Мендик Баа Шкаласынын Кыргыз Маданиятына Адаптацияланышы

Мендик – адамдын өзү жөнүндөгү жана өзү түзгөн менталдык сүрөт болуп эсептелет. Адамдын ээ болгон мендиги менен жетүүнү эңсеген идеалдуу мендиктин ортосунагы айырмачылык – мендик баа, б.а. өзүн өзү жактыруу же жактырбоо, өзүнүн мендигин канааттандыруу даражасы катары аныкталат. Мендик баа адамдын өзүнө берген баасын камтып, анын өзү жөнүндөгү объективдүү маалыматтардын субъективдүү маалымат катары баалануусун билдирет. Мендик баа адамдын жашоосунда өзгөчө ролго ээ болгондуктан, психологияда эң көп изилденген концепттердин бири болуп эсептелет. Ошого карабастан, учурда бул жаатта Кыргызстанда мугалимдер жана изилдөөчүлөр колдоно ала турган жана мендик бааны өлчөөчү каражат жок. Жүргүзүлгөн изилдөөнүн максаты – Т. Арыжак (1999) тарабынан даярдалган «Мендик баа» шкаласын кыргыз маданиятына адаптациялоо. Жүргүзүлгөн изилдөөнүн натыйжасында адаптацияланган шкала кыргыз педагогдору жана изилдөөчүлөрүнө өз салымын кошот деген ойдобуз. Изилдөөдө бир маданиятка ылайыкташтырылып даярдалган шкаланын башка маданиятка ылайыкташтырылып адаптациялануусу үчүн коюлган тийиштүү талаптар аткарылды. Изилдөөдө шкаланын адаптациясын жүргүзүүдө анын түзүлүшүнүн жарамдуулугун аныктоо максатында изилдөөчү жана тастыктоочу фактордук анализдер жүргүзүлдү. Кронбах-альфа жана пункттардын жалпы корреляциясы кабыл алууга мүмкүн болгон ишенимдүүлүк индекстери беш фактордун ар бири үчүн жетиштүү деңгээлде экени аныкталды. Бул жыйынтыктарга таянып «Мендик баа» шкаласынын бардык факторлору канааттандыраарлык жүккө ээ болгон беш факторлуу структурага ээ экенин айтууга болот.

Benlik Saygısı Ölçeğinin Kırgız Kültürüne Uyarlanması

Benlik saygısı, bireyin kendi kendisini ne kadar sevdiği, kabul ettiği ve kendi kendisine ne kadar saygı duyduğuyla ilişkilidir. Kişinin ideal olarak kendinde bulunmasını istediği özelliklerin gerçekten sahip olduğu özelliklere oranı benlik saygısının düzeyini belirler. Benlik saygısı bireyin yaşamının tüm yönleri ile ilişkili olduğu için sosyal bilimlerde pek çok araştırmaya konu olmuştur. Buna karşılık Kırgız toplumunda benlik saygısını ölçen bir araç bulunmamaktadır. Bu araştırmanın amacı Kırgız bilim insanları ve eğitimcilerin kullanabileceği geçerli ve güvenilir bir benlik saygısı ölçeğini Kırgız Kültürüne kazandırmaktır. Araştırmada bir kültürde üretilen ölçeğin başka bir kültüre uyarlanması ile ilgili çalışmanın gerektirdiği yol izlenmiştir. Bu kapsamda orijinal ölçeğin uyarlanması için gerekli izin alınmış daha sonra çeviri çalışması ve yapılan çevirinin güvenirliği ile ilgili analizler uygulanmıştır. Açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizleri için uygun örneklemler belirlenmiş ve oluşturulan modeller uygun istatistik tekniklerle sınanmıştır. Araştırmada üç ayrı örneklem üzerinde veriler toplanmıştır. İlk örneklem grubu çeviri güvenirliğini test etmek amacıyla oluşturulmuştur. İkinci çalışma grubu açımlayıcı faktör analizi yapabilmek amacıyla ve üçüncü çalışma grubu da doğrulayıcı faktör analizine veri toplamak amacıyla oluşturulmuştur. Üç çalışmanın toplam örneklem büyüklüğü 670’tir. Yapılan çalışmanın sonunda Benlik Saygısı Ölçeği Kırgızca sürümünün yük değerlerinin benlik değeri alt faktörü için 0,775 ile 0,876, özgüven alt faktörü için 0,822 ile 0,911, depresif duygulanım alt faktörü için 0,780 ile 0,917, kendine yetme alt faktörü için 0,804 ile 0,876, ve başarma ve Üretkenlik alt faktörü için 0,777 ile 0,859 arasında değiştiği saptanmıştır. Benlik Saygısı Ölçeği ikinci düzey uyum iyiliği sonuçları, NFI .963, TLI .971, IFI .986, RMSEA .000, GFI .958, AGFI .950, RMR .000 olarak bulunmuştur. Genel olarak sonuçlara bakıldığında uyum iyiliklerinin oldukça iyi olduğu görülmektedir. Kişilerarası Çatışma Çözme ölçeği Kırgızca sürümünün Benlik Saygısı Ölçeği Cronbach’s alfa iç tutarlılı katsayıları ise .855 ile .939 arasında değişmektedir. Elde edilen sonuçlara dayanarak Benlik saygısı ölçeği Kırgızca Sürümünün Kırgız eğitimci ve araştırmacılar tarafından kullanılabilecek geçerli ve güvenilir bir araç olduğu söylenebilir.

PDF

___

Alpar, R. (2011). Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistiksel Yöntemler. Ankara: Detay Yayıncılık.

Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S., ve Yıldırım, E. (2010). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Sakarya: Sakarya Yayıncılık.

Amirazodi, F. (2011). Personality traits and Self-esteem. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 29, 713-716. Arıcak, O.T. (1999). Grupla Psikolojik Danışma Yoluyla Benlik Saygısı ve Mesleki Benlik Saygısının

Geliştirilmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul. Bayram, N. (2013). Yapısal Eşitlik Modellemesine Giriş. Bursa: Ezgi Kitabevi.

Blascovich, J., & Tomaka, J. (1990). Measures of self-esteem. In J. P. Robinson, P. R. Shaver, & L. S. Wrightsman (Eds.), Measures of Personality and Social Psychological attitudes (pp. 115-160). San Diego, CA: Academic Press

Brislin, R., W., Lonner, W., J., ve R.M. Thorndike, R., M. (1973). Cross Cultural Research Methods, New York: John Willey & Sons Pub. S.182.

Büyüköztürk, Ş. (2005). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. Ankara: PegemA Yayıncılık.

Byrne, K. A., Silasi-Mansat, C. D. ve Worthy, D. A. (2015). Who chokes under pressure? The Big Five personality traits and decision-making under pressure. Personality and Individual Differences, 74, 22-28.

Caspi, A., Roberts, B. W., & Shiner, R. L. (2005). Personality development: Stability and change. Annual Review of Psychology, 56, 453–584.

Davis, L. L.(1992). Instrument review: Getting the most from a panel of experts. Applied Nursing Research, 5, 194-197.

Ercan İ. ve Kan İ. (2004). Ölçeklerde güvenirlik ve geçerlik. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 30(3): 211–216.

Kalaycı, Ş., Albayrak, A. S., Eroğlu, A., Küçüksille, E., Ak, B., Karaatlı, M., . . . Sungur, O. (2010). SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. Ankara: Asil Yayın Dağıtım.

Karagöz, Y. (2016). SPSS ve AMOS 23 Uygulamaları. Ankara: Nobel Yayıncılık.

Lee, E.J. (2014). The Relationship Between Unstable Self-Esteem and Aggression Differences in Reactive and Proactive Aggression. The Journal of Early Adolescence, 34(8), 1075-1093.

McCrae, R. R., & Costa, P. T. Jr., (2008). The five-factor theory of personality. In O. P. John, R. W. Robins, & L. A. Pervin (Eds.), Handbook of personality: Theory and research (3rd ed., pp. 159–181). New York, NY: Guilford Press.

Orth, U., Robins, R.W., Meier, L.L. ve Conger, R.D. (2016). Refining the vulnerability model of low self-esteem and depression: Disentangling the effects of genuine self-esteem and narcissism. Journal of Personality and Social Psychology, 110(1), 133-149.

Palermiti, A.L., Servidio, R., Bartolo, M.G. ve Costabile, A. (2017). Cyberbullying and self-esteem: An Italian study. Computers in Human Behavior, 69, 136-141.

Robins, R. W., Tracy, J. L., Trzesniewski, K. Potter, J. & Gosling, S. D. (2001). Personality correlates of self - esteem. Journal of Research in Personality, 35, 463- 482.

Rosenberg, M. (1985). Self-concept and psychological well-being in adolescence. In R. L. Leahy (Ed.), The development of the self ( pp. 205-246). Orlando, FL: Academic Press.

Rosenberg, M., Schooler, C., & Schoenbach, C. (1989). Self-esteem and adolescent problems: Modeling reciprocal effects. American Sociological Review, 54, 1004–1018.

Swickert, R., Hittner, J. B., Kitos, N., & Cox-Fuenzalida, L. (2004). Direct or indirect, that is the question: A reevaluation of extraversion’s influence on self-esteem. Personality and Individual Differences, 36, 207–217.

Tabachnick, B.G. ve Fidell, L.S. (2001) Using Multivariate Statistics. 4th Edition, Allyn & Bacon, Boston.

Waldron, J. C., Scarpa, A. ve Kim-Spoon, J. (2018). Religiosity and interpersonal problems explain individual differences in self esteem among young adults with child maltreatment experiences. Child Abuse & Neglect, 80, 277-284

Watson, D., Suls, J., & Haig, J. (2002). Global self-esteem in relation to structural models of personality and affectivity. Journal of Personality and Social Psychology, 83, 185–197.