DOĞU KARADENİZ BÖLGESİ KIYI KESİMİNDE BULUNAN SÜLFİT MADEN YATAKLARININ MİNERALOJİ, PARAJENEZ VE KÖKEN ÖZELLİKLERİ

Burada Doğu Karadeniz bölgesindeki çeşitli özellikteki sülfit yataklarının mineral muhtevası, mineraller arasındaki parajenez ilişkileri, minerallerin oluşum sırası, her ayrı yatağın kökeni ve bölgenin metalojenezi konularının açıklanmasına çalışılmaktadır.Aşağıda verildiği şekilde anlatılan zuhurlarda üç genel köken grupu ayrılabilmektedir:a. Riyolitik ve riyodasitik piroklastikler içinde bulunan volkanik-tortul-hidrotermal Cu-Zn-Pb yatakları. Bunlar ekonomik yönden en önemli yataklardır. Volkanik-tortul sülfit yatakları riyolitik ve riyodasitik ana kayaçla aynı zamanda oluşmuşlardır, öte yandan bu tipin ikinci safha mineralleri ana kayaç içinde hidrotermal şartlar altında ayrılmışlardır. Bu hidrotermal sülfit mineral topluluğu volkanik-tortul cevherlerin remobilizasyonu sonucu oluşmuştur. Remobilizasyon işlemi sonraki volkanik kayaçlara bağlı olarak hidrotermal eriyiklerin volkanik-tortul yataklar arasında dolaşması sonucu meydana gelmiştir.b. Cu-Zn-Pb ihtiva eden ve yukarıda anlatılan şekle benzeyen yataklar. Bu hidrotermal yataklar riyolitik, dasitik ve andezitik piroklastikler, bazı hallerde diğer çeşitten volkanik kayaçlar ve granitoidler ve kireçtaşları gibi çok çeşitli kayaçlar içinde bulunurlar. Bu çeşitten yataklar küçük boyda olup, çoğu kez ekonomik yönden pek önemli değildirler. Hidrotermal yataklar köken olarak sonradan yeniden hareket kazanan (reactivated) riyolitik ve riyodasitik volkanik faaliyetlerle ilişkilidir. Bu yataklardan bazıları derinde yerleşmiş volkanik-tortul yatakların remobilizasyonu ve yeniden çökelmeleri sonucu oluşmuşlardır.c. Skarn-hidrotermal yataklar çoğunlukla küçük boydadırlar. Mineral muhtevaları iki safhada oluşmuştur. Birinci safha amfibol, piroksen, epidot, granat vb. gibi yüksek sıcaklık silikat mineralleri ile beraber bulunan manyetit, musketovit ve hematit mineralleri, ikinci safha çoğu kez değişen miktarlarda kalkopirit ve bazı hallerde de sfalerit ve galen tarafından takip edilen bol piritin bulunduğu hidrotermal safhadır. Gang mineralleri kuvars ve kalsittir. Skarn-hidrotermal yataklar amfibol, piroksen, epidot, granat, manyetit vb. gibi yüksek sıcaklık minerallerinin bulunması nedeniyle jüvenildir. Bunlar belki de bu yatakların çevresinde bulunan granitik kayaçlarla köken yoluyle ilişkilidir. Skarn oluşumlarıyle beraber bulunan sülfit mineralleri topluluğu hidrotermal kökenlidirler, fakat ilksel (primer)volkanik-tortul yatakların remobilizasyonu sonucu oluşmuşlardır.

Anahtar Kelimeler:

Doğu Karadeniz, Riyolitik, riyodasitik, piroklastikler

THE BASIC MINERALOGIC, PARAGENETIC AND GENETIC CHARACTERISTICS OF THE SULPHIDE DEPOSITS EXPOSED IN THE EASTERN BLACK-SEA COASTAL REGION (TURKEY)

An attempt has been made to determine the mineral assemblages in various types of investigated sulphide deposits, the paragenetical relationships among the minerals, the order of their deposition and the genesis of single deposits, and the metallogeny of this region. In general, there exist three genetical groups of the described deposits, such as:a. Volcanic-sedlmentary-hydrothermal (Cu, Zn, Pb) deposits, occurring in rhyolitic and rhyodacitic pyroclastics. These deposits are the most favorable in view of economic importance. Volcanic-sedimentary sulphide minerals weie precipitated contemporaneously with the host rocks, notably with rhyolitic or rhyodacitic pyroclasts, whereas the second-phase minerals in this type of deposits were segregated under hydrothermal conditions, but within the host rocks. These hydrothermal sulphide assemblages are mainly the products of remobilization of volcanic-sedimentary ores and the remobilization was caused by later hydrothermal solutions which circulated through the volcanic-sedimentary deposits. These solutions are related to later volcanic rocks.b. Hydrothermal deposits (Cu, Zn, Pb) containing the mineral assemblages that are almost identical to those detected in the above-cited deposit types. The hydrothermal deposits occur in various rocks, such as rhyolitic, dacitic and andesitic pyroclasts, occasionally in volcanic rocks of the other types, or in granitoids, limestones, etc. The deposits of this type are limited in size and most of them are not of particular interest. Hydrothermal deposits are genetically related to later rhyolitic and rhyodacitic reactivated volcanism, but a number of these deposits are the products of remobilization and redeposition of deeply-seated volcanic-sedimentary deposits.c. Skarn-hydrothermal deposits are in most cases of small bulk and their mineral assemblages are the product of two phases. First, high-temperature assemblages may include various silicates like amphibole, pyroxene, epidote, garnet, etc., which are associated with magnetite, muschketowite and hematite. Second, hydrothermal phase is often characterized by abundant pyrite, followed by varying amounts of chalcopyrite, occasionally also by sphalerite and galena. The gangueminerals are quartz and calcite. The skarn-hydrothermal deposits are partially juvenile owing to the presence of high-temperature minerals, such as amphibole, pyroxene, epidote, garnet, magnetite, etc., which may be genetically related to granitoid rocks occurring in the vicinity of these deposits. The sulphide assemblages accompanying skarn occurrences are hydrothermal in origin, but they are often products, of remobilization of primary volcanic-sedimentary ores.

Keywords:

Volcanic, sedlmentary, hydrothermal,

PDF

___

BUSER, S. (1970): Murgul bakır ocağı ve çevresinin jeolojisi. M.T.A. Rap., no. 5073, Ankara.
EGERAN, N. (1946): Türkiye maden yataklariyle tektonik birlikler arasındaki münasebetler. M.T.A. Mecm., no. 1/35, Ankara.
GÜMÜŞ, A. (1970): Türkiye metalojenisi. 1:2500000 ölçekli Türkiye metalojenik haritasının izahı. M. T.A. Yayınl., no. 144, Ankara.
KOVENKO, V. (1942): Artvin bölgesi Kuvarshane bakır madenleri. M.T.A. Mecm., no. 2/27, Ankara.
KRAEFF, A. (1963): Sirya ile Ardanuç arasındaki bölgelerin jeolojisi hakkında. M.T.A. Derg., no. 60, Ankara.
(1963): Hopa-Murgul bölgesi jeolojisi ve maden yatakları. Ibid., Ankara.
MAUCHER, A. (1962): Geologisch-Lagerstattenkundliche Untersuchungen im Ostpontischen Gebirge. Bayerische Akademie der Wiss., Neue Folge, H. 109, München.
OVALIOĞLU, R. (1969): Türkiye bakır-çinko-kurşun madenleri ve bunların arama-değerlendirme problemleri. Türkiye Madencilik Bilimsel ve Teknik I. Kongresi, Ankara.
PEJATOVİC, S. (1971): Doğu Karadeniz-Küçük Kafkasya bölgesindeki metalojenik zonlar ve bunların metalojenik özellikleri. M.T.A. Derg., no. 77, Ankara.
VUJANOVİC, V. ; TEŞREKLİ, M. & GÜMRÜKÇÜ, A. (1970): Metallogeny of the pyritic polymetallic ore deposits in the eastern part of the Black sea region. M. T.A. Enstitüsü, Maden Etüt Şb. Arşivi (yayınlanmamış), Ankara.
PETRASCHECK, W.E. (1955): Anadolu ve güneydoğu Avrupası metal Provensleri arasındaki münasebet. M.T.A. Derg., no. 46/47, Ankara.
POLLAK, A. (1961): Karadeniz sahilinde, Giresun vilâyeti dahilinde Lahanos cevher yatakları. M.T.A. Derg., no. 56, Ankara.
RAMDOHR, P. (1969): The ore minerals and their intergrowths. New York etc.
SCHNEİDERHÖHN, H. (1955): Die Kupferlagerstâtte Murgul im Schvvarzmeer-Küstengebiet, Provinz Çoruh, NO Türkei. Zeitsch, für. Erzbergbau u. Metallhüttenwesen, Bd. VIII, H. 10, S. 468, Stuttgart.
VUJANOVİC, V. (1969): The results of the microscopical examinations of the copper ores from Murgul, Çakmakkaya and Akarşen deposits. M.T.A. Enstitüsü, Maden Etüt Şb. Arşivi (yayınlanmamış), Ankara.
(1970): The mineralogical-genetical examinations of the ores from some localities in the Murgul area. M.T.A. Enstitüsü, Maden Etüt Şb. Arşivi (yayınlanmamış), Ankara.
(1971): Maden köy'den alınan materyalin cevher mikroskopi ve petrografik etütlerinden elde edilen sonuçlar (Çayeli). M.T.A. Rep., no. 4992, Ankara.
(1971): The results of the ore microscopic and Petrographie examinations of the material from Tunca dere maden (Ardeşen). M.T.A. Enstitüsü, Maden Etüt Şb. Arşivi (yayınlanmamış), Ankara.
(1971): Results of the ore microscopic and Petrographie examinations of some samples from Kepçelik . (Espiye). M.T.A. Enstitüsü, Maden Etüt Şb. Arşivi (yayınlanmamış), Ankara.
(1971): The results of the ore microscopic and Petrographie examinations of the material from Kuvarshan maden (Artvin). M.T.A. Enstitüsü Maden Etüt Şb. Arşivi (yayınlanmamış), Ankara.
& PESİC, D. (1971): The results of the ore microscopical and petrographical examinations of the material from Ürsa maden (Artvin). M.T.A. Enstitüsü, Maden Etüt Şb. Arşivi (yayınlanmamış), Ankara.
(1971): Seyitli-Umasen (Artvin). The results of the ore microscopic and Petrographie examinations. M.T.A. Enstitüsü, Maden Etüt. Şb. Arşivi (yayınlanmamış), Ankara.
(1971): The results of the ore microscopic and Petrographie examinations of the samples from the localities Zinkot I, II and III (Artvin). M.T.A. Enstitüsü, Maden Etüt Şb. Arşivi (yayınlanmamış), Ankara.
& JANCEVSKI, J. (1971): The results of the ore microscopic and Petrographie examinations of the samples Gollected in the Vicinity of Sürmene town. M. T.A. Enstitüsü, Maden Etüt Şb. Arşivi (yayınlanmamış), Ankara.
(1972): Köprübaşı cevher zuhuru (Kuzeydoğu Anadolu). M.T.A. Derg., no. 79, Ankara.
WIJKERSLOOTH, P. de (1946): Karadeniz doğu sahilleri cevher bölgesi ve bihassa Kuvarshane bakır yatakları (Vilâyet Çoruh) hakkında bazı malûmat. M.T.A. Mecm., no. 1/35, Ankara.
ZANKL, H. (1961): Magmatismus und Bauplan des Ostpontischen Gebirges im Querprofil des Harşit-Tales, NE Anatolien. Geol. Rundschau, Bd. 51, H. l, S. 218, Stuttgart.
M.T.A. ENSTİTÜSÜ (1966): Türkiye bakır, kurşun ve çinko yatakları. M.T.A. Yayınl., no. 133, Ankara.