thk.
  • Ekrem Osman Yusuf, Dâru’r-Raşîd li’n-Neşr, Bağdat 1980.
  • el-Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahman el-Ferâhidî, Kitâbu’l-Ayn-Muratteben alâ Hurûfi’l-Mu’cem, thk. ve trb.
  • Abdulhamîd Hendâvî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 2003.
  • el-Hâşimî, Ahmed, Cevâhiru’l-Belâğa fi’l-Me’ânî ve’l-Beyân ve’l-Bedî’, el-Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut ty.
  • İbn Ebi’l-İsba’, Ebû Muhammed, Tahrîru’t-Tahbîr fî Sınâ’ati’ş-Şi’r ve’n-Nesr ve Beyâni İ’câzi’l-Kur’ân, thk. Hafnî Muhammed Şeref, Birleşik Arap Emirlikleri ty.
  • İbn Ebi’l-İsba, Bedî’u’l-Kur’âni’l-Mecîd, tkd. ve thk. Hafnî Muhammed Şeref, Nehdatu Mısr, Kahire ty.
  • İbn Fâris, Mu’cemu Mekayîsi’l-Luğa, thk. Abdusselâm Muhammed Harun, Daru’l-Fikr, Beyrut ty.
  • İbn Hicce el-Hamevî, Ebû’l-Mehâsin Takıyyuddîn Ebûbekr b. Ali b. Abdillâh, Hızânetu’l-Edeb ve Ğayetu’l- Ereb, Dâru Mektebeti’l-Hilâl-Dâru’l-Bihâr, Beyrut 2004.
  • İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn el-Ensârî, Lisânu’l-Arab, Dâru Sâdir, Beyrut 1414 H.
  • İbn Raşîk, Ebû Ali el-Hasen el-Kayravânî, el-Umde fi Mehâsini’ş-Şi’ri ve Âdâbih, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, Dâru’l-Cîl, Beyrut 1981.
  • İbnu’l-Esîr, Ebu's-Sa’adât Mecduddîn, en-Nihâye fî Ğarîbi’l-Hadîs ve’l-Eser, thk. Tahir Ahmed Zâvî-Mahmud Muhammed Tanâhî, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut ty.
  • İbnu’l-Mu’tez, Ebu'l-Abbas, Kitâbu'l-Bedî’, nşr. Ignatius Kraczkowski, Dâru’l-Mesîra, Beyrut 1982.
  • Kalkîle, Abduh Abdulazîz, el-Belâğatu'l-Istılâhiyye, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, Kahire 1992.
  • el-Kazvînî, Celâluddîn Ebû Abdillâh el-Hatîb, el-Îzâh fî Ulûmi’l-Belâğa, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut ty.
  • Kılıç, Hulusi, “İştikak”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXIII, İstanbul 2001.
  • Kızıklı, Zafer, “Arap Dili Belâgat Bilimine Kuramsal Bir Yaklaşım”, Journal of Islamic Research, yıl. 2013/24, S. 1.
  • Kudâme b. Ca’fer, Nakdu’ş-Şi’r, thk. Muhammed Abdu’l-mun’im Hafâcî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut ty.
  • Saraç, M. A. Yekta, Klasik Edebiyat Bilgisi-Belagat, Bilimevi Yayınları, İstanbul 2001.
  • Sarıkaya, Meliha Y., Teşbih”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XL, İstanbul 2011.
  • es-Sekkâkî, Ebû Ya’kûb Yusuf b. Ebîbekr, Miftâhu'l-Ulûm, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1987.
  • Selçuk, Bahir, “Divan Şiirindeki Ses ve Ahenkle İlgili Sanatlara Genel Bir Bakış”, Adıyaman Üniversitesi Eski Türk Edebiyatı Ulusal Sempozyumu, ed. Süleyman Çaldak-İbrahim Halil Tuğluk, Adıyaman Üniversitesi Yayınları, Ankara 2010.
  • es-Suyûtî, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Fadl İbrahim, el-Hey’etu’l-Mısriyye, Kahire 1974.
  • eş-Şerîf el-Curcânî, Ali b. Muhammed, Kitâbu’t-Ta’rîfât, Mektebetu Lubnan, Beyrut 1985.
  • et-Tehânevî, Muhammed Ali, Mevsû’atu Keşşâf-ı Istılahâti’l-Funûn ve’l-Ulûm, Farsça’dan Arapça’ya çev. Abdullah el-Halidî, Mektebetu Lubnan Naşirûn, Beyrut 1996.
  • Yetiş, Kazım, “Akis”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, II, İstanbul 1989.
  • ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kasım, Esâsu’l-Belâğa, thk. Muhammed Bâsil Uyûnu’s-Sûd, Beyrut 1998.
  • ez-Zerkeşî, Ebu Abdillah Bedruddîn Muhammed, el-Burhân fi Ulûmi’l-Kur’an, thk. Muhammed Fadl İbrahim, Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, Beyrut 1957.
Marife Dini Araştırmalar Dergisi-Cover
  • Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
  • Başlangıç: 31.05.2001
  • Yayıncı: Yediveren Kitap
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Konya Darülkurraları

Haz. Recep KOYUNCU

İnkârdaki İman: Kelime-i Tevhîdin İçkin Boyutu

Fatih İBİŞ

Bedî’ İlminde Aks Sanatı ve Kur’an’dan Örnekler

Muhammet Vehbi DERELİ

Gazzâlî'nin akıl tasavvurunun İbn Haldûn'da yansıması sorunu

Kamil SARITAŞ

XI. Türkiye Tefsir Akademisyenleri Toplantısı 23-24 Mayıs 2014 - Sakarya

Recep KOYUNCU

Kur’ân’da Toplumsal Değişme Olgusu -Disiplinlerarası Bir Giriş Denemesi

Mustafa ŞENTÜRK

13. Yüzyıldan 21. Yüzyıla: Mevlana’nın Mânâ Toplumundan Çağdaş Topluma Sosyolojik Yansımalar

Ejder OKUMUŞ

Paylaşılan praksis: Hayatı İnanç inancı hayatla buluşturmak -thomas groome'ın din eğitimi yaklaşımının eleştirel analizi-

Turgay GÜNDÜZ

III. Hadis Anabilim Dalları İhtisas Toplantısı 24-26 Ekim 2014 - Adana

Haz Taha ÇELİK

Ezelî Yazgı Algısının Kadîm Telakkîleri

Namık Kemal OKUMUŞ