Türkiye’de 1980 Sonrası Yaşanan Ekonomik Krizler ile İç-Dış Borçlanma İlişkisi

Türkiye, 1980 yılı ve sonrasında 1994, 2001 ve 2008 yıllarında ekonomik kriz yaşamıştır. Bu ekonomik krizler, nedenleri ve sonuçları itibariyle farklılık arz etmektedir. Bununla birlikte Türkiye’de iç ve dış borçlanma, bu ekonomik krizlerin öncesinde ve ekonomik kriz yıllarında ekonomik istikrarsızlıkların artışında etkili olmuştur. Bu bağlamda çalışmada, Türkiye’de 1994, 2001 ve 2008 yıllarında yaşanan ekonomik krizler ile iç ve dış borçların gelişimi ele alınmıştır. Bu kapsamda çalışmada Türkiye’de 1980 sonrasındaki ekonomik krizlerden önceki iki yıl, ekonomik kriz yılı ve ekonomik krizden sonraki iki yıl olmak üzere toplam beş yıllık bir dönem ele alınmıştır. Ekonomik krizler ile iç ve dış borçlanma arasındaki ilişki, borçlanma miktarı, toplam borçlanma içindeki payı ve borç yükü değişkenleriyle değerlendirilmiştir. Çalışmanın amacı, Türkiye’de yaşanan 1994, 2001 ve 2008 ekonomik krizlerin öncesinde, kriz yıllarında ve sonrasındaki iç ve dış borç göstergelerinin seyrinin ortaklaşıp ortaklaşmadığının saptanmasıdır. Değerlendirmelere göre, ele alınan ekonomik kriz yıllarının üçünde kriz öncesinde iç ve dış borç miktarı ve dış borçların toplam borçlanma içindeki payı artmıştır. Ekonomik kriz yılı ve sonraki yıllarda ele alınan göstergelere ilişkin benzer eğilimler görülmemiştir. Bu durum ekonomik krizler öncesinde borçların sürdürülemez olduğunun bir göstergesidir.

Anahtar Kelimeler:

Ekonomik krizler, borç sürdürülebilirliği, borç krizi, iç borçlanma, dış borçlanma

The Relationship Between Economic Crises and Domestic-External Borrowing After 1980 in Turkey

Turkey experienced economic crises in 1980, 1994, 2001, and 2008. Each crisis had different causes and consequences; however, domestic and external borrowing had a common effect of rising instability before and during each of these crises. This study investigates economic crises and the trajectory of domestic and external debts in Turkey in 1994, 2001, and 2008, analyzing each economic crisis period in five-year episodes, including two years prior to the crisis, the year of the crisis, and two years following the crisis. The relationship between economic crises and domestic and external debt is evaluated according to the share of borrowing to total borrowing and debt burden variables. The study seeks to determine whether the trajectories of domestic and external debt indicators share similar behaviors before, during, and after the 1994, 2001, and 2008 economic crises in Turkey. The findings indicate that the amount of domestic and foreign debt, and the share of external debt to total borrowing increased in the year prior to each economic crises. Similar trends were not observed in the year of the economic crises or in the following two years. This is an indication that the debts were unsustainable prior to the economic crisis. Hence, the sustainability of debts is critical for tackling the economic crisis.

Keywords:

Economic crises, debt crises, borrowing preference, domestic borrowing, external borrowing,

PDF

___

Adıyaman, A. T. (2006). Dış borçlarımız ve ekonomik etkileri. Sayıştay Dergisi, 1(62), 21-45. google scholar
Afşar, B. ve Erkoç, Y. (2018). 2008 küresel krizinin Türkiye ekonomisine etkileri: Konya organize sanayi bölgesi örneği. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 31-48. google scholar
Akdemir, T. ve Yeşilyurt, Ş. (2018). Devlet borçlarının kökeni, gelişimi ve iktisadi temelleri. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 8(16), 279-305. google scholar
Akmeşe, H. ve Çetin, H. (2009). 2008 dünya ekonomik krizinin Türkiye ekonomisi ve Türk-Azeri ekonomik ilişkileri üzerindeki etkileri. Hazar Beşeri ve Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1-2), 105-117. google scholar
Aktan, C. C. Ve Şen, H. (2001). Ekonomik kriz: Nedenler ve çözüm önerileri. Yeni Türkiye Dergisi, Özel Sayı, 12251230. google scholar
Aktoprak, S. (2017). 2001 Ekonomik krizi ve makroekonomik dengeler. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, (3), 23-27. google scholar
Bağcı, H. (2001). Kamu borçları yönetimi ve Türkiye için bir değerlendirme. Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları. google scholar
Bakkal, G. ve Gürdal, T. (2007). İç borçlanmanın Türkiye ekonomisi üzerine etkileri. Akademik İncelemeler Dergisi, 2(2), 148-173. google scholar
Bayraktar, C. (2011). Türkiye’de iç borçlanmanın yapısı: 1980-2010 dönemi. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 2-14. google scholar
Bayraktar, Y. (2009). İç borçlanmanın ekonomik ve sosyal etkileri 1980 sonrası Türkiye deneyimi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (34), 285-313. google scholar
Bayraktar, Y. (2018). Türkiye’ de kamu borçları ve sürdürülebilirlik açmazı. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık. google scholar
Bilge, O. (2009). Ekonomik krizlerin yoksulluk üzerine etkileri. (Uzmanlık Tezi). TC. Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü, Ankara. google scholar
Cural, M. ve Binhan, E. (2010). Türkiye’de iç borçlanmadaki değişimi belirleyen faktörlere yönelik bir regresyon analizi çalışması: 1975 - 2010. Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, (54), 1-21. google scholar
Çınar, S. ve Özçalık, M. (2014). Gelişmekte olan ülkelerde mali sürdürülebilirlik: Panel veri analizi. Journal of Yaşar University, 9(33), 5623-5635. google scholar
Çoban, O. ve Çöğürcü, İ. (2011). Dış borç ekonomik büyüme ilişkisi: Türkiye örneği (1980-2009). Kahramanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar, 2011(2), 133-149. google scholar
Çolak, Ö. F. (2019). Küreselleşme, kriz ve borçlanma: Türkiye ekonomisi üzerine bir analiz. Ekonomi ve Hukuk Dergisi, 1(60), 389-410. google scholar
Çöğürcü, İ. (2012), Türkiye’nin iç borç genel yapısı üzerine geçmişten günümüze bir değerlendirme. Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, 2(1), 93-104. google scholar
Dayar, H. ve Sandalcı, İ. (2017). Türkiye’de özel sektör dış borçlarının gelişimi ve ekonomi üzerindeki etkileri. Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 3(3), 370- 382. google scholar
Dayıoğlu, T., Gürbüz, M. B. ve Yılmaz, A. (2020). Türkiye’de dış borcun sürdürülebilirliği. Anadolu Üniversitesi İktisat Fakültesi Dergisi, 2(2), 1-15. google scholar
Eken, S. ve Kale, M. H. (2017). Türk bankacılığında krizler ve çıkarılan dersler. Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(5), 11-23. google scholar
Eser, L. Y. ve Birinci, N. (2014). İç ve dış borç tercihini etkileyen faktörler. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 10(23), 31-51. google scholar
Fırat, M. (2009). Türkiye’de borç yönetimi ve bir borç yönetim politikası olarak borç yönetim ofisler. Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, 14, 31-49. google scholar
Fırat, E. (2010). Türkiye’de yaşanan kasım 2000 ve şubat 2001 krizlerinin bankacılık sektörü üzerindeki etkisinin değerlendirilmesi Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 47(547), 97-114. google scholar
Göçer, İ. ve Özdemir, A. (2012). 2008 küresel krizinin yayılma süreci ve etkileri: Seçilmiş ülkeler için ekonometrik bir analiz. Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), 192-210. google scholar
Güler, E. ve Yılmaz, B. (2009). Ekonomik kriz, kobilere yansıması ve bir çıkış yolu olarak barter. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 9(18), 88-104. google scholar
Işık, N. ve Duman, E. (2012). 1929 Ekonomik buhranı ve 2008 küresel krizi’nin Türkiye ekonomisi üzerindeki etkileri. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(1), 74-100. google scholar
Kaderli, Y. ve Küçükkaya, H. (2012). 2008 dünya finansal krizi sonrası Türkiye ekonomisinde yaşanan gelişmelerin bazı ülkelerle karşılaştırmalı olarak incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (12), 86-96. google scholar
Kansu, A. (2003). Döviz krizleri: Türkiye 1994 ve 2001 krizlerinin döviz krizi modelleri çerçevesinde değerlendirilmesi. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
Karagöz, K. (2007). Türkiye’de dış borçlanmanın nedenleri ekonometrik bir değerlendirme. Sayıştay Dergisi, 18(66-67), 99-110. google scholar
Kaya, D. G. ve Kaygısız, A. (2015). 2008 küresel krizi ve sonrasında Türkiye’de uygulanan maliye politikalarına genel bir bakış. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 11(26), 171-194. google scholar
Kazgan, G. (2002). Tanzimat’tan 21. yüzyıla Türkiye ekonomisi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. google scholar
Kepenek, Y. ve Yentürk, N. (2000). Türkiye ekonomisi. İstanbul: Remzi Kitabevi. google scholar
Kesebir, M. (2018). Türkiye’de 2001 krizi sonrası bankacılık sektörünün durumu, yapısal reformlar ile son yıllardaki gelişmeler. Bitlis Eren Üniversitesi Akademik İzdüşüm Dergisi, 3(2), 1-19. google scholar
Kibritçioğlu, A. (2001). Türkiye’de ekonomik krizler ve hükümetler, 1969-2001. Yeni Türkiye Dergisi Özel Sayı, 1-17. google scholar
Koh, W. C., Kose, M. A., Nagle, P. S, Ohnsorge, F. L., & Naotaka, S. (2020). Debt and financial crises. Retrieved from https://documents1.worldbank.org/curated/en/560291579701550183/pdf/Debt-and-Financial-Crises.pdf google scholar
Koç, Ş. (2010). Cari açık, borçlanma ve büyüme bağlamında 1990 yılından sonra Türkiye’de yaşanan ekonomik krizlerin analizi. (Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli. google scholar
Kolçak, M. (2014). Türkiye’de devlet iç borçlarının yönetimi: 2000 öncesi ve sonrasının karşılaştırılması. Sayıştay Dergisi, (93), 5-30. google scholar
Mangır, F. (2010). Finansal deregülasyonun (1989-2001) Türkiye ekonomisi üzerine etkileri: Kasım 2000 ve Şubat 2001 krizleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi Dergisi, (16), 460-472. google scholar
Mutluer, T. (2008). Teoride ve Türkiye’de kamu iç borç yönetimi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar. google scholar
Nart, E. Ç. (2015). Dış borç yönetimi açısından finansal kriz riski. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 30(2), 71-85. google scholar
Olcar, A. (2013). Türkiye’nin dış borç sorunu ve kriz etkileri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çorum. google scholar
Opuş, S. (2002). Dış borçlanmanın sınırı ve Türkiye. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19, 183-206. google scholar
Orhan, O. Z., Dinçer, H. ve Çevik, İ. E. (2009). Küresel ekonomik krizin nedenleri, Türkiye ekonomisine etkileri ve çözüm yolları. Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 22-66. google scholar
Oskay, C. S. (2004). 1980’den günümüze Türkiye’de iç borçların yapısal gelişimi ve değerlendirilmesi. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 4(8), 121. google scholar
Özbilen, Ş. (2013). Makro modellerde kamu iç borçlanması. Ankara: Gazi Kitabevi. google scholar
Özdemir, Z. ve Sever, E. (2004). Finansal liberalleşmenin ekonomik performansa etkisi: Türkiye analizi. Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, (46), 36-50. google scholar
Özkök, İ. ve Yıldıran, M. (2017). Mali kriz dönemlerinde kamu borç göstergeleri üzerinden mali sürdürülebilirliğin görünümü: Gelişen ülke ekonomilerde kamu borçlanmasının değerlendirilmesi (2000-2015). Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 3(1), 1-17. google scholar
Özmen, E. ve Koğar, Ç. İ. (1998). Sustainability of budget deficits in Turkey with a structural shift. METU Studies in Development, 25(1), 107-127. google scholar
Reinhart, C. M., & Kenneth S. R. (2011). The forgotten history of domestic debt. The Economic Journal, 121(552), 319-350. google scholar
Simeonovskia, K., Fidanoskib, F., Petkovskic, M., & Sergi, B. S. (2021). Debt-growth link after an economic crisis: The case of central and Southeast Europe. Erişim adresi: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/146313 77.2021.2006492 google scholar
Sugözü, H. İ. (2009). Türkiye’de iç borçlanma ödenebilirliği ve tahkimler (1990 - 2000). KMU İİBF Dergisi, 11(17), 70-83. google scholar
Şahin, H. (2002). Türkiye ekonomisi. Bursa: Ezgi Kitabevi. google scholar
Şahin, B. (2012). Türkiye’de dış borç sorunu ve Avrupa borç krizi’nin etkileri. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 4(1), 45-54. google scholar
Şanlı, F. B. ve Akgöz, H. (2014). 1980 sonrası Türkiye’de dış borçlanma üzerinde yurtiçi tasarrufların etkisinin analizi. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 6 (11), 83-98. google scholar
Şenses, F. ve Koyuncu, M. (2004). Kısa dönem krizlerin sosyoekonomik etkileri: Türkiye, Endonezya ve Arjantin deneyimleri. ERC. Working Paper in Economics, 4(13), 1-43. google scholar
Tezer, H. (2016). Türkiye ekonomisinin 2003-2014 yılları arasındaki makro ekonomik görünümü ve ekonomik kırılganlık belirtileri. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(35), 145-165. google scholar
Telli, A. (2013). 1999, 2000, 2001 ve 2008 kriz dönemlerinde türk ticari bankalarının karlılıklarının lojistik regresyon analizi ile incelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
Toprak, D. (2010). Türkiye’de kriz dönemlerinde borçların seyri: 1994 ve 2001 krizi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 2(2), 1-14. google scholar
Tunalı, H. (2011). 2000 sonrası Türkiye ekonomisinin değişimi. Y. Alpaydın ve H. Tunalı (Ed.), 2000 sonrası Türkiye iktisadının değişimi içinde (s 357-368). İstanbul: İstanbul Matbaacılık Prodüksiyon Yay. San. Tic. Ltd. Şti. google scholar
Turan, Z. (2011). Dünyadaki ve Türkiye’deki krizlerin ortaya çıkış nedenleri ve ekonomik kalkınmaya etkisi. Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, 4(1), 56-80. google scholar
Türkiye Cumhuriyeti Hazine ve Maliye Bakanlığı. Kamu borç yönetimi raporu. Erişim adresi: https://www.hmb. gov.tr/kamu-finansmani-raporlari google scholar
Türkiye Cumhuriyeti Hazine ve Maliye Bakanlığı. Türkiye dış borç istatistikleri. Erişim adresi: https://www.hmb. gov.tr/kamu-finansmani-istatistikleri google scholar
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği. 2008 ekonomik rapor. Erişim adresi: https://tobb.org.tr/MaliveSosyalPolitikalar/ Sayfalar/EkonomikRapor.php google scholar
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği. 2009 ekonomik rapor. Erişim adresi: https://tobb.org.tr/MaliveSosyalPolitikalar/ Sayfalar/EkonomikRapor.php google scholar
Ulusoy, A. (2004). Devlet borçlanması. Trabzon: Üç yol Kitabevi. google scholar
Ural, M. (2003). Finansal krizler ve Türkiye. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 18(1), 1128. google scholar
Yavuz, H. H. (2009). Kamu borç yönetiminde yabancı para cinsinden borçlanmanın etkileri: Türkiye örneği. Maliye Dergisi, 1(157), 277-292. google scholar
Yeldan, E. (2009). Kapitalizmin yeniden finansallaşması ve 2007/2008 krizi: Türkiye krizin neresinde?, Çalışma ve Toplum, 1, 11-28. google scholar
Yıldırım, S. (2010). 2008 yılı küresel ekonomi krizinin dünya ve Türkiye ekonomisine etkileri. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 12(18), 47-55. google scholar
Yıldız, F. (2018). Türkiye’de kamu ve özel sektör dış borçlarının ekonomik büyüme üzerindeki etkisi: 2002-2018 dönemi analizi. A. Yüksel ve S. E. Tağman (Ed.), II. uluslararası multidisipliner akademik çalışmalar sempozyumu tam metin bildiriler 2018 içinde (s. 343-362). Ankara: Berikan Yayınevi. google scholar
Yıldız, Z. ve Durgun, A. (2010). 2008 küresel ekonomik krizi ve turizm sektörü üzerine etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 2(1), 1-15. google scholar
Yükseler, Z. (2009). Türkiye’de Kriz Dönemlerinde Ekonomik Gelişmeler ve Ödemeler Dengesi Uyumu. Erişim adresi: Https://Www.Researchgate.Net/Publication/259071157_Turkıye’de_Krız_Donemlerınde_Ekonomık_ Gelısmeler_Ve_Odemeler_Dengesı_Uyumu google scholar