Aydın Güzelhisar Merkezindeki Osmanlı Dönemine Ait Vakıfların Tarihsel Dönüşümleri Üzerine Bazı Bilgiler

İslâm dininin bir cemiyet içinde sosyal ve ekonomik hayatı düzenleyen en önemli kurumlarından biri vakıflardır. İslâmiyet’in yerleştiği her coğrafyada bu kurumun izlerine rastlamak mümkündür. En küçük köy ve mezralardan, en büyük şehirlere kadar çeşitli vakıf kurucularının kurdukları vakıfların, farklı konularda faaliyet gösterdikleri ve onların bu faaliyetleri sayesinde kuruldukları şehri, bölgeyi değiştirip etkiledikleri görülmektedir. Ele aldığımız coğrafya olan Aydın Güzelhisar şehir merkezinin Osmanlı idaresindeki ilk dönemlerinden XIX. yüzyıl başlarına kadarki döneminde, vakıf kurumu merkezde olmak üzere, şehirde kurulan vakıflar sayesinde nasıl değiştiğini, kırsal alanla sıkı sıkıya bağlı bir yerleşim birimi iken, zaman içinde ticari yapılara sahip bir idari birime dönüştüğünü bu çalışmayla göstermeye çalışacağız. Bunu yaparken de Aydın Güzelhisar merkezinde kurulan vakıflar, kurucuları ve vakıf gelirlerinin kaydedildiği Osmanlı arşiv belgelerinden yararlanacağız. Çalışmamız tarih içerisinde varlığı devam eden ya da son bulan, farklı kurucularla, farklı dönemlerde aynı şehirde kurulan çeşitli vakıfların şehrin dokusunu ve niteliğini nasıl değiştirdiğini göstermeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Aydın Livası, vakıf, şehir, mahalle

PDF

___

KAYNAKÇAArşiv Kaynakları
Defter-i Hakânî Dizisi: II, 166 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) T.C Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu:27, Ankara 1995.
BOA, A.E.SMST. III. 00132-10314-001-001.
BOA, C. BEL. 00148-07352-001-002.
BOA, C. EV. 00107-05321-001, 00182-09065-001, 00293-14905-001, 00294-14982-001-001, 00599-30244-001-001, 00613-30936-001-001.
BOA, EV.d. 13814.
BOA, İ.E. DH. 00012-01135-001.
BOA, İ.E. EV. 00034-03977-001.
BOA, TTd. 01130.
Basılı Eserler
AKDAĞ, Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası Celâli İsyanları, Barış Yayınevi, Ankara 1999.
AKIN, Himmet, Aydınoğulları Tarihi Hakkında Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yay. No: 60, Ankara 1968.
BARKAN, Ömer Lütfi, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Toprak Vakıflarının İdari-Mali Muhtariyeti Meselesi”, Türk Hukuk Tarihi Dergisi, Ankara 1944, c.I, sa. 15, s.11-25.
BAŞARAN, Mehmet-Aysun SARIBEY HAYKIRAN, “H.1261/M.1845 Tarihli Nüfus Defterlerine Göre Tire’ye Gelen Müslim ve Gayrımüslimlerin Nitelik ve Nicelikleri”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Sayı 10/, Kış 2015, s.149-174.
BAYARTAN, Mehmet , “Osmanlı Şehirlerinde Vakıflar Ve Vakıf Sisteminin Şehre Kattığı Değerler”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları X-1, 2008, s.157-175.
ÇELİK, Bülent-Tanju DEMİR, Osmanlı Devleti’nde Bir İdari-Mali Yeniden Yapılanma Uygulaması Örneği: Aydın Muhassıllığı (XVII. ve XVIII. Yüzyıllar), Adnan Menderes Üniversitesi Yayınları No:34, Aydın 2010.
DERYA, Merve, XVIII. Yüzyıl Anadolu Ahkâm Defterlerine Göre Aydın Sancağı, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın 2019.
EMECEN, Feridun, “Aydın”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 4, İstanbul 1991, s. 235-237.
Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi, Hazırlayanlar: Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff, YKY, 9. Cilt, İstanbul 2005.
GÖKBEL, Asaf-Hikmet ŞÖLEN, Aydın İli Tarihi- Eski Zamanlardan Yunan İşgaline Kadar, A. İhsan Basımevi, İstanbul 1936.
GÖKMEN, Ertan, 211 Numaralı Manisa Şer’iyye Sicilindeki Vakıf Muhasebe Kayıtları (1778-1795) Vakıflar Dergisi, Aralık 2012, Sayı:38, s.85-120.
GÜNERİ, Hasan, “Vakıf Sular ve Su Vakıﬂarı” Vakıﬂar Dergisi, Ankara 2006, Sayı: 9, s. 67-81.
HEYBELİ, Hacer, Tanju DEMİR, Ertan GÖKMEN, “Şer’iyye Sicillerindeki Muhasebe Kayıtlarına Göre XVIII. Yüzyılda Manisa Vakıfları”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt:14, sayı:3, Eylül 2016, s. 274-324.
UĞUR, Abdullah, “Aydın Şehrinin Kuruluşu ve Gelişme Evreleri”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 1(2), 2003, s. 41-62.
YAPUCU-PULLUKÇUOĞLU, Olcay, Modernleşme Sürecinde Bir Sancak: Aydın, Kitap Yayınevi, İstanbul 2007.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “Vakıf”, İslâm Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, Eskişehir 2001, c.13, s. 153-172.